Грчката актерка и режисерка Маганари: Нашите две општества се блиски, имаме многу заедничко, соседи сме, па и роднини во сè!

-Огромна привилегија е што можам да режирам, имајќи ги километрите како актерка, бидејќи чувствувам дека е сосема различно кога си свесен колку голема е изложеноста на актерот кога е на сцена, верувам дека глумата игра многу голема улога во начинот на кој режирам, а мислам дека идеално, сите режисери би требало да поминуваат низ оваа фаза, вели во интервју за МИА грчката театарска актерка и режисерка Марија Маганари.

Започнала како актерка, но продолжува како режисерка, зад себе има богата кариера и во двете улоги и тешко и е да одговори што повеќе ѝ „лежи“, но истакнува дека иако сега е фокусирана на режирањето, сепак поглавието глума не е завршено. 

Стои зад идејата и реализацијата на театарската претстава „Мојот маж“ според истоимената книга на македонската авторка Румена Бужаровска, што на сцената во Атина беше поставена на почетокот на 2024 година, а во која, освен режисерка беше и една од актерките.

Во разговор со дописничката на МИА од Атина говори за впечатоците од претставата и успехот што го имаше во Грција, за сличностите на двете општества, а ја остава отворена можноста „Мојот маж“, повторно да биде поставена во некој атински театар.

Разговаравме и за чувството кога е на и зад сцената, посочува дека во нејзината кариера секогаш го следи инстинктот, не крие дека слабост ѝ се класичните дела, бидејќи, како што вели, ја привлекуваат и како да си дава задача, некаков облог со самата себе да успее да ги пренесе во денешнината и да ги направам актуелни, оценува дека Грците, особено по пандемијата, сè повеќе го одбираат театарот за начин на забава.

Со Мариа, која за МИА говореше и пред една и пол година по повод претставата „Мојот маж“, овојпат се сретнавме во Националниот театар во центарот на Атина, онаму каде што овој период се подготвува за премиерата на „Три сестри“ од Чехов, но е и одговорна за „Микро етнико“, односно детската и младинската театарска сцена, за кое вели дека нуди низа активности не само за најмладите, туку и за различни општествени групи.

Ве запознавме преку претставата „Мојот маж“ според истоимената книга на Румена Бужаровска, но како се роди љубовта кон театарот?

– Родена сум во Атина, студирав на Филозофскиот факултет во Јанина и во некој момент планот се смени и дојде театарот. Нешто што навистина ме „размрда“. Завршив на Академијата за драмска уметност „Веаки“ и неколку години подоцна со Јанис Леодарис и Мариа Кехајоглу и неколку други актери, создадовме театарска група, која ја нарековме „Канигунда“. Групата функционираше од 2005 до 2014 година. Во „Канигунда“ пред сè бев актерка, но бидејќи учествувавме сите, имавме многу слободен простор за театарско истражување, за експериментирање и сите учествувавме во продукцијата, таму првпат почна да ме привлекува режијата или можеби поточно е да кажам дека оваа желба веројатно постоеше и претходно, но таму најде простор за да излезе на површина. Моите први режисерски дела беа во оваа рамка. Првото режирање во 2012 година на претставата „Меѓувоениот период“ и второто на „Александерплац“. Во продолжение „Канигунда“ се распадна, но задржавме друга рамка, со друг тим, но со јадрото кое постоеше претходно.

Имам соработувано со различни институции со Фестивалот Атина со Националниот театар, сега е втора година што ја режирам претставата „Три сестри“. Ова е второто дело во Националниот театар, првата претстава беше „Крвава свадба“. Имав соработка со Фондацијата „Оназис“, со Фондацијата „Ставрос Ниархос“, со Фондацијата „Михалис Какојанис“ и секако во слободниот театар правиме свои продукции во рамките на групата, така што веќе 13 години сум во режијата.

Режисерка или актерка? Ако ги ставиме на вага, што преовладува? Како се комбинираат овие две улоги во вашиот креативен процес?

