Skip to content
ЦИВИЛ ја презентира својата прелиминарна оценка за вториот круг и целокупниот тек на локалните избори 2025 година. Според набљудувачите и аналитичкиот тим на организацијата, изборниот процес се одвиваше во формален ред, но со сериозни системски и институционални недостатоци што ја поткопуваат довербата на граѓанките и граѓаните во изборниот систем.
Иако изборниот ден и во вториот круг на локалните избори помина без поголеми инциденти, зад навременото отворање на избирачките места и административниот ред беа скриени длабоки слабости, политизација и институционална инертност. Изборите беа обележани со масовно и дрско кршење на изборниот молк, притисоци врз гласачите, наводи и индиции за изборен поткуп, како и дискриминација и повреди на тајноста на гласањето на повеќе избирачки места.
Најсериозен показател за институционален неуспех е неажурираниот Избирачки список, во кој и понатаму фигурираат починати лица. Фингерпринт апаратите повторно предизвикаа проблеми и застои, а пристапноста на избирачките места за лица со попреченост останува хроничен проблем.
ЦИВИЛ особено укажува на екстремните националистички наративи и етничката мобилизација, кои го изместија фокусот од локалните политики кон идентитетски, национални, па и геополитички теми, поттикнувајќи страв и поделби наместо визија и одговорност.
Формален процес без суштински интегритет
Формално, локалните избори во 2025 година беа навидум мирни и регуларни, а граѓанките и граѓаните имаа можност да ја изразат својата избирачка волја.
Сепак, деновите на гласање во првиот и вториот круг беа придружени со суштински недостатоци што го доведуваат во прашање демократскиот интегритет на процесот.
Зад административната дисциплина и навременото отворање на избирачките места се криеја длабоки структурни слабости, политизација и институционална инертност, кои ја поткопуваат довербата на граѓанките и граѓаните во изборниот систем.
Државата повторно покажа дека не поседува целосно функционален, транспарентен и доверлив изборен механизам, способен да обезбеди изборен процес што во целост ги исполнува демократските стандарди.
Избирачкиот список: хроничен извор на недоверба
Најдрастичен пример за институционален неуспех е неажурираниот Избирачки список.
Во избирачкото место 2479 во Гази Баба, 20 од 399 гласачи се починати лица – тоа се пет проценти од списокот.
Ова не е техничка грешка, туку сериозен институционален пропуст што ја урива веродостојноста на изборниот процес.
Или, уште поапсурдно: во општината Шуто Оризари (ИМ 2957/1, ОУ „26 Јули“) дедо и внук со исто презиме се најдоа во спротивни улоги – дедото, починат, фигурира во списокот, а внукот, жив, го нема.
Звучи како виц, но е гротескна вистина за државата која ѝ дозволува на администрацијата да ја третира изборната доверба како формалност.
Нејасно останува што конкретно работеше работната група за обработка на Избирачкиот список, за која ДИК во мај изгласа одлука да „ангажира лица во работна група“ за обработка на податоците (Фронтлајн, 22 мај 2025), јавноста сè уште нема увид во методологијата, процедурите и износите на средствата потрошени за оваа намена.
Таквата нетранспарентност само го продлабочува сомнежот дека во основата на изборниот процес владее небрежност, а не отчетност.
Технички пропусти и култура на некомпетентност
Фингерпринт апаратите, воведени со ветување дека ќе ја зголемат довербата и брзината на гласањето, повторно се покажаа како слаба алка.
Дефекти, застои и долги редици беа забележани во повеќе општини низ земјата. Наместо сигурност, