Skip to content
Времето што децата и тинејџерите го поминуваат на социјални мрежи е повеќе од удвоено од 2010 година и денес изнесува околу три часа дневно. Од 2022 година, најмалку секој десетти тинејџер покажува знаци на проблематично, па дури и зависничко користење – тешкотии во контрола, „кризи“ кога не се онлајн и нарушени навики на спиење. Медицинарите и психолозите предупредуваат: ова веќе не е „фаза“, туку јавно-здравствен проблем.
„Сите знаат дека создава зависност. Ги знам предностите и маните. И понатаму ги користам“, признава Хана Кужмитович, полска средношколка, за „Политико“. Токму таа амбиваленција – свесност за ризикот, но неможност да се стави стоп – го објаснува притисокот врз европските влади да воведат построги правила.
Новата регулаторна офанзива
Францускиот претседател Емануел Макрон јавно повика на целосна забрана на социјални мрежи за помлади од 15 години, а Данска, Грција, Шпанија, Италија, Холандија и други земји разгледуваат нови ограничувања: верификација на возраст, задолжителни „default“ приватносни поставки за малолетници, лимити на нотификации и таргетирање. Идејата е да се намали „дизјанот на зависност“ – бесконечен скрол, алгоритамски поттици и награди што ја држат публиката залепена за екранот.
Технолошките компании веќе промовираат заштитни режими за тинејџери – ограничени препораки, исклучени локации, дневни лимити – но критичарите велат дека тоа е далеку од доволно и дека суштината на проблемот е во самите механики на платформите.
Не е сè црно-бело
Експертите не ја демонизираат технологијата по дефиниција. Постојат јасни бенефити: онлајн-заедници, чувство на припадност, полесно одржување пријателства, креативна експресија. „Одредени типови технологија навистина се добри за создавање и одржување близина“, нагласува Џесика Пјотрoвски од Универзитетот во Амстердам, советничка на YouTube за заштита на малолетници. Но, расте корпусот докази кои го поврзуваат прекумерното користење со депресија, анксиозност, нарушен сон и, индиректно, поголем ризик од употреба на психоактивни супстанции.
Ударните афери и изгубената доверба
Серија скандали во последните години ја нагризаа довербата. Во 2021 година свиркачката Френсис Хоген објави внатрешни документи кои сугерираа дека компанијата (тогаш Facebook) знаела за штетните ефекти врз тинејџерите, особено девојчињата, и реагирала недоволно. Тоа ја засили тезата на јавноздравствениот сектор дека „саморегулацијата“ на тех-индустријата не функционира кога профитните поттикнувања се во судир со детската благосостојба.
„Потребни се правила и активно учество на компаниите. Ова им штети на тинејџерите и децата, а нешто мора да се преземе“, порачува Кадри Соова од Mental Health Europe. Амстердамскиот невропсихијатар Тео Комперноле оди чекор понатаму: ако регулацијата не се насочи кон платформите, „тоа е како да се борите против дрога без да правите ништо со производителите“.
Каде завршува одговорноста?
Се формира нов консензус: одговорноста е споделена. Државите треба да постават јасни стандарди (возраст, приватност, рекламирање, интервенции при ризично однесување), платформите да го редизајнираат производот за да спречат штети, а училиштата и родителите да градат медиумска писменост и навики на користење. Во спротивно, дигиталното детство останува препуштено на економијата на вниманието.
Практично: што можат семејствата да направат денес
И додека политиките се ковалат, експертите нудат три брзи насоки што функционираат:
– „Екрански договор“ во семејството (време, простори без телефони, вечерен „циклус“ за исклучување);
– Исклучување на нотификации и темпирани „Do Not Disturb“ режими навечер;
– Заедничко користење и разговор за содржините (наместо забрана, ко-навигација).
Поентата не е да се „демонизира“ интернетот, туку да се врати рамнотежата меѓу дигиталното и офлајн-животот. Ако институциите и индустријата не ја испорачаат оваа рамнотежа, ќе продолжиме да воспитуваме генерација која живее под диктат на бесконечниот скрол.
