Skip to content
Премиерот Христијан Мицкоски најави дека Владата „размислува“ зголемувањето на платите да се врзе со растот на продуктивноста. Звучи рационално: повеќе создадена вредност – повисоки плати. Но токму таму почнува проблемот. Кој вид продуктивност? Како ќе се мери? По кој период и со кој извор? Дали важи еднакво за јавниот и приватниот сектор, за индустрија и за услуги, за мали трговци и за големи синџири? Одговори – нема.
Во истата изјава, премиерот призна дека инфлацијата во моментов најмногу ја поттикнуваат услугите, со раст од „повеќе од 20 проценти“ во дел од секторите. Тоа е важна дијагноза. Но по неа следи немоќ: „тука Владата нема маневарски простор“, па сепак „ќе преземе мерки“ – без да каже кои. Од едната страна имаме повикување на пазарни принципи, а од другата – повторно ограничување на трговски маржи пред учебната сезона, иако токму Владата признава дека ад-хок мразењата се прелеваат и потоа предизвикуваат нови корекции. Политички ефект на краток рок – да; економски ефект на среден рок – сомнителен.
Во сржта на најавата за „плати по продуктивност“ стои ризикот од погрешна примена. Ако Владата ја користи оваа рамка за да ја држи платната динамика под инфлацијата – тогаш, практично, признава политика на намалување на реалните доходи. Особено во услуги, каде продуктивноста е тешко мерлива, а цените растат поради побарувачка, недостиг на работници и поскапени инпути, формула без методологија лесно станува алиби за стагнација.
Во јавниот сектор, пак, прашањето е уште повозбудливо: како точно ќе се мери продуктивноста на наставник, медицинска сестра, полициски службеник, административец? Ако одговорот е „KPI“, кој ги поставува, како се нормализираат по региони и услови на работа, и како се избегнува казнување на службите што се под најголем притисок? Без овие одговори, „плати по продуктивност“ ќе останат звучна, но празна флоскула.
Другата линија – битката со „скриениот маркетинг“ на трговските синџири – ја префрла топката кон Комисијата за заштита на конкуренцијата. Тука има реална работа: транспарентност на полиците, забрана за нефер трговски практики, јасни казни за условување на добавувачи. Но инфлацијата што ја напумпуваат услугите нема да се реши со распоред на производи во супермаркети. Потребни се структурни потези: повисока понуда (работници, конкуренција, дигитализација), поевтин капитал за инвестиции, поефикасни административни процеси, таргетирана социјална помош за најранливите домаќинства – и пред сè, предвидливост.
Ограничувањето на маржи пред училиште и воведувањето на интервенции „како ќе стигнат празници“ ја поткопуваат токму предвидливоста што е потребна за да се инвестира во продуктивност. Пазарот не може да ги цени ризикот и повратот кога не знае каква следна арбитрарна мерка ќе дојде по празници. И повторно, парадокс: се повикуваме на „слободна економија“, но ја одржуваме алатката што е најблиску до административно диктирање.
Премиерот предупредува дека е подготвен да плати „политичка цена“ за ваква политика. Можеби. Но политичката храброст не се мери во најави, туку во конзистентност. Ако Владата навистина сака плати врз продуктивност, тогаш мора да испорача четири јасни работи:
- Методологија: дефинирани индикатори за продуктивност по сектори, јавно достапни, со јасен период на мерење и независна ревизија.
- Пилот и преод: постепена примена и заштитни механизми за нискодоходни работни места и јавни служби каде продуктивноста е тешко мерлива.
- Конкуренција и регулаторика: строга, предвидлива примена на правилата за трговија и конкуренција – не ад-хок ценовни капи, туку систем што спречува злоупотреби.
- Социјална рамнотежа: таргетирани мерки за домаќинства погодени од услужна инфлација, за да не се претвори „платите по продуктивност“ во социјална ерозија.
Сѐ друго е говорна точка. „Плати по продуктивност“ може да биде зрела економска политика – ако е поткрепена со мерење, регулаторна дисциплина и општествен договор. Но ако остане само формула што ќе ја повторуваме секој пат кога цените ќе растат, ќе добиеме истото: краткорочни замрзнувања, среднорочни корекции и долгорочна недоверба. А недовербата е најскапата инфлација – таа што ја плаќаме во години изгубени реформи.
