Skip to content
Воведувањето на Системот за влез/излез (Entry/Exit System – EES) на Европската Унија, кое започна постепено во октомври 2025 година, кулминираше со сериозен оперативен крах во пресрет на божиќните и новогодишните празници. Иако Брисел со години го најавуваше овој систем како клучна алатка за модернизација на Шенген зоната и зајакнување на безбедноста, реалноста на теренот покажува длабока неусогласеност помеѓу технократските проекции и инфраструктурните капацитети.
Според податоците на Меѓународниот совет на аеродроми за Европа (ACI Europe), времето за процесирање на патниците кои не се државјани на ЕУ е зголемено за драматични 70 проценти. Ова не е само технички проблем, туку системски застој. Главната причина лежи во процедурата за „прва регистрација“. За разлика од едноставното удирање печат во пасош, новиот систем бара од секој патник од „трета земја“ – категорија во која спаѓаат и македонските граѓани – да даде биометриски податоци (отпечатоци од четири прсти и скенирање на лицето) директно на граничниот премин.
Оваа процедура, која теоретски треба да трае неколку минути, во пракса, поради падот на системите, грешките во читањето на биометријата и недоволниот број на автоматизирани киосци, создаде „тесни грла“ на клучните европски аеродроми како Франкфурт, Минхен и Париз Шарл де Гол. Чекањата од три часа не се само непријатност, туку предизвикуваат верижна реакција на пропуштени летови, за кои авиокомпаниите и осигурителните компании сега одбиваат одговорност, класифицирајќи ги како „административни доцнења“ надвор од нивна контрола.
Економски импликации и ударот врз мобилноста
Економската цена на овој хаос е значителна. Авиоиндустријата, која сè уште се опоравува од претходните кризи, сега се соочува со логистички кошмар. Авионите доцнат бидејќи патниците се заглавени на пасошка контрола, што ги нарушува слотовите за полетување и слетување. Туристичкиот сектор, особено во земјите кои зависат од зимскиот туризам, стравува од откажувања на аранжмани поради непредвидливоста на патувањето.
За македонската економија и граѓани, ова претставува дополнителна нецаринска бариера. Македонија, која има висока стапка на циркуларна миграција кон ЕУ (студенти, сезонски работници, дијаспора), е директно погодена. Транспортните компании кои вршат автобуски превоз веќе пријавуваат драстични доцнења на копнените граници со Унгарија, Хрватска и Грција, каде инфраструктурата за EES е уште помалку развиена отколку на аеродромите. Ова го поскапува транспортот и ја намалува ефикасноста на трговската размена која зависи од брзината на движење на луѓето.
Геополитика на податоци: Дигитална „Тврдина Европа“
Од геополитички аспект, EES претставува финализирање на концептот „Тврдина Европа“ во дигиталната сфера. Системот, управуван од агенцијата eu-LISA, создава централизирана база на податоци која ги заменува физичките печати. Целта е автоматска пресметка на престојот (правилото 90/180 дена) и детекција на лица кои го пречекориле дозволениот престој.
Меѓутоа, начинот на имплементација испраќа лоша политичка порака кон Западен Балкан. Во време кога се зборува за забрзана интеграција и Планот за раст, ЕУ во пракса подигнува дигитален ѕид кој го отежнува физичкиот пристап. Ова создава перцепција на граѓани од „втор ред“, кои и покрај безвизниот режим, се подложени на ригорозни и понижувачки проверки слични на оние за сомнителни лица.
Дополнително, овој хаос е само увертира за следната фаза – системот ETIAS (Европски систем за информации и овластување за патување), кој ќе бара претходно електронско одобрување и плаќање такса пред самото патување. Ако EES, кој е само регистрација на граница, предизвика ваков колапс, постои оправдан страв дека воведувањето на ETIAS ќе донесе нови административни компликации и потенцијално ќе ја намали спонтаната мобилност на граѓаните од регионот кон ЕУ.
Неуспехот на ЕУ да обезбеди непречено функционирање на EES укажува на криза во капацитетот на Унијата да управува со големи технолошки проекти. Наместо ветената „беспрекорна граница“ (seamless border), добивме бирократска бариера која ја тестира трпеливоста на патниците и ја поткопува довербата во европските институции токму во најчувствителниот период од годината.
Оваа содржина е генерирана со ВИ со прибирање информации од повеќе извори