Skip to content
Храната е еден од најголемите трошоци на домаќинствата во Европа, со просек од околу 11,9% од трошоците низ ЕУ и се зголемува до 20% во земји како Романија.
Цените на храната исто така варираат многу низ Европа. Индексот на цените на храната на Евростат обезбедува корисна основа за споредба. Ако просечната кошничка за храна во ЕУ е поставена на 100 евра, индексот може да се користи за да се покаже колку би чинело истата кошничка во секоја земја.
Ниво на цена над 100 значи дека земјата е поскапа од европскиот просек, додека бројка под 100 покажува дека е поевтина.
Според Евростат, во 2024 година, Северна Македонија била најевтината земја за храна меѓу 36 европски земји. Стандардна кошничка за храна таму чинела 73 евра, што ја прави 27% поевтина од просекот на ЕУ.
Швајцарија е најскапа, со цени на храната 61,1% над просекот на ЕУ. Истата кошничка чини 161,1 евра.
Северна Македонија е земја-кандидат за ЕУ - сè уште не е членка, но има активни трговски договори со ЕУ – додека Швајцарија не е во ЕЕА и наместо тоа се потпира на мрежа од билатерални договори со ЕУ.
Во ЕУ, Романија (74,6 евра) има најниско ниво на цени на храната, додека Луксембург (125,7 евра) има највисоко. Храната е 25,4% поевтина во Романија и 25,7% поскапа во Луксембург во споредба со просекот на ЕУ.
По Швајцарија на врвот, уште две земји од Европската асоцијација за слободна трговија (ЕФТА) ги комплетираат првите три: Исланд (146,3 евра) и Норвешка (130,6 евра).
Земјите на ЕФТА се земји кои не се членки на ЕУ и соработуваат со блокот главно во трговијата и пристапот до пазарот, додека одржуваат поголема национална контрола врз законите, границите и политиките.
Цените на храната се исто така најмалку 10% повисоки од просекот на ЕУ во Данска (119,3 евра), Ирска (111,9 евра), Франција (111,5 евра), Австрија (110,9 евра) и Малта (110,9 евра).
Југоисточна Европа и Западен Балкан покажуваат најниски цени на храната во целина.
Покрај Северна Македонија и Романија, Турција (75,7 евра), Босна и Херцеговина (82,5 евра), Црна Гора (82,6 евра) и Бугарија (87,1 евра) се далеку под просекот на ЕУ.
Србија (95,7 евра) и Албанија (98,7 евра) се исто така поевтини од ЕУ.
Меѓу „Големата четворка“ на ЕУ, цените на храната се исто така повисоки од просекот на ЕУ во Италија (104 евра) и Германија (102,9 евра). Шпанија (94,6 евра) е 5,4% поевтина од ЕУ.
Западна Европа генерално бележи повисоки цени на храната, а нордиските земји се меѓу најскапите во Европа.
Ценовните јазови се важни за домаќинстват
Иларија Бенедети, вонреден професор од Универзитетот во Тушија, забележа дека структурните фактори како што се трошоците за производство, интеграцијата во синџирот на снабдување и изложеноста на глобални шокови играат клучна улога во разликите.
„Помалите и високо отворените економии – честопати со валути подложни на поостри флуктуации – доживеаја посилно пренесување на зголемените трошоци за енергија и земјоделски влезови за време на пандемијата и конфликтот меѓу Русија и Украина“, изјави таа за Euronews.
Бенедети нагласи дека овие ценовни јазови се важни бидејќи нивното влијание зависи од тоа колку домаќинствата мора да издвојат за храна.
Во неколку земји од Источна и Југоисточна Европа, храната сочинува повеќе од 20% од расходите на домаќинствата, додека во економиите со повисоки приходи уделот е обично под 12%.
„Како резултат на тоа, истото зголемување на цените носи многу потешки последици таму каде што приходите се пониски“, додаде таа. Трошоци за труд и плати
„Најважната причина се разликите во приходите и платите“, изјави за Euronews Business Алан Метјуз, професор од колеџот Тринити во Даблин.
Земјите со повисоки просечни плати, како што се Данска и Швајцарија, имаат тенденција да имаат повисоки цени на храната, бидејќи трошоците за работна сила во земјоделството, преработката и малопродажбата се пренесуваат на потрошувачите.
„Разликите во оданочувањето, особено ДДВ-то на прехранбените производи, исто така, се причина за некои од разликите“, додаде тој. Некои земји наметнуваат пониска или дури и нулта стапка на ДДВ за храната, како што е Ирска, додека во други како Данска храната е предмет на стандардна стапка на ДДВ.
Метјус истакна дека цените на храната ќе бидат под влијание и на преференциите на потрошувачите.
На пример, потрошувачите во земјите од Северна и Западна Европа може да купат поголем дел од органски или премиум производи, или може да има претпочитање за брендирани производи наместо поскапи производи од супермаркетите.
Импликации за безбедноста на храната
Јеремијас Мате Балог, вонреден професор од Универзитетот Корвинус во Будимпешта, изјави дека овие разлики во цените имаат импликации за безбедноста на храната, особено кога се земаат предвид во врска со расположливиот доход.
„Додека земјите со високи приходи можат да апсорбираат зголемени нивоа на цени, домаќинствата со пониски приходи во Централна и Источна Европа се соочуваат со непропорционален товар, дури и ако номиналните цени на храната се пониски“, изјави тој за Euronews.
Ценовното ниво на Евростат не го зема предвид приходот на домаќинствата, па затоа овие нивоа не се прилагодени за прифатливост. На пример, иако храната е скапа во Данска, луѓето таму имаат повисок расположлив приход, па затоа можат да купат повеќе леб.