– Пред сè да кажам дека е огромна привилегија што можам да режирам, имајќи ги километрите како актерка, бидејќи чувствувам дека е сосема различно кога си свесен колку голема е изложеноста на актерот кога е на сцената, колку често вклучува осаменост и несигурност. Така што мислам дека овој мој пат во актерството, што секако го сметам за отворен, верувам дека игра многу голема улога во начинот на кој режирам. Мислам дека идеално, сите режисери би требало да поминуваат низ оваа фаза. Сосема е погрешно да се размислува само за резултатот, без да се земе предвид процесот, личноста што е на сцената, како и меѓусебната интеракција. Односно како треба да функционира твојот поглед, што воедно е и првиот поглед со кој се соочува актерот на сцената. Како треба да управувате со целиот негов ментален свет, неговата ментална структура. Многу актери, толку различни случаи, различни темпераменти, други карактери, други ликови, што значи дека е потребно различно управување со сето ова. Има врска и тоа каква е претставата, какви театарски кодови употребува режисерот. Она што јас го правам е фокусирано на човекот, во центарот, во јадрото е човечкото битие, актерот. Ме интересира интеракцијата меѓу актерите, комуникацијата, ме интересира да е колективна работа она што се прави.

Па така, според фазата во која се наоѓам, преовладува глумата како потреба, а не како пракса. Во последните години главната пракса е режијата, а само во одредени случаи влегува и глумата. Но, како потреба, многупати е многу силно чувството да бидам на сцената и ми недостига кога не се случува. Секако кога играм и режирам истовремено е многу тешко. Многупати е тешко да бидеш и во и вон. Исцрпувачко е. Сепак, мислам дека не можам да го напуштам ова. Потребно ми е.

Со ова искуство и како актерка и како режисерка, кога е посилно чувството? Кога сте на сцената или зад сцената?

– Чувствата се од различна природа. Стресот може да е поголем кога не играш, иако можеби сите сметаат дека е обратно. Особено при првите режии, кога бев од другата страна и не можев да интервенирам ми беше чудно, страшно. Имам чувство дека можеби сум покорисна да бидам режисер, но сепак имам потреба да бидам и режисер и актер.

Имате режирано од класични дела до „Мојот маж“ на Румена, како го правите изборот? Постои ли уметнички или концепциски критериум според кој одлучувате кое дело ќе биде поставено на сцена?

– Во сите мои одлуки изборот е врз основа на инстинктот. Не велам дека ова е добро или лошо, едноставно така функционирам. Дури и кога решив да се занимавам со театарот или како да напредувам, со кого, во која насока, секогаш се водам според инстинктот. Мислам дека веќе оставам вака да течат работите, да одбирам без длабоко да размислувам, а во изминатите години веќе свесно го правам ова, бидејќи носи резултат. Тоа е како да ми зборува нешто одвнатре. Колку пати и да се имам обидено да направам план, дека сега ќе биде вака или така, некако тоа не е мојот начин. Па затоа ѝ верувам на потребата, која ја барам и ажурирам редовно.

На пример оваа година повторно ќе ја имаме претставата „Три сестри“, но јас реков дека нема да режирам нешто друго, бидејќи ми треба време. И поради обврските во „Микро Етнико“, но и за да сфатам каде се наоѓам, да читам, да размислам како сакам да продолжам по „Три сестри“.

Точно е дека слабост ми се класичните дела. Многу често се чувствувам дека многу современи дела, особено англосаксонските имаат еден елемент, актуелност, имаат некои карактеристики што не ми одговараат толку многу. Се имам обидено да им пристапам, да читам. Со класичните дела постои временска дистанца, но оваа дистанца за мене е доста корисна, бидејќи ти дава можност од она што е опишано, од климата, од фактите да задржиш некои работи, но и да осмислиш некои други. Најчесто овие дела ти даваат простор, не те водат, како што доста често го прават современите дела, врз основа на тоа што сака да каже да писателот, врз основа на една идеја. Ова е моето чувство. Исто имам чувство дека се вложувал многу голем труд за да се напише едно дело. Ова го чувствувам и во литературата. Но и техниката на пишување, многу често читаш нешто што мислиш дека е многу лесно напишано. Секако од ова има и исклучоци. Потоа мислам дека е и прашање на индивидуалниот поглед и ме привлекуваат постари работи, за кои како да си давам задача, некаков облог со себе: да успеам да ги пренесам во денешнината, да ги направам актуелни.

Да се задржиме на претставата „Мојот маж“, во која бевте и режисерка и актерка. Што Ве воодушеви во делото на Румена, па почувствувавте потреба книгата да ја поставите на сцена пред грчката публика?

