Јанкуловски: Паметниот и оправдан активизам, кога-тогаш, државата ќе го слушне

Денис Јанкуловски, познат како Космонаутко, иначе медицински техничар во Центарот за јавно здравје во Скопје, пошироката јавност веќе го препознава како активист кој претставува пример што инспирира, кој покажува дека секој човек практично може да најде начин и да го практикува граѓанскиот активизам.

Она што започна како лична иницијатива за поддршка на децата со атипичен разво, доби голема видливост, голем борј поддржувачи, и ја шири својата активност.

Јанкуловски вели дека секој може да се вклучи, да биде активист. Само треба желба и да се отфрли стравот и стигмата. Активизмот, вели тој, не треба да го запрат заканите и реперкусиите, а човек треба да биде гласен ако е во право.

Лицата со атипичен развој ги имаат сите права како и ние, вели Јанкуловски во ова интервју и никој ниту може да им ги одземе, ниту да им ги даде. Тие им се дадени. И затоа, нагласува тој, треба да бидеме гласни во име на немоќните, тие заслужуваат да бидеме гласни.

Паметниот и оправдан активизам, кога-тогаш државата ќе го слушне, е неговата порака.

Со Денис Јанкуловски Космонаутко, разговараше Зоран Бојаровски.

Пошироката јавност веќе ве препознава како активист кој со своите активности, со своите програми што ги прави, со сето она што го дава како Денис Јанкуловски во она што значи граѓански активизам, претставува пример кој инспирира, кој покажува дека секој човек практично може да најде начин и да го практикува граѓанскиот активизам.

Вашата активност на тоа поле е еден модел кој може да инспирира и како една лична иницијатива добива сè поголема и поголема видливост, повеќе поддржувачи, и ја шири својата активност.

Вашата последна најнова, вашиот најнов апел во оваа смисла, во активистичка смисла, дојде непосредно веднаш после изборите за локалната самоуправа за градоначалници, каде што ги повикавте градоначалниците во сите општини, таму каде што има потреба, веднаш да започнат со поставување на тактилните патеки за лицата со оштетен вид.

И она што посебно во овој момент и во вашата објава е интересно, и што претставува, јас ќе го наречам апсурд, дека такви патеки во Скопје има само во близината на хуманиттарната организација Даре Џамбаз, каде што е седиштето на Сојузот на слепите на Македонија, што е навистина апсурдно, бидејќи тие не живеат во опкружувањето на Дара Џамбаз. Што беше мотивацијата за овој апел?

Во тој предел, речиси секојдневно се движам работно. Тука ми е и работата, во близина живеам и едноставно и секогаш кога поминувам оттука, кога ќе заврши патеката, до семафорите на Црвен Крст, едноставно прекинува постоењето на тие тактилни патеки.

Ако на тие лица, на лицата со оштетен вид, им треба и е многу добредојдена таа тактилна патека во тој предел, тогаш зошто да не е добредојдена и во Населба Илинден, во Ѓорче, во Валандово, по другите градови. Тоа значи дека тоа е супер што има во тој предел. Меѓутоа, како што рековте и претходно, излегува како малку наменски, затоа што тука е Сојузот на слепите. А тие некако треба да стигнат до тука.

Така имаат можност полесно да се ориентираат. Гледајќи ги нив секојдневно гледаме дека имаат потреба. Еве еден пример. Бев службено во близина на Градска болница во центар и гледам една, една повозрасна жена со белото стапче, како се мачи за да помине низ паркингот, по тротоарот.

Кога би имало патека, кога би се паркирале сите како што треба, кога би бил нормален тротоар, кога нема да има дупки на секој чекор, кога би ги имало тактилни патеки, тогаш и тие би се снаоѓале полесно.

Затоа е мојот апел. Верувам дека не е единствен. Меѓутоа, мора да им се излезе во пресрет на овие лица, затоа што едноставно тие се лица коишто, како што кажавте на почеток, живеат насекаде. Не се само во Центар и не се само во Скопје.

Мора да стигнат до институции. И тоа не мора да биде само заради потреба. Едноставно сакаат да излезат, сакаат да слушнат убава музика, сакаат да седнат на кафе, како и секое друго лице. Се надевам ќе излезат во пресрет.

Секој може да се вклучи, да биде активист. Само треба желба и да се отфрли стравот и стигмата.

