Марковиќ: Кога европската приказна престанува, следи заробување на државата

Овојпат во серијалот „Имаме неколку прашања за вас“ го поканивме проф. д-р Ненад Марковиќ од Правниот факултет, од студиите за политички науки да разговараме се глобалните промени што се случуваат во светот на идеолошки план. Овие промени, кои според  професеорот Марковиќ доаѓаат од неоконзервативната десница и ја изместуваат состојбата во светот.

Кога зборуваме за овие големи глобални промени, се забележува дека се придвижени од центрите на десницата и тоа на онаа од подесниот дел на спектарот, кога станува збор за вредносните концепти на овие промени. Го прашавме Марковиќ на што се должи тоа? На потребата за подем на десницата, која како што се порачува од тој кампус, е предизвикан од кризата на либералните концепти да се справи со новите димензии што ги диктираат глобализацијата, новата дигитална технолошката револуција…?

Дали сме во право ако тврдиме дека гледаме една организирана дисеминација на вредносните концепти, на пример, преку Конференциите за конзервативна политичка акција (CPAC), што е особено прифатено од екстремната десница во Европа? За еден месев беа организирани две такви конференции во Полска и во Унгарија. Во Полска победи Навроцки откако беше силно поддржан од врвни луѓе на Трамп, а во Унгарија, на конференцијата на ЦПАЦ беше македонскиот премиер?

Со проф. д-р Ненад Марковиќ разговараше Зоран Бојаровски.

Рацин.мк: На светската политичка сцена гледаме големи промени, гледаме и некои редефинирања на влијанијата од позиции на моќ на географски, на политички, па и на безбедносен план.

Но, зад нив стои една идеолошка матрица која досега не беше на тој начин видливо истакната. Дали се согласувате со тоа?

Се согласувам во потполност, не беше видливо истакната затоа што можеби од глобализацијата не беше до таа мера видлива. Она што е зад идеологизирањето на таа нова безбедносна ситуација, една нова конзервативна политика која стана доминантна на светско ниво и која во склоп со глобализацијата дава една, јас би рекол, еден резултат кој, еве, најгенерички се вика неоконзервативизам, а всушност значи прилагодена конзервативната идеологија токму на овие нови прилики кои се глобални.

Се разбира дека тоа е само еден дел од приказната за која веројатно ќе кажеме нешто и понатаму. Меѓутоа, јасно е дека светот во кој живееме во главно се менува заради тоа што, ако тоа на некој му е јасно, веќе треба да му стане. Униполарноста на светот е веќе предизвикана. Јас припаѓам на онаа генерација која растеше со „Крајот на историјата и последниот човек“ на Фукујама.

Потоа излезе „Третиот бран“ на Семјуелмил Хантингтон, за потоа да напише една книга која многу повеќе одговара на ова што денеска се случува. Имав прилика Фукујама да го пречекам на Правниот факултет и лично да разговараме на оваа тема. Многу е јасно е дека таа книга беше напишана под влијание на еден триумфализам на либералната демократија, чиј крај веќе го сведочиме.

Така што можеби го сведочиме крајот на крајот на историјата, односно еден, јасби рекол, глобален пораз на либералната идеологија за кој, веројатно и самата е виновна за позицијата во која се доведе, но и условите кои се променија, во секој случај придонесоа кон тоа.

Ако треба да препорачам само две книги кои треба да ви ја разјаснат таа промена на ниво на ставови. Можеби не на ниво на кое го поставите прашањето од аспект на некаква глобална геополитика, би препорачал да ја прочитате „Тивка револуција” од Роналд Инглхарт од 1977-ма, а потоа напиша и една книга со малку потсмешвлив наслов две-три години пред својата смрт, почина 2021-ма.

Се викаше„Тивка револуција во рикверц”, околу материјалистичките и постматеријалистичките вредности кои владееат. И ако ја согледате таа микроперспектива и потоа ја видете целата нова безбедносна архитектура која настанува во светот, или која е веќе настаната, ќе видите дека тие тези коинцидираат. Од една, можеби не е микро, можеби едно мезо ниво, средно ниво на гледање на општествените вредности до она што е нова безбедносна архитектура, посебно кај западниот свет, во чија основа лежи предизвикување на моќта на глобалниот хегемон, тоа се Соединетите Американски Држави.

Во економска сфера, се разбира, предизвикување на доминацијата на доларат. Е сега каде е тука Европа, каде ќе се појави, тоа е веќе друго прашање и е многу комплицирано.

Десницата многу пофективно ги адресира стравовите на луѓето од левицата

Да, ќе разговараме за тоа, бидејќи е многу интересно и битно од значење за нас, бидејќи ние сме во Европа, во центарот на Европа.

Тие влијанија секако ќе не допират и нас и ќе ве прашаме и за тоа понатаму. Но, тука како следно прашање би сакал нешто што го, што го начнавте, што го ослободи тој простор? Дали кризата на либералната демократија, дали крајот на историјата според концептот на Фукујама го отвори просторот за влез на десницата и тоа на оваа, јас ќе ја наречам екстремната десница, која тендира кон некои поекстремни варијанти во спектарот на таа идеологија. Дали тоа беше основната причина?