– Книгата ми ја подари еден пријател од издавачката куќа Гутенберг, Лефтерис Калоспирос и ми рече: „Ми се чини дека ова многу ќе ти се допадне“. Навистина беше во право, бидејќи она што многу ми се допаѓа во начинот на кој пишува Румена, освен тоа што знае да пишува, е дека приказните што ги одбира секогаш имаат нешто парадоксално и еден чуден „twist“, работите не се движат кон очекуваното. Не е црно и бело. Секако темите со патријархатот, феминистичките барања, знаеме дека се многу високо на агендата во последните години во општеството и со право. Но, она што го прави Румена ниту ги оправдува, ниту ги идеализира жените. Не го прави тоа и сметам дека е правилно. Ниту ги претставува мажите само како ѕверови. Нејзиниот пристап не е еднодимензионален и ова мене многу ме заинтересира за да може да се истражи како патријархатот и мизогинијата се наоѓаат толку длабоко дури и во самите жени и во менталитетот и на самите жени, а ова ми изгледа многу интересно. Односно не преовладува идејата да ги претстави жените само како обесправени или жртви. Жените во рамките на патријархатот се и жртви и виновници. Ова го прави на многу убав начин, хумористичен и тоа го сметам за одлично. И ме интересираше многу да видиме што се случува во општеството во Северна Македонија, колку е блиску до нашето општество. Гледаш дека постојат многу заеднички карактеристики, навистина сме соседи, па и роднини во сè.

И покрај тоа што, како што велите сме со заеднички карактеристики, постоеја некои елементи што Ви ја отежнаа работата, со оглед на тоа што дејствијата се во друга земја?

– Има една разлика, повеќето од жените во книгата „Мојот маж“ не работат. Нешто што е суштинско во современата грчка реалност, а исто така и најголемите тензии меѓу мажот и жената се поради тоа, поради општествените промени и токму затоа што жените работат. Неработењето на жените овде е нешто што го има или кај старите генерации или во помалите населени места. Меѓутоа дури и таму, особено ако има туризам работат сите. Ова е нешто што беше поразлично.

Во однос на други работи, она што е поврзано со децата, со односите мајка-ќерка, фрази од типот „не си го расипувај домот“, ова се реченици што мислам дека ги имаат слушнато и многу Гркинки и во Атина и секаде. Овие се заеднички работи. Како и како на семејството му влијае средината, околината на парот, што значи мајка, свекрва, родители, ова е исто. Овие не се карактеристики на едно западноевропско општество, туку се многу балкански.

Претставата беше успешна…

– Да, да, помина многу добро.

Како реагираше публиката? Постоеше некој коментар нешто поразлично од она што го слушате на други претстави?

– Многу беше жива интеракцијата со публиката. Така беше поставена и самата претстава. Публиката многу активно учествуваше, ги чувствувавме вибрациите. Го кажувам тоа бидејќи играв и јас. Имам искуство и од самата сцена, од претставата. Она што беше интересно беше тоа што го слушнавме од мажи. Некои се чувствуваа непријатно, имаше една категорија мажи, кои се чувствуваа непријатно, но постоеја и други кои ги „размрда“ ова. Мислам дека ова беше и најинтересното.

На претставата мнозинството беа жени, но ова е нешто што е честа појава во театрите во Грција, секогаш најголемиот дел од публиката се жени. Овде беа и малку повеќе, па така многу беше интересно. Исто така дававме на некој маж да прочита и една поема, што беше една уникатна сцена, момент на претставата за тоа како реагира еден маж.

Размислувате претставата одново да биде поставена на сцената? Постои ваква можност?

– Да, отворено е и тоа. Постои и сериозна можност тоа да се случи многу брзо, во текот на пролетта.

Да се задржиме на актерска уметност во Грција. Одат луѓето во театар?

– Мислам дека многу одат. Особено по пандемијата, би рекла дека има голем процут. Многу претстави многу брзо се распродаваат. На пример и претставата „Три сестри“, во ланската сезона беше „sold out“ и беше многу тешко да се најдат билети. Мислам дека она што беше видливо по пандемијата е оној посебен елемент што го има театарот, а тоа е физичкото присуство, учеството е во живо, бидејќи секоја претстава се оформува и од самата публика преку интеракцијата. Мислам дека тогаш стана видливо и јасно дека театарот е нешто што е незаменливо. Да гледаш снимена претстава, ок, ќе добиеш идеја, но нема да го имаш истото чувство со она кога си таму, во живо. Погледот е клучен. Кога сме на сцената ни влијае дури и некој да се закашла, ако некој стане да си оди. Ако некој се смее …

Во такви случаи постои и некоја импровизација? Реакција вон сценарио?

