Зошто Саудиска Арабија е домаќин на разговори меѓу САД и Русија?

Саудиска Арабија, домаќинот на највисоките американски и руски претставници на состанокот за почеток на мировните преговори за Украина не ги крие аспирациите на кралството да стане глобален актер способен успешно да посредува во меѓународните конфликти. Друга веројатна цел: додадена моќ за Ријад во идните разговори за судбината на повоена Газа.

На состанокот во вторник меѓу САД и Русија, кралството очекува да оди подалеку од домаќинството за да игра улога на посредник, изјави саудиски функционер за Си-Ен-Ен. Саудискиот тим ќе биде предводен од советникот за национална безбедност на земјата.

Локацијата за овие разговори – опишана од портпаролот на Кремљ, Дмитриј Песков, „генерално им одговара“ на Соединетите Држави и Русија, нашироко се смета за победа на 39-годишниот де факто лидер на кралството, престолонаследникот Мохамед бин Салман. Тој е на мисија да ја трансформира својата земја богата со нафта и нејзиното фундаменталистичко исламистичко минато, во нација која може да негува мека моќ од огромно богатство.

„Мислам дека нема друго место каде што лидерот има толку добри лични односи и со Трамп и со Путин“, рече саудискиот коментатор Али Шихаби, додавајќи дека за „Саудиска Арабија, (настанот е) престижен и ја зајакнува меката моќ на Саудиска Арабија регионално и глобално.

Сето тоа е дел од една поширока промена. Во последниве години, Саудиска Арабија ја преуреди својата политика кон неутралност во глобалните конфликти со надеж дека ќе привлече милијарди инвестиции кои би можеле да помогнат во остварувањето на „Визија 2030“ – планот на престолонаследникот да ја диверзифицира саудиската економија подалеку од нафтата. Принцот бин Салман значително се повлече од Јемен по години војна со соседните Хути, тој ги поправа врските со регионалниот ривал Иран и одржува блиски односи со Кина и Русија – сето тоа додека ги зачувува блиските саудиски односи со Западот.

Врски и со Путин и со Трамп

Покрај тоа што е домаќин на меѓународни боксерски натпревари и фестивали за електронска музика, Саудиска Арабија се обиде да проектира имиџ на глобален мировник, домаќин на состаноци со донатори за помош и мировни конференции. Во август 2023 година беше домаќин на дводневен мировен самит за Украина со претставници од повеќе од 40 земји (иако без Русија), а во февруари истата година вети 400 милиони долари помош за Украина.

Подигнувањето на принцот бин Салман како моќен посредник во разговорите произлегува од неговиот близок однос со американскиот претседател Доналд Трамп, кој го поддржуваше младото кралско семејство кога беше меѓународно избегнуван по убиството на колумнистот Џамал ​​Кашоги од страна на саудиски агенти.

Во 2017 година, Трамп ја прекина традицијата избирајќи ја Саудиска Арабија за својата прва меѓународна претседателска посета. Дури и откако тој ги загуби изборите во 2020 година, Саудиска Арабија продолжи блиски деловни врски со Трамп, инвестирајќи 2 милијарди долари во фирма со која претседава неговиот зет Џаред Кушнер и ги објави плановите за изградба на кули на Трамп во кралството.

Престолонаследникот има топли врски и со рускиот претседател Владимир Путин, кој одби да го изолира принцот по убиството на Кашоги. Принцот бин Салман се спротивстави на притисокот од Западот да ја отуѓи Москва по инвазијата на Украина и продолжи тесно да се координира со Путин за да го контролира глобалното снабдување со нафта, дури и застанувајќи на страната на Русија со одбивање на повиците од администрацијата на Бајден да се зголеми производството на нафта во 2022 година. Путин го посети кралството во 2023 година и му се додворуваше на Ријад да им се придружи на земјите на БРИКС.

Заштитувањето на односите на Саудиска Арабија во сè пополаризираниот свет се покажа како корисно, велат аналитичарите. Принцот бин Салман беше клучен во ослободувањето на американскиот учител Марк Фогел од рускиот притвор минатата недела, рече пратеникот на Трамп за Блискиот Исток Стив Виткоф. Саудиска Арабија, заедно со нејзиниот сосед Обединетите Арапски Емирати, исто така беа успешни во посредувањето во неколку размена на затвореници меѓу Украина и Русија.

Во понеделникот, Виткоф им се придружи на американскиот советник за национална безбедност Мајк Волц и државниот секретар Марко Рубио на средба со принцот бин Салман во саудиската престолнина Ријад, само еден ден пред закажаните разговори со рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров, помошникот на Путин Јуриј Ушаков и шефот на рускиот суверен богат фонд Кирил Димитриев.

Имено, на разговорите во Ријад нема да има претставник на Украина. Сепак, претседателот Володимир Зеленски, кој се наоѓа во главниот град на Обединетите Арапски Емирати, Абу Даби, рече дека ќе отпатува во Саудиска Арабија подоцна оваа недела на одделни разговори со саудиските власти.

Европските лидери во меѓувреме ќе се состанат во Париз за да разговараат за координиран одговор на разговорите во Саудиска Арабија, кои беа изоставени од директно учество – сигнал од Вашингтон дека безбедносната улога на Европа можеби повеќе нема да биде приоритет за Соединетите држави.

Поглед на Газа

Подолгорочно, Саудиска Арабија може да има за цел да ја искористи својата улога како посредник на состанокот меѓу Русија и САД за да профитира од контроверзниот предлог на Трамп, САД да ја преземат сопственоста на Газа и трајно да ги преселат нејзините жители.

Претходно овој месец, Трамп ја претстави визијата за воведување мир на Блискиот Исток со реконструкција на разурнатиот од војна Појасот Газа со премиум станови во стилот на „Ривиера“ и трајно преместување на повеќе од 2 милиони жители.

Арапските земји брзо ја отфрлија идејата. Ќе има самит на крајот на оваа недела во Саудиска Арабија на кој ќе се разговара за контра предлог пред да му се претстави на Трамп.

„Со улогата на олеснувч на наведената цел на претседателот Трамп за ставање крај на војната во Украина, Саудиска Арабија е добро позиционирана да акумулира добра волја во Вашингтон. Кралството, кое треба да биде домаќин на мини-арапски самит во петок, би можело да профитира од растечките акции со администрацијата на Трамп за да помогне да се премости јазот меѓу американските и арапските позиции за судбината на Газа“, рече Хасан Алхасан, виш соработник за блискоисточна политика во Меѓународниот институт за стратегиски студии во Бахреин.

Во следните четири години се очкеува принцот бин Салман да се заложи за неговите блиски односи со Трамп – но принцот сè уште може да се најде во деликатни ситуации обидувајќи се да ги балансира своите регионални интереси во услови на агресивни барања од трансакцискиот американски претседател.

Трамп би сакал да ги види саудиско-израелските односи нормализирани, но во услови на зголемен гнев на Блискиот Исток поради воената кампања на Израел во Газа, одбраната на патот кон палестинската државност е политички неспорна за принцот бин Салман.

„Постигнувањето траен и праведен мир е невозможно без палестинскиот народ да ги добие своите легитимни права во согласност со меѓународните резолуции, како што беше претходно разјаснето и на поранешната и на сегашната администрација на САД“, се вели во соопштението на кралството претходно овој месец како реакција на планот на Трамп за Газа.