Една од најдобрите реченици која сумирано ја рефлектираше кризата на либералната демократија, дојде од една моја колешка од Правниот факултет, можеби нема да сака да ја референцираме и веќе премолчиме, меѓутоа кажа во една прилика дека либералната левица или либералите и левицата, што не е ист поим, патем биди речено, заборавија да ги адресираат стравовите на популацијата, а тоа десница го прави на многу ефективен и добар начин.

И тој е само почетокот на целата приказна. Ако ги прочитате овие две книги кои ги препорачав и ги препорачувам на публиката срдечно, ќе видите дека во суштина се работи за еден цел циклус на одење од по Втората светска војна, до еден стадиум на постматеријалистички вредности кои се врзани со либерална демократија, слободи, човекови права, социјалконструктивистичко разбирање на идентитетот и така натаму, но ослободување, би рекел, на човечката индивидуа, која, пак со себе донесе многу нови феномени со кои со промената на генерации, новите генерации не можеа да се справат. Миграција, ЛГБТК права, идентитетски политики, поголема мобилност на населението и така натаму, и така натаму.

Идентитетски несигурности во тоа дека ти се менува околината во која живееш, некои нови луѓе доаѓаат и така натаму. Економска голема несигурност, за разлика од периодот по Втората светска војна, каде што има отсуство на војна, каде што има економска сигурност, каде што има рапиден пораст на образованието на населението, што доведува до постматериалистички вредности, потоа вие имате еден реверзибилен процес, каде што таа хипермодернизација доведе до една комплетна збунетост кај новите генерации, кои веќе не можат оваа да го препознат како свој концепт.

И тука се надогради таа неоконзервативна идеологија која почна уште во шесеттите во Америка, нели од едно малце повоено крило на десницата, помешано, нели со глобализацијата која само ѝ даде повеќе простор и повеќе можност да делува на таа конзервативна десница. Иначе се согласувам, некои од тие партии се поумерени, а некои од тие партии се многу порадикални. Тоа не е класичната поствоена демохристијанска десница, тоа не е приказната на Конрад Аденауер…

На конзервативниот центар…

Да, на конзервативниот центар. Тоа е една приказна која знае да биде помногу помалигна на моменти, меѓутоа во смисла на некаков политички инстинкт осети дека постои простор за дејствување апропо неадресирањето на овие стравови кои кај луѓето постојат, а се резултат од таа хипермодернизација.

Тука и либералите и левицата си имаат своја вина. Не го препознаа моментот кога со одредена можеби политика требаше да се запре или малку да се, да се подуспори и дозволија да тие несигурности станат предоминантни кај една нова генерација која сега не ги ни препознала како вредности.

Да, и ги бара решенијата на другата страна…

Ги бара решенијата, и често ги бара на брз, ефикасен начин. Знаете во основата на популистичките партии да ви ветат дека имаат решение кога го немаат.

Зошто не можеше да ги препознае овие политички аспекти на кои укажувате левата страна на политичкиот спектар? Во стварноста ги препознава, но зошто не најде решенија? Во што се состои слабоста на левичарските политики, на социјалдемократијата? Дали ги заборавија корените на се поставени тие политики?

Ќе се изненадите веројатно од тоа што ќе го кажам. Стана поисклучива од десницата. Затоа што стана поисклучива од десницата. Ајде да погледнеме две паралелни пруги по кои се движеше, или два паралелни пата по кои се движи приказната на новата левица. Едниот е економскиот, врзан за  традиционалното обраќање на работниците. Иако фордистичката економија е завршена и немате класични синдикати, синдикалното организирање е поинакво. Не знаеме кому сега да треба да се оброти новата социјалдемократија или овој либерален корпус, иако, велам не се исти, политички ориентации либералите и социјалдемократите. Има големи разлики.

И втората е идентитетската, која е многу повлијаена од постмодернистичката, односно постструктуралистичката школа, којашто интелектуално е веројатно една од најдоминантните школи по Втора светска војна.

Меѓутоа, она во кое јас често влагам во конфликт со моите колеги од левицата кои се, ајде да речеме, дека можеби јас припаѓам на некоја центар-лево идеологија, кои се можеби малце полево во тие идентитетски политики од мене.

Јас пробувам да им објаснам дека не се препозна моментот кога тие идентитетски политики почнаа конкретно да се отуѓуваат од народот, и на народот да му стануваат несфатливи. Од друга страна, академијата, посебно во Соединетите Американски Држави, претежно припаѓаше на тој корпус на леви идентитетски политики, тоа беше она што беше популарно, и направи комплетна доминација во интелектуалната сфера, без да препознае дека она што го продава како продукт, она што го нуди, комплетно е веќе неразбирливо и нејасно за најголемите дел од народот.