– Постојат некои моменти што треба да се покријат, ако нешто стане интензивно. Сепак е во живо.

Ако некој почне да се смее и го пренесе и на вас?

– Секако. Сето ова е човечки. Публиката сфаќа дека тој што е на сцената сепак е човек. Повеќето актери сме играле и болни. Ова е нешто што е човечки.

Значи велите дека има голем интерес за театарот во Грција…

– Сите овие години во театар знам луѓе кои редовно гледаат четири претстави во седмицата, кои ја следат нашата работа во изминатите години. За нив, театарот не е само начин на забава, туку е нешто суштинско, дел од нивното секојдневие и ова многу добро го разбирам.

Ова претпоставувам влијае позитивно и на вас, кога гледате дека е полна салата.

– Секако.

Кој е вашиот совет до младите актери, што сега чекорат во актерската уметност?

– По економската криза и по пандемијата, но и со сè што се случува околу нас, на глобално ниво, кога се рушат елементарната сигурност, светската рамнотежа, сето она што се случува со климатската криза, војните што се водат на начин што го имаме со години заборавено, сето ова создава клима што си велам добро сторив што тогаш, на 20 години го следев мојот инстинкт и се одлучив за театарот, а не се насочив кон посигурните професии. Со моите студии можев да бидам професорка, планирав да запишам и докторат.

Сигурно би советувала да не го напуштаат оној глас што одвнатре им вели да направат нешто, кое може за некој да нема сигурност, да има еден ризик, да ги чини, но сепак да се обидат. Тоа е едно. Друго, исто така, од мое лично искуство. Ова е целосно лично. Дека не постојат рецепти за овие работи. Треба да ѝ веруваат на нивната длабока желба, до степен до кој може да ја исполнат. Но, секој има различен пат. Нема правила дека на пример во театарот за три години ќе се случи ова или она. Исто како и во животот. Би рекла да му веруваат на она што ги поттикна на оваа одлука. Не сме сите за сè.

Освен глумата и режијата, одговорна сте и во „Микро Етнико“, односно детската и младинската сцена во рамките на Националниот театар. Што точно е „Микро Етнико“ и која е вашата визија?

– „Микро Етнико“ е голем „чадор“ што ги вклучува детската и младинската сцена на Националниот театар, односно претставите што се наменети за деца и тинејџери. Исто така ги вклучува сите наши работилници што создаваат огромна заедница, бидејќи лани во нашите работилници учествуваа над 800 лица, а вклучени се и општествените активности, односно сите општествени театарски иницијативи на Националниот театар за во пракса да се покаже солидарноста и инклузивноста. Тоа се активности во болници, затвори, во заедници за одвикнување од зависности.

Имаме и други повремени иницијативи како што е т.н. „културен терапевтски рецепт“, што според мене е многу значајна активност, ја спроведовме лани со помош на Фондот за обнова, а беше наменета за наши сограѓани кои се соочуваат со различни психички болести со кои театарски работевме овде во Националниот театар. Па така, „Микро Етнико“ опфаќа многу области.

Ова е втора година што ја имам честа и одговорноста да бидам одговорна. Кога го во февруари 2024 година го презедов „Микро Етнико“, како цел поставивме два концепта: концептот на синтеза и концептот на поврзување, односно како сите овие области можат меѓу себе да имаат интеракција и комуникација и како на крај може да создадат нешто заедничко. На пример како може една претстава, нашата претстава од детската сцена да е надополнета од работилница отворена за тинејџери, за деца и да доаѓаат и да водат дијалог со претставата и самите да создаваат.

Оваа година, во програмата објавена од нашата нова уметнички директорка Аргиро Хиоти, беше дадена една рамка на работа, што е обемна а се однесува на јазикот. Јазикот и мрежите што ги обликува, па оваа година се обидовме и нашите продукции на детските и младинските сцени, но и нашата работилница да бидеме инспирирана од оваа област, од областа на јазикот.

Само јазикот како јазик или и други видови, како што е на пример јазикот (говорот) на телото?