Со вашиот апел практично почнува она што е и темата на ова интервју денеска: Гласот на граѓанинот, гласот на активниот граѓанин кој укажува, кој предочува и кој ги повикува надлежните институции преку тој тип на иницијативи да си ја завршат работата.

Јас ве повикав заради тоа, затоа што гледам во вас модел за тоа како еден граѓанин може да биде активист. Што беше мотивацијата да го направите сето тоа? Зошто се вклучивте на овој начин во една партиципација, во активно учество на она што значи било кој дел од општествениот живот, а потоа ќе зборуваме повеќе за децата со атипичен развој, каде што е вашиот фокус.

Причината зошто јас поактивно се вклучив последниве седум, осум, девет години, датира уште од многу одамна. Уште од мал едноставно сакав да помагам.

Тоа што јас сум син, што сум единец, значи немам брат сестра, имав некоја самотија. Секогаш гледав како другите имаат братче, сестриче, дали се караат, дали играат заедно, не е битно, а мене таа самотија малку ми тежеше.

Од друга страна, наидував на деца поголеми, помали, не е битно која е возраст, којашто истоа така ја гледав самотијата, меѓутоа кај нив од друга причина. Тоа беа лица со атипичен развој, односно без разлика дали се работи за некоја состојба како аутизмот или во некој аутистичен спектар, или се работи за некое заболување, дали ретки болести, Даунов синдром, дали церебрална парализа, независно за што се работи, состојба или заболување, сите тие ја имаат таа самотија предизвикана од дискриминацијата, којашто навремето беше многу поголема.

За жал, сè уште ја има. Меѓутоа, ете, ќе се трудиме и ќе се бориме да ја намалиме колку што може. Сакав да помагам. Сакав некако да можам едноставно да им помогнам на овие деца да се почувствуваат дека и тие се дел од општеството дека се прифатени, почитувани, дека не смее никој да биде на страна.

Едноставно дека треба сите да растеме заедно, да бидеме заедно, затоа што едни без други не можеме. 

Оваа ваша мотивација се поврзува со она што значи гласот на граѓанинот. Вие во едно интервју имате кажано, кога државата би ги слушала родителите на децата со атипичен развој, многу полесно и побрзо би се подобриле условите за овие деца. Тоа е гласот што вие го испорачувате, за да може државата да го слушне и вашиот и гласот на родителите. И во тоа претпоставувам се состои истото таа мотивација и тој тип на активизам.

Точно. Гледајќи дека и родителите, семејствата, старателите и сите блиски коишто се во нивно опкружување се борат, не со месеци, не со години, туку со децении.

Некои се веќе и остарени во таа борба и немаат сила веќе да се борат, дефинитивно. Кога разговарам со нив што треба да се направи, сите се тие разочарани, гледајќи дека секогаш има само ветувања, секогаш има само сликања и прегрнувања.

И супер е сето тоа. Меѓутоа, тука за жал, застанува она што е ветувањето во реализацијата, нема реализација.

Информациите за она што е вистински проблем, она што е вистинска потреба на овие семејства се кај нив. Не мора ниту мене некој да ме праша, ниту ниту било кој друг. Само треба да го слушнат нивниот глас, затоа што тие знаат како треба.

Најлесно е да претпоставиме дека, карикирам, на Денис му треба тоа и тоа. Меѓутоа, вистинската  потреба на Денис, Денис треба да си ја каже. За неговото дете, за него лично што треба и затоа ете уште еден апел.

За жал, некако сè на апели се сведува, а се надеваме на реализација. Семејствата веќе се изморени. Тие не се борат со една работа, не се борат само со состојбата или болеста што ја имаат. Дома се борат со зградата каде што живеат, за заедницата, со државата, со институциите и сега тоа е таа една борба се шири во многу, во бесконечност.

Многу е полесно ако знаеш еден еден непријател, меѓутоа, ако треба да се бориш со цела армија, тогаш е многу потешко. И затоа треба да им помагаме и да најдеме начин. Да најдеме начин да им помагаме и да им олесниме колку можеме во таа борба, секој на свој начин.

Затоа јас кажувам дека никој не вика дека секогаш има само еден начин на помагање. Меѓутоа, за да се најде тој начин, треба да прашуваме, да дознаваме и тогаш полесно ќе помагаме.

Лицата со атипичен развој ги имаат сите права како и ние. Никој ниту може да им ги одземе. Тие им се дадени.