И потоа истата таа авангарда беше многу шокирана кога видеа дека огромни маси луѓе се вртат, на пример во првиот мандат на Трамп, кон Трамп, или кон тој тип на политичари. Ја, мислам дека добро констатиравте и убаво увидавте дека во суштина не се препозна моментот кога тие идентитетски политики требаше да се заменат со враќање кон базични економски политики кои во меѓувреме десницата ги киднапираше, а со самото тоа ги киднапираше и гласачите.

Односно десницата, да се вратам на иницијалната теза, многу покефективно ги адресираше стравовите на луѓето од тоа што го правеше левицата. Левицата можеби најголемиот нејзин смртен грев е самобендисаноста, која траеше многу долго, точно повлијае на овој голем триумф осумдесетдевет и падот на Берлинскиот Зид, и така натаму, и целиот тој постструктуралистички дискурс кој беше интелектуелно доминантен.

Никој не застана да се заврти да погледне наназад што се резултатите од тоа. И таа додека се возеше на некоја фундаментална приказна на трета, четврта, пета генерација на човекови права, некако функционираше, меѓутоа кога зајде во некакви сфери кои на луѓето им станаа екстремно непрепознатливи, а потоа дури и иритантни, огромен дел од популусот, односно огромен дел од гласачкото тело се отуѓи од овие леволиберални опции и почна да бара решение во некои други.

Мислам дека недостасуваше самокритика, а недостасуваше и страв затоа што мојата теза е дека десницата често се бави со омраза кога треба да ве отфрли.

Кај нив е дискурсот јасен, предавници, патриоти, ние-вие. Меѓутоа, левицата има една многу по зла навика да се бави со презир и да се бави со интелектуално исклучување. И тоа сега многу ги чини, многу скапо го плаќаат. Таа своја самобендисаност сега многу скапо ја плаќаат, во смисла на тоа дека не можат да го вратат гласачкото тело и не знаат како.

Јас сепак мислам дека оно што го наговестивте во прашањето е решението, враќање на економските теми. Затоа што една од причините зошто настана една цела ваква идеолошко профилирање кон десно на популусот е и маргинализацијата на огромни групи на луѓе во економска смисла, кои исто така не знам колку либералите и левицата го препознаа дека се случува.

Ако до скоро зборувавме, или триесет, четириесет години, барем откога јас паметам, зборуваме за незадоволни малцинства, сега почнуваме да зборуваме за незадоволни мнозинства, а тоа е многу опасно во смисол на потенцијал за конфликт.

Во основата на популистичките партии е да ви ветат дека имаат решение кога го немаат

Одлични укажувања и добри насоки кон кои треба да погледнеме и да видиме ако бараме решенија за овие дилеми и за овие состојби на кои вие укажувате.

Затоа сакам да ве прашам подоцна кога ќе разговараме за ситуацијата во Македонија и како тоа се рефлектира кај нас, бидејќи тоа ни е побитно во оваа ситуација. Но, сепак ќе се вратиме малце назад. Она што сакам да ви прашам како следно е дека јас препознавам и вие ќе ми кажете дали сум во право или не.

Препознаваме една дисеминација на таа нова идеологија сега во светот и сакам да прашам на што се должи тоа. Тоа може да го објасниме на пример со некои, ќе го употребам зборот интернационализам во било кое смисла имало такви појави, но дали овојпат сега со тоа се потврдуваат претходните искуства или оваа дисеминација на таа идеологија произлегува од нови причини и цели што си ги имаат поставени.

Само ќе спомнам, минатата недела имаше во Унгарија Конференција за конзервативна акција, а месец дена предходно во Полска имаше исто таков настан. Сега следува во други земји, па дури и во Австралија се најавува една таква конференција. На нив гостуваа главно луѓе блиски до Трамп и до новата американска администрација, а како последица на тоа беше, јас така го оценувам изборот на Навроцки во Полска за председател.

Да, денеска баш јас гледав мапата на авторитарни популистички, радикално десни лидери во Европа и е прилично, да речем така шаренолика. Има тука секакви ликови, меѓутоа евидентно е дека оваа нова десница го има она што го имаше можеби во седумдесеттите и осумдесеттите левицата, а тоа е страшна меѓународна солидарност меѓу себе.

Што мене ме чуди затоа што во принцип овие приказни, овој тип на дискурси лесно може да завојуваат. Од една страна вие гледате дека, не знам, Вучиќ и Орбан се блиски, на пример. Меѓутоа Орбан не се воздржува во јавниот дискурс да користи реторика која подразбира дека Унгарија би требало да си реапсорбира на некој начин делови од Србија и Хрватска.

Он го носеше оној фамозен шал на кој дечто делови од Хрватска или Србија припаѓаат кон Унгарија. Некоја идеја за голема Унгарија и така натаму. Така да мене тоа ми е чудно. Од една страна постои тоа напрежение, условно, меѓу ваков тип на лидери што се резултат на она што се нарекува стронгмен политика, или во поново време политика на силни лидери, дури и малите нации аспирираат кон тоа, а е последица на сѐ претходно што го говорев.