– Вклучени се сите јазици. Јазикот како код на комуникација, јазикот како систем на говорот, јазикот во театарот. Во работилницата дадовме наслов „Јазикот на театарот“, односно дека театарот зборува многу јазици и пред сè, тоа е јазикот на комуникација и како можеме да го декодираме во зависност од секоја работилница. На пример јазикот на комедијата, јазикот на музиката, секогаш поврзано со театарот и театарското учество. Јазиците што ги зборуваат тинејџерите, новиот јазик на младите и како може да биде материјал за театар, јазикот на љубовта, секако, јазикот на телото. Ова е нашата инспирација годинава и ја истражуваме. А во нашите претстави „Алиса во земјата на чудата“, која ќе биде поставена кон крајот на октомври во режија на Георгиа Маврагани, но исто така и со нашата тинејџерска претстава, која ќе биде изведена овде во Национионалниот театар на споредната сцена, во режија на Пантелис Вендакис и текст од Катерина Лувари Фасои, што е ново дело е напишано истражувајќи ја областа на сонот. И Алиса и нашата младинска претстава се како да се обидуваме да ги истражиме јазиците кои се послободни. Јазикот на потсвеста, јазикот на сонот, јазикот на апсурдот, како што постои во Алиса, па така даваме простор.

Лани учесниците во работилницата ги повикавме да пишуваат за нивните соништа. Соништа додека спијат, иако нè интересираат и нивните соништа додека се будни. Врз основа на овој почетен материјал, авторката Катерина Лувари беше инспирирана да го напише делото што произлезе, кое е насловено „Имаш пет минути?“ инспирирано од соништата за време на спиење и соништата кога сме будни. Оваа сезона нè инспирира јазикот.

Во однос на нашите општествени активности продолжуваме исто како и лани и истражуваме разни други областите во кои „Микро етнико“ може да интервенира со активности што се во насока на солидарност и инклузија.

Паралелно, во тек се и пробите за претставата „Три сестри“, втора сезона, Вие повторно на режисерската позиција…

– Токму така. На 15 октомври имаме премиера, со двајца нови актери, имаме замени во однос на лани. Со Чехов имам искуство од претходно, ја режирав претставата „Вујко Вања“ пред неколку години што многу ја засакавме. А и оваа претстава ни донесе многу голема радост и позитивниот одзив што го имаше кај луѓето. Голема среќа е повторно да се занимаваш со ист текст втора сезона. Игравме до крајот на мај, а сега имаме можност повторно да работиме на овој текст, фактот што постоеше овој временска период, и покрај тоа што времето никогаш не е доволно кога имаш премиера, оваа временска дистанца, која не е ниту предолга ниту прекратка, ти дава можност појасно да ги видиш работите. Некои работи ги процесирав и јас, а пробите сега се исклучително креативни, односно имавме желба повторно да се поврземе и повторно да почнеме, а во исто време ни дава можност да истражиме области за кои можеби претходно не ја завршивме нашата потрага и ова е голема среќа што постои можност да се направи.

Постои некое дело што лично Вие би сакале во иднина да го поставите на сцената?

– Постојат области што многу ме мотивираат. Сфаќам дека веќе неколку години ме поттикнува потребата што е поврзана со античката драма и ова е една област што ја истражувам. А исто така и Шекспир. Моето проучување во последните години би рекла дека е поврзано со овие две области. Од време на време ми се појавуваат некои потреби за мои авторски работи, пишувања, но си давам време. Воопшто не притискам.

Во Грција сè почесто гледаме некои актери да играат и во театарски претстави, но и во телевизиски серии. Какво е вашето мислење за ова?

– Јас немам никакво искуство со телевизија, па дури ни кодовите не ги знам разбирам. Целосно ја почитувам и разбирам потребата на актерите да бидат и на телевизија затоа што тоа, пред сè им помага егзистенцијално или чувствуваат дека им дава простор да станат некако попрепознатливи и да можат да бараат подобри работи во театарот. Она што можам јас да кажам е дека тоа да се биде на снимање и на пробите во исто време, дефинитивно одзема енергија и мислам дека е многу тешко. Мене лично, како актерка, би ми било многу тешко да го управувам со тоа. Како режисерка покажувам разбирање, но вистината е дека им завидувам на старите времиња кога режисери како Војаѕис, но и други, имаа можност да имаат актери посветени на групи со кои можеа да работат долг временски период, затоа што мислам дека оваа поделеност и во театар и на телевизија, можеби не е секогаш плодна. ср/дј

Фото: МИА/ Приватна архива Мариа Маганари/ Танасис Каранѕас/ Мариа Тулца