Вашата активност, вие ќе ме поправите ако грешам, стана видлива во периодот на Ковид изолацијата. Тогаш прекарот Космонутко, заради заштитната облека која мораше тогаш да ја носите кога ги посетувавте семејствата за да се брис за тестирање. Веројатно потоа бевте вклучени во делот на кампањата за вакцинација. Да апелирате да се да се сочува здравјето. И така Денис Космонутко стана видлив, стана многу позната фигура во градот и пошироко, ми се чини. Ви помогна ли таа афирмација и во овој дел за кој зборуваме, за активизмот?

Апсолутно, секако дека дека помогна сето тоа во тој период. Тоа беше плус во контекст и на она што јас го работам како медицински техничар во Центарот за јавно здравје. Меѓутоа, во тој период, на пример, помогна многу и затоа што одев и во домови каде што живеат лица со попреченост, односно кај дечењата коишто некои ме знаеа, некои не ме знаеа. Гледав на некој начин да им го олеснаме  денот колку што може. Ете, со тоа, со тој прекар, којшто набрзо го добив од едно детенце, од кумчето што викам, како Космонаутко, кошто и ден денес остана.

И беше полесно, затоа што на децата кај што одев, ќе ми кажеа, еј, ќе дојде космонаутот и децата многу полесно го прифаќаа сето тоа. Јас понекогаш дури и се смеам, но периодот на короната беше многу лош период и дефинитивно нешто што сакаме сите да го заборавиме.

Меѓутоа, во периодот на короната мене многу убави работи ми се случија и понатаму се случуваа, така што дефинитивно има корелација сето тоа.

Рековте „убави работи ви се случуваа“ и она што сакав да го поврзам со Космонаутко е тоа што  вие покажавте, емитиравте, така да кажам, во тој период кога сите бевме исплашени, изолирани, во неизвесност и така натаму, емитиравте една многу позитивна енергија и тоа беше нешто што отскокнуваше од целата таа атмосфера на притисок за тоа, како ќе го поминеме сè тоа.

И тоа ми се чини дека остана начин на којшто го практикувате активизмот, тој позитивен пристап, не само тогаш, туку и секогаш. Како успевате  постојано да бидете со една таква позитивна енергија?

Еве конкретно за во короната, на пример. Нели имаше период кога сите седевте дома, а јас воопшто еден ден не бев дома заради работата. Јас не знам како беше да се седи дома и да не да не смее да се излезе. Јас не го доживеав тоа. Тоа беше нешто ново, нешто што наеднаш ни се случи. Првпат се соочивме со тоа и си реков: Ајде да направиме нешто што никогаш не сме го правиле, не би се осмелиле да направиме.

Тоа беше моето пеење, во наводници, пеење. И јас успеав речиси две години буквално да пеам.

Така го почнувавте денот…

Така го почнував денот буквално затоа што јас секогаш и пред короната и после тоа, јас секогаш така го почнувам денот. Едноставно живеам со музика. Си пуштам музика, кафето со музика го пијам, во кола сум со музика, на работа музика и мене тоа ми е позитивата. Секогаш гледам да бидам позитивен, иако нормално, нели, и јас сум човек кој што знае да се изнервира, да ме фати нервоза од целокупната состојба.

Меѓутоа, сепак гледам јас на некој начин малку да ја свртам топката. Токму тоа беше и во короната. Пет минути, пет минути, некој цел ден може ќе се нервира, меѓутоа во тие пет минути, кога ќе види нешто, ќе се насмее или убаво ќе му дојде, затоа што некој нешто направил на Фејсбук, на социјалните мрежи.

Пет минути, пет минути и мислам дека луѓето токму тоа  го препознаа. Искрено, со ведар дух направено, првенствено секако и за мене, за да можам јас полесно да ги поминам деновите, меѓутоа и луѓето го прифатија.

Не треба човек да биде безгласен, да молчи, ако е во право.

Сите тие активности што ги почнавте и пред короната, за време на короната и потоа, ве доведоа до тоа да ја добиете државната награда „Мето Јовановски” за човекови права. И како што беше истакнато во образложението на Хелсиншкиот комитет за човекови права, таа ви беше доделена за хуманизмот што го изразивте и, бидејќи станува збор за организација на која првенствено човековите права ѝ се во фокусот, тоа практично значи дека вие сте активист и за човекови права, затоа што правото на пристап до здравје, правото до пристап до нормална животна средина во која треба да расте, да се едуцира и да се образува и да живее едно дете, еден човек, е едно од основните човекови права. Што за вас значеше таа награда?