На друга страна па постои солидарност дека константно се поддржуваат во светот, дури и на ниво на таа некоја десна интернационала формираат некаква организација која се прилично вмрежени, прилично прецизно функционира кога треба да се поддржи одреден лидер од таа профилација во некој од државите. И оттука е делумно и успехот.

Меѓутоа гледате, ако порано тезата беше дека тој тип на лидери успеваат само во оној дел кои се осеќаа нели загрозен, па велиме зошто АФД победува само во источниот, не и во западниот дел на Германија. Затоа што, нели, падот на Берлинскиот зид не дозволи баш еднакво да се да се развијат двата дела на Германија.

Оние кои се осеќаа прелажани после триесетина, четириесет години од падот на Берлинскиот зид, велат: Знаете што, ние никогаш не се изедначивме со западните Германци и ова е нашата мала одмазда во таа смисла.

Огромен дел од гласачкото тело се отуѓи од овие лево-либерални опции и почна да бара решение во некои други.

Мислам дека оно што го нуди таа неоконзервативна десница е адресирање на стравови, секако, на еден прилично базичен начин. Ќе ги избркаме имигрантите, ќе укинеме билo што што е врзано за било какви права на сексуални малцинства и така натаму, со една резолутна акција што е врзано со она што Хофстедер го нарекува избегнување на неизвесност.

Луѓето не сакаат, фундаментално не сакаат неизвесност, сакаат да им дадеш извесен одговор на прашањата кои ги мачат. И тоа десницата го прави многу поефикасно, дури и по цена да биде нетолерантна, дури и по цена да не ги прифаќа оние модернизирачки или постматеријалистички концепти, а не ги прифаќа, напротив ги предизвикува, и тоа на луѓето им го прави многу атрактивно.

Она што е опасност за оваа нова десница која е глобално се организира, она што е опасно за секоја организација која е голема и која е хетерогена се конфликтите внатре. Овај стронгман поликтикс нужно, барем на некои точки, можеби не секаде, ќе доведе до конфликти помеѓу државите. Баш заради тоа што вие не можете, кај поголемите сили особени, како што се покажа на примерот на Русија, не може да го контролираат тој стронгман импулс без тој да се прелее вон границите од вашата држава.

И тука оти компликација на оваа ситуација. Еве Маск баш ни покажа како тоа функционира. Во првиот момент кога не беше дел од администрацијата на Трамп, тој веднаш го нападна Трамп затоа што го загрозува неговиот бизнис и она што е резултат на нели непродажба на Тесла во Европа и така натаму.

Да, имаат причина за триумф, имаат причина за славје. Меѓутоа, не сум сигурен дека имаат интегрален план. Јас за разлика од вас не се согласувам дека планот е јасен. Вредностите се јасни, она што го нудат е јасно. Меѓутоа, како ќе се реконфигурираат на глобално ниво односите, тука не мислам дека постои јасен план и тука баш мислам дека ќе дојде до големи конфликти меѓу самите лидери од оваа профилација, затоа што како што велам тешко се тој тигар е многу силен и кога ќе го јавнете на национализам и популизам многу тешко се контролира и многу лесно излагува од шини

Го спомнавте тигарот, позната е таа реченица на Ричард Никсон, поранешниот американски претседател „Мислев дека можам да го јавам тигарот“. Добро, да одиме понатаму. Да се осврнеме сега на Европа.

Како сето ова се одразува во Европа? Гледаме промени и во структурата  во Европа на политички план, на извесна доминација или тренд на доминација на десницата, за сметка на тоа што ние Европа ја препознаваме и во нашите глави постои како унија во која се почитуваат различностите, во која се негуваат вредности за прифаќање на сите категории, на неисключување, напротив на инклузивност, така натаму.

Сега, наеднаш доаѓа една идеологија која е спротивност на сето тоа. Како ќе реагира Европа во таа насока?

Мислам дека на Европа и претстојат неколку процеси. Прво, процесот на реконзервативизација на политичката сцена е присутна и во огромен број на европските држави, како во оние кои се во Европската Унија, така и кај оние кои се вон неа.

Не е тоа нешто што ќе ја одмина Европската Унија. Мислам дека тој процес ќе продолжи и нема да замре ниту на следните избори, ниту на тие после нив, напротив. Меѓутоа, она што на поглобален план се случи е што можеби за прв пат Европа доби една лекција за која треба да биде благодарна, по мене, воопшто не треба да протестира, а тоа е дека оттука натаму е секој за себе.

Тоа е новата политика глобално и Трамп много јасно им стави до знаење, мислам дека тоа можеби нема да заврши со Трамп, дека ние можеме да бидеме пријатели, ние можеме да си веруваме… НАТО секако нема да го растурат, се разбира дека тоа беше само малце предизборен пи-ар. Барем после овие последни контакти на Трамп со Путин, каде што разбра со кого има работа, веројатно не му паѓа на памет да го растура НАТО.

Меѓутоа, јасно е дека им стави до знаење дека ќе морате малку со своите сили, со свои сили да се борите. И мислам дека тука Велика Британија, која дека не е дел од Европската Унија, Полска, Франција, Германија и неколку други држави покажаа многу јасна иницијатива дека имаат намера да преземат малку водство во таа смисла, уплашени од оно што се случува со Русија.

Бев протолкуван дека заговарам некаква војна меѓу Европа и Русија и веднаш треба да го разјаснам за вашите гледачи дека не заговарам, би сакал ситуацијата да се смири и да се врати во нормала. Меѓутоа, она што нужно ќе се случи под влијание на овој, јас би рекол – стравот како најсилен мотиватор, ќе се случи веројатно милитаризација на Европа.

А тоа ќе значи дека ќе нема пари за социјални програми, ќе нема пари за образование и за многу други работи, односно дека тој свет на постматеријалистички либерални вредности веројатно веќе ќе нема финансиски фундамент. Напротив, ќе се оди баш на оние сурвивалистички вредности што велаат Инглхарт и Вецл, односно вредности на преживување, и на една реконзервативизација на континентот и милитаризација.

А како ќе се реши проблемот виза ни нашиот регион, тоа е веќе едно друго прашање дали ќе бидеме интегрирани или оставени настрана тоа веќе е нешто што е вон во моите можности за предвидување. Во секој случај ни следува, според мене, една можеби тивка, можеби не така интензивна, меѓутоа јасна трка во наоружување.

Она што што се случува во Англија, во Франција, во Полска, па делумно и во другите држави, јасно го покажува тоа.

Веќе се јасно објавени буџетите за одбрана…

Можеби нема Европа да потроши колку што планираше на почетокот, кога Европа како Европа ќе испланира осумсто, ќе најде осумдесет милијарди евра и на крај ќе потроши осум.

За жал, тоа е фундаменталниот дефицит на Европа, тој процес на донесување на одлуки е многу бавен. И ако се нормализира ситуацијата во Украина, на што, еве, интензивно се работи, се разбира, можеби пак ќе се успие малку Европа.

Меѓутоа овојпат мислам дека извлеква една брутална поука и во таа смисла треба да му се крајно благодарни на Трамп што ги освести дека овој свет во кој веројатно таа некоја, дали сакаме да наречеме себичност или изолационистичка политика, суверенистичка политика, политика свртена кон самиот себе, ќе стане доминантна и нема бегање.

Европа мора да се прилагоди и тоа брзо.

Ајде да се префрливме на нашата територија. Ќе треба секако и нашата држава Македонија да се прилагоди или да препознааа своја позиција во однос на овие големи промени што се случуваат на светот.

И дали препознавате некакво придвижување во таа насока? Дали гледате во тоа што, не знам, на почетокот, уште на почетокот на мандатот, добро тоа се совпадна и со изборот на Трамп во Америка, негде на крајот на летото, есента и така натаму.

Новата власт во Македонија покажа голем интерес да биде таму видлива во полето на видливост на, можеби не толку на Трамп, како што сакаа, туку повеќе во видливото поле на новата американска администрација. Од друга страна имаме една нагласена, ја не можам да не го поврзам тоа, нагласена врска, на воспоставување на врски со Унгарија за која тука за Орбан се продава како еден од најголемите партнери, најдоверливите партнери, европски партнери на Трамп.

Има тоа многу врска и со случувањата во Украина. Мислам дека основоположник на тој авторитарен, успешен авторитарен модел на владеење сепак беше Владимир Путин. И немојте да ве изненади дека кај гласачите на одредени десни партии во Македонија тој е апсолутно непопуларен лидер.

Тоа треба сè да ви каже отприлика. И тука нема што да разговараме. Тоа се тврди податоци, јас не ги измислувам. Тоа беа податоци на ИРИ, меѓу другото, пред да ја затворат, за жал, својата канцеларија во Скопје. Тоа дури не беа податоци од американската левица, беа од американската десница, но тој се компромитираше со војната во Улраина. Е сега, таа нова десница во Европа, па и на Балканот, бара нов голем татко, голем патрон. Тоа е секако Орбан, кој најуспешно успеа тој модел да го спроведе, веројатно заедно со со Ердоган.

И тоа е таа линија Фицо-Орбан, Ердоган-Вучиќ и така натаму. Ќе видеме дали кај нас Мецкоски ќе се приклучи кон таа, кон таа би рекол, кон таа екипа.

Тој има, евидентно е дека има желба, меѓутоа не сум сигурен дека е спремен да оди толку далеку во некои работи. Мене ми личи дека сепак, или мојата надеж е дека, сепак, нашата влада има поголем демократски капацитет од тоа. Иако сите сите работи му одат во прилог. Непостоењето на опозиција во моментот, екстремна слаба опозиција, немањето никаков отпор општествен. Цела една општествена енергија после Шарената револуција, издиша и така натаму, сè отиде во прилог тоа да го направи, а сепак се надевам дека нема да оде толку далеку.

Меѓутоа факт е дека Орбан се гледа како идеен татко на тој проект. Во Унгарија имав прилика да го видам. Се запознав со неговиот ментор на магистерски, со професорот Мишливец. Да го видам седнат со сите видни комунистички интелектуалци на времето кога имал црна коса, брада и кога бил многу послаб и помлад.