Јас и ден-денес не знам, не можам да го опишам моментот кога ме информираа дека добив државна награда.

Имав и претходно награди, добив и за Европеец на годината, добив и за филантропија награда. Меѓутоа, сепак државна награда, тоа е некако со голема тежина. Што значи државната награда?

За мене значи дека прво, од една страна, е вреднувано и признаено тоа што го работам. Јас зборувам во еднина, меѓутоа сепак тука е една голема група на луѓе со кои што го правиме сето тоа заедно и тоа е обврска да се продолжи најмалку на истиот начин.

А јас секако дека сакам и многу повеќе. Државна награда како награда апсолутно е нешто нешто големо, нешто величествено и мене многу ми значи токму затоа што, како што кажавте вие, за хуманизмот, односно за човековите права. Сѐ е човеково право

Да, широк е спектарот…

Борбата е сите оние атипични да ги имаат, односно ги имаат тие, меѓутоа никој не смее да ги одземе. Сите имаме исти човекови права и треба да се почитуваат.

Ова го прашувам и заради тоа што сето тоа што сте го направиле, во исто време инспирира, е и модел другите да видат дека може да се направат овие работи и тоа на начин тоа да стигне до државна награда. Да ги мотивира луѓето да го прават тоа. Тоа не остана незабележано и во академските кругови. Вашата активност влезе во учебникот на Правниот факултет, во учебникот „Граѓанска и политичка партиципација“.

Затоа јас бев мотивиран да го направам ова интервју. Да ве поканам да објасните да упатите апел до останатите дека можат да активно да учествуваат.

Секој може на некој начин да учествува. Често, кога ќе зборуваме со некои луѓе јас им кажувам дека не значи дека моделот на Денис мора таков да биде. Јас се барав. Јас барав начин како да помогнам. Дали да биде на овој, на оној начин. Меѓутоа, токму ова е начин на којшто јас функционирам. За мене овој начин е вистинскиот. Некој друг ќе избере на некој друг начин.

Што е потребно? Потребно е прво да се има желба. Второ, да ги нема сите оние стравови, стигми коишто постојат од состојбите, од заболувањата, од лицата со атипичен развој. Трето, треба да се прашуваат семејствата. Што ви треба? Како можам да помогнам? Да дознаам. Значи, еве конкретно да речеме за аутизмот. Јас не знаев ништо. Никој не се родил учен. Не треба да се има срам или страв од нешто, затоа што не знам нешто. Ќе научиме. Цел живот учиме.

Да се праша: Што е, што е аутизмот? Што е за семејството? Исто како и јас што постапив кога ја запознав мојата муза, мојата инспирација, Ерато, како што често кажувам и семејството Кардула. Јас не знаев ништо дотогаш, меѓутоа во комуникација со нив, што треба, како можам да помогнам, што да направиме, каде да се направи, каде да се обратиме, начинот на којшто можам јас да помогнам… Секогаш ќе се најде начин. Битна е желбата и можноста. Желбата најмногу и волјата всушност да се помогне.

Активизмот нема да го запрат заканите и реперкусиите.

Но и храброста. Јас ќе отидам уште еден чекор понатаму, но и храброста и предизвикот да го кренете вашиот глас против, ќе го наречам така, системот. Против она што е некакво општоприфатена состојба за која и вие кажавте дека уште многу треба да се прави на тоа поле. И во таа смисла ова е кренат глас против тој систем и затоа сакам уште еднаш да ве поканам  да ги охрабриме луѓето дека воопшто не е страшно.

Никогаш не треба човек да биде безгласен, односно да молчи ако мисли дека е во право. Или ако мисли дека може на некој начин да помогне.

Ако кажеш некому нешто…, не мора да е да е системот. Ќе тргнем од дома, можеби малку поедноставно ќе го кажам. Ако не ми се допаѓа тоа што сопругата зготвува, јас ќе го кажам. Не мора да го јадам, ако не ми се допаѓа.

А за работи битни за човековите права, за нашите другарчиња, за животот и за биlo која работа, едноставно, човек не треба да молчи. Сите доживуваме, гледаме што се случува, знаеме дека има закани, дека има реперкусии.. Меѓутоа, никогаш не треба да се премолчува, загтоа што иманекој позади нас кој очекува од нас да бидеме гласни. Не треба да се има страв, меѓутоа секогаш, сепак да биде тоа паметно, мудро изведено- Да не биде избрзано и после да биде без резултати. државата, системот кога тогаш ќе слушнат.

За да не останеме должни, вие спомнавте дека не сте само вие во целата оваа работа, дека заедно со вас, во организацијата што ја оформивте, имате другари и соучесници. Па да им оддадеме и на нив признание.

Нашето здружение не е типично здружение, туку атипично, како што кажуваме. Нема членство кај нас. Едноставно, секој кој сака да дојде, кој сака да биде на нашите настани, да помогне, да биде волонтер,  да игра… Сè што треба, сè што може да направи, тој е член на нашето здружение. Откако се оформи здружението има луѓе без кои јас не можам дефинитивно. Тоа се Биби, Филип, Тања, Михаела, Климентина… Весна е тука исто д основањето. Тоа се, ќе речам сме поглавните, а ако верувате, има уште стотици луѓе коишто заслужуваат да бидат спомнати.

Значи, секој оној којшто еднаш се обратил или дошол кај нас, веќе е наш член.

Да бидеме гласни во име на немоќните, тие заслужуваат да бидеме гласни.

Очигледно е кога има некоја добра идеја, позитивна енергија, кога се гледа дека сето тоа се прави заради некоја голема цел, како во овој случај за децата со атипичен развој, таа енергија собира многу луѓе и тоа е уште еден мотив за активизам.

Апсолутно. Како пример ќе ви кажам. Школка настанот што го правиме секоја година по повод одбележување, односно тоа е за зголемување на свесноста на лицата со атипичен развој и конкретно за аутизмот. Тоа е во април. Меѓутоа ние го имаме направено и во септември и во јуни, што значи дека секогаш може да се направат тие настани. Секојдневно, секој ден во текот на цела година треба да биде ден на зголемување на свесноста.

Кога го почнавме во 2018-та година, првиот настан беше со дваесет до триесет деца, не повеќе. Неколку, три-четири компании дали беа вклучени. За минатата година да имаме илјада и нешто дечини, илјада и двеста, коишто ни дошле на настанот и веќе околу шеесет компании коишто учествуваат на секој начин. Секој како може и колку што може.

Она што е основа, кое што јас сакам да го потенцирам и секогаш го кажувам е дека ние сме волонтери. Значи, сакам да го промовираме волонтеризмот и исто на таа тема многу имаме луѓе коишто доаѓаат, го препознаваат тоа. Едноставно ние сме искрени во она што го правиме.

Јас секогаш кажувам, искрениот пристап за мене е единствен пристап, не само кон компаниите кои ни треба нешто, туку и особено кон семејствата со атипичен развој. Затоа што еднаш ако излажеш, нема враќање назад.

Кога почнавме имавме дваесет до триесет деца, сега ни доаѓаат по илјада, илјада и двесте дечиња.

И во овој во оваа насока само уште едно прашање во смисла на тоа дека постојано се обидувате да најдете нови нови начини, алатки и средства што ќе ви помогнат. И во таа смисла претпоставувам дека е и вашиот ангажман во создавањето на книгите што ги објавувате, кои се книги за деца, но се врзани за активноста со која се занимавате.

Да, сликовниците се еден дополнителен придонес. Јас секојдневно барам начин како можам да помогнам и еве, веројатно можеби и генетиката, пошто во семејството имам и чичко писател и чичко уметник, веројатно сето тоа можеби има влијание некое.

Меѓутоа, да чукнам во дрво, супер излезе и со двете сликовници на тема лица со атипичен развој, односно едната за момче со аутизам и следната сликовница за девојче со аутизам. Наредната сликовница ќе биде сосема друго нешто, повторно на тема инклузија, односно лица со атипичен развој.

И токмуу тоа е она што, како што и вие го кажавте, секој може, ама треба да си го најде начинот на којшто може да помогне. Никогаш не треба да се обесхрабруваме дека ако еднаш нешто не успееме да направиме, дека веднаш треба да се повлечеме.

Така што, ете и апел едноставно да се истрае.

Ви благодарам многу за разговорот, ќе ги следиме вашите активности.

Благодарам, ми беше чест и задоволство.