И интересна ми е таа идеолошка претумбација што им се случува на тој тип на лидери. Сега е физички непрепознатливи. И мене ми требаше малку време да го препознам на тие слики во центарот во Кошшек. И интересно е што таа матрица во суштина не е многу различна од комунистичката предходно, за тоа ќе зборуваме во некоја друга прилика.

Јас не сум сигурен дека левите партии се баш легитимните наследници на комунистичките елити. Јас мислам дека десните партии се многу повеќе, во многу аспекти…

Десницата се бави со омраза кога треба да ве отфрли: предавници, патриоти, ние-вие. Левицата има една многу по зла навика да се бави со презир и да се бави со интелектуално исклучување.

Чуден е тој круг кога ќе се затвори…

Да, чуден…Меѓутоа десните партии по многу основи во однос на авторитарноста се наследници на таа комунистичка елита, на таа матрица на размислување.

И многу е јасно дека ова поврзување ќе продолжи, дека таа вертикала на функционирање, бидејќи не мислам дека е хоризонтална, мислам дека е вертикала ако е јасно кој е инчарџ, дека ќе продолжи.

Самото приближување кон американската администрација јас не го гледам како погрешно. Ние како држава секогаш сме имале интерес да бидеме во добри односи.

Oна што не треба, она со кое не треба да се бавиме според мене и е грешка, она што нели популарно се нарекува чемпионинг, ние да бидеме првите. Први да им ја поддржиме резолуцијата во ОН, први да го освоиме периметарот и просторот и така натаму. Се пошегував, додека сè уште имав социјални мрежи, дека „го освоивме периметарот“ е новото „го добивме датумот“.

Ние изодевме еден многу долг пат од краен еврооптимизам. Вчера имав прилика со еден мој пријател да се потсетам на тие времиња кога поддршката кон Европа беше деведесет и едно-два посто, засега да падне на некои педесет и четири посто, што е согласна приликите сосема солидно.

Тој проект комплетно го ставиме он холд, или да не речам го умртвивме. Јас не мислам дека во наредните седум, осум, десет години ние било што ќе преземеме во оваа основа. Мислам дека сето ова едно губење време, целиот овој оптимизам дека ние ќе мрднеме во не знам уставни измени, така натаму, по мене апсолутно губење време.

Јас веќе и одбивам да разговарам за тоа. Мене ми е јасно дека ова ќе биде еден долг, како велат Американците, стенд стил, односно една притисната пауза во која ништо не може да се случува, и тоа да го супситираме со некоја нова деус екс макина фактор, а тоа е Трамповата администрација. Мене самиот и во првиот случај на претераниот еврооптимизам, на кој јас можеби самиот сум бил жртва, и во вториот случај со Трамп мене ме нервира самиот метод на размислување дека нас ни треба некаков надворешен фактор кој ќе не спаси и кој ќе не опраи, кој ќе придонесе ние радикално да ја смениме политичкото клима. Не може.

Значи само ние можеме тоа злато да го направиме. Така да во суштина не постои разлика од она што Европската Унија ни го наметна како стандард и она што ние сакаме да го направиме. Ние живееме во време на тотално лажна дихотомија. Судство, јавна администрација, економија, корупција, непотизам и така натаму, не се работи кои треба Европската Унија да ти ги каже дека треба да ги следиш, а точно тоа ти го бара, не бара ништо повеќе.

Јас апсолутно се согласувам со тоа дека ние треба и требаше во голема мерка уште многу одамна да се европеизираме, ако може пак повторно да го употребам тој збор и да ги дигнеме стандардите дома и да ги правиме според европските мерила, а не да очекуваме ова што вие го велете, некој голем татко во ликот на Европската Унија кој ќе не извади…

Или во ликот на Трамп, или во ликот на Орбан.

Да, и тука сакам да прашам. Вие спомнавте дека неоконзервативизмот не го доведуваа во прашање функционирањето на НАТО. Ги дигнаа малку стандартите околу процентот на учество на земјите во буџетот за НАТО. Но, тие два столбови, НАТО и Европската Унија, беа оние околу кои се држеше Македонија, дека тоа ќе не изведе, ќе не стави во Европа, во Европската Унија. Сега, ако НАТО е сепак стабилен, дали европеизацијата дома е одговор на прашањето на Европската Унија?

Секогаш, се разбира. Да. Но, она што е проблемот по мене е што направи една тифка нормализација во овие, да речеме, некаде од 2006-та напред, со доашањето на владата на Груевски, дека во оној момент кога нашата европска приказна престанува, ние нужно се свртуваме кон заробување на државата и кон срозување и уништување на сите сите демократски стандарди.

Дури се успеа да се направи нешто што сум го нарекувал јукстапозиција, контрапозиција. Кога нема европска приказна ние можеме да правиме што сакаме, затоа што тоа е некако природен след на настаните. А, ќе еволуираме во оној момент кога, океј, ќе признаеме дека европската приказна не оди никаде и дека во моментов не е нужно да направиме прогрес, меѓутоа нема да си ги уништиме и серозаме демократските стандарди внатре во државата и нема да тргнеме кон нова заробена држава, како што тоа ни се случи петнаеста, шестнаеста.

Кога тоа ќе го научиме веќе ќе имаме еден чекор понапред во демократијата постигнато и во организирањето на државата внатре или во поткревањето на демократските стандарди. Некако се чини невозможно. Во оној момент кога таа приказна застана, ние почнуваме со колоквиум да кажеме правиме глупости, во истиот момент.

Тоа се, ги знаете типичните постапки… Една партија почнува да ги запоседнува сите изворчиња на пари, ги контролира медиумите, тајните служби секако по екс-официо се ваши, бидејќи имате претседател и влада и така натаму.

Ви останува само судството на некој начин да го корумпирате суптилно и потоа можеби да направите паралелен цивилен сектор кој ќе „изиграва“ цивилно општество и така натаму. Вие сте ги покриле тие пет фундаментални области кои во суштина претставуваат ефективно заробување на државата.

Она што ме загрижува е што сега дури нема некоја енергија мобилизирана во општеството ако евентуално дојде до такви види се спротивстави. Сега се некои нови генерации, можеби тие ќе сакаат. Имам доста оптимизам во таа смисла, бидејќи ова се генерации кои се малку понетрпеливи, малку по сакаат малце повеќе резултати од оно што ние мислиме.

Малце се инстантна гратификација генерација, за разлика од нашите каде што, не знам да добиеш точек или да учиш игри на компјутер траеше некогаш со минути, некогаш со саати. Овие генерации на инстантна гратификација се многу понервозни, многу помалку ќе трпат било какви авторитарни режими, особено што истражувањата покажуваат дека кај младите, авторитарните режими можат да траат најмногу до два мандата.

Веќе два, два и пол мандата и почнуваат комплетно да губат легитимитетот, а смената на генерациите нужно ќе дојде. Ние ќе заминеме, ќе дојдат некои после нас кои можеби малку поинакво ќе размислуваат, па можеби затоа треба да се размислува.

„Го освоивме периметарот“ е новото „го добивме датумот“

Ако ме прашате мене, два мандати авторитарни режими се премногу, ама тоа е моето лично чувство. Но, бидејќи сакам да го привршиме разговорот, имам уште две прашања. Едното е за партиите на левиот центар во Македонија, односно СДСМ и што им претстои на нив. Најавија, кога имаше промени таму, после поразот на изборите и после новото раководство, дека претстои консолидација на партијата.

Што очекувате вие во таа насока? И ќе завршаме со граѓанските организации.

Очекувам да стане полошо пред да стане подобро, во однос на левите партии. Не предвидувам ништо добро на локалните избори во однос на партиите на левиот центар. Тоа се претежно Социјалдемократскиот сојуз и партиите врзани во коалицијата. Социјалдемократскиот сојуз има една лоша навика која ВМРО ДПМНЕ на пример ја нема, а тоа е да не прави апсолутни дисконтинуитети.

ВМРО ДПМНЕ, ако гледате, имаше апсолутни дисконтинуитети во неколку наврати, од Гергевски кон Груевски, од Груевски кон Мицкоски. Со тоа што претходните лидери се исклучуваат, се перат рацете, се посипуваме со пепел и одиме понатаму. Дури во смисол на градењето напред, на генетски митови. Имавте период на пробугарско ВМРО во деведесеттите, така, каде што СДСМ беше тогаш прогласувана за просрпска партија врзана со, нели, БИА и така натаму.

За потоа да имате во времето на Груевски, нели, да се посипеме со пепел, па да тргнеме во антиквизација, да се свртиме малку кон хеленската историја.  За потоа да имате комплетно посипување со пепел повторно во времето на Мицкоски и да тргнеме во оно што пежоративно се нарекува ВМРО- Ваљево.

Сега се они просрпската партија. Они го сменија три пати, би рекол, фундаментот на тој етногенетски мит кој го градат, три пати го менуваа. Меѓутоа успешно го прават затоа што кај нив има политика на дисконтинуитет. За СДСМ убаво објаснија други аналитичари, ова не е оригинално моја идеја, меѓутоа многу добро го објаснија, што функционира по принципот на стејкхолдерс или луѓе кои имаат акции, капитал и кои паралелно нивни структури постојат и тоа чисто парализира партијата.

Јас мислам дека ќе доживеат прилично лош резултат на локалните избори, после што веројатно ќе мора да направат еден комплетен дисконтинуитет со политиката на Заев, и со сите луѓе кои можеби биле дел од таа политика во одреден момент. Тоа значи дека дел од ова раководство ќе си замине, дел од ова раководство ќе остане.

Ако не направат таков дисконтинуитет, јас не мислам дека може да направат брз камбек. Тој камбек сигурно ќе трае меѓу осум и дванаесет години, доколку не направат еден класичен ресет со сосема нови лица, сосема нови, за сосема нова енергија во партијата.

Слушнав еден муабет кој конечно ми се допадна, во сите тие истрошени кадровски решенија на Социјалдемократскиот сојуз, дека можеби господинот Ралев ќе биде кандидиран за градоначалник на Скопје, што екстремно ми се допадна, затоа што он е една неистрошена, нова, интелектуална фаца, би рекол, ако смеем колоквијално да се изразам.

И тој тип на нови решенија и нови освежувања на партијата ќе треба, затоа што нормално некој ќе треба да го понесе таму и тоа институционално паметење. По мене тоа се веројатно, ако смеам да шпекулирам, не знам колку сакате детален да бидам.

Во оној момент кога нашата европска приказна престанува, ние нужно се свртуваме кон заробување на државата и кон срозување и уништување на сите сите демократски стандарди.

Зошто да не…

Мислам дека во таа партија дефинитивно своја иднина има Битиќи, своја иднина има Лукаревска, Кузеска има своја иднина… Меѓутоа оние кои биле на релативно високи функции, си извинувам ако некого пропуштив има таму уште прекрасни луѓе. Меѓутоа оние кои беа врзани претходно со политиката на Заев и кои прилично го потрошиле својот политички капитал во тоа време, мислам дека треба дефинитивно да разберат, без некој да ги брка од партијата, дека е време да се повлечат.

Најдобро тоа да се направи доброволно. И мислам дека тој дисконтинуитет кај луѓето ќе сигнализира промена, ќе сигнализира еден нов почеток. Реков, не треба сите да заминат, и дека можеби вниманието на гласачот повторно ќе се сврти кон, кон оваа партија онолку колку што е можно.

Сѐ она што го разговараме до сега во принцип оди во прилог на десните партии. Левите партии веќе и таа глобална приказна не им се поклопува, условно кажано, не им оди во прилог.

И на крај, како што најавив, да не испадне, дека нема нема да го поставам тоа прашањето, иако сме при крај со интервјуто – Граѓаните и граѓанските организации.

Она што се нарекуваша „кауч потејто“, „компират од каучот“ во дневната соба сега, мислам, дефинитивно ја доби автентично суштината на тој поим. Бидејќи гледаме дека е страшно влијанието на социјалните медиуми и треба големи нови двигатели да го поместат од каучот граѓанинот за да стане повторно активен, за да стане во центарот на вниманието, за да прифати дека кај него останува улогата да биде фактор во донесувањето одлуки во влијанието во политиките.

Тука тука во принцип ако смеме така да кажеме, има една добра и една лоша вест. Лошата вест е што никогаш информациите не би биле подостапни, а не постоеле генерации кои помалку знаат. Тоа е просто неверојатно. Зошто? Затоа што се затрупани, веројатно, комплетно се споклопени со она што се нарекува информацииско ѓубре.

И мислам дека младите генерации многу тешко, баш заради тоа интензивно користење на социјални мрежи, генерации на инстантна гратификација со многу мало трпение, форматирано на 45 секунди внимание и така натаму, ќе имаат проблем со тоа што што е валидна, што е невалидна информација.

Никогаш немало повеќе мисинформација, дезинформации, малинформации во јавниот дискурс.

Меѓутоа, добрата вест е што таа генерација, ако успешно селектира што е добра вредност, а што не е, се многу повеќе проактивни и многу повеќе склони кон активизам отколку што бевме ние. Мислам дека ние бевме сепак генерација, јас говорам за таа некоја икс-џен генерација на која јас припаѓам, која многу беше тешко да ана каниш да излезе на улица.

Ние бевме срамежливи, екзистенцијално несигурни и така натаму. Ова се генерации кои не страдаат од такво нешто. И она што е најбитно што го кажав во делов еден дел на интервјуто барат брзи резултати. Они ќе барат брзи резултати, независно отакво е на власт. Веќе приказната трансцедентира и не е онаа бинарна дихотомија која не ја научивме во деведесетте. ВМРО/СДСМ, ДУИ, не знам на времето ДПА, сега ДУИ/ВЛЕН и така натаму. Трансцедентира надвор од тоа и бара ефикасност од самиот систем и затоа велам, оваа влада веројатно дојде во најдобриот и најлошиот можен момент, заради тоа што од една страна имаат убедлива победа, немаат голем социјален отпор, многу работи ќе им поминуваат, можеби кои не треба да им поминат и така натаму, заради тоа што нема сериозна социјална опозиција, сметаме на нивното внатрешен демократски капацитет во однесувањето. Меѓутоа, истовремено доаѓаат време, како што покажа трагедијата во Кочани, каде што притисокот фундаментално да се менува системот ќе биде огромен и тој ќе дојде од тие млади генерации кои се веројатно следната следната генерација која ќе покаже некаков социјален активизам.

Не велам дека за нас е предоцна, но велам само дека малку се уморивме.

Да, благодарам многу за разговорот, особено за крајот. Се надевам дека навистина така ќе биде со оваа нова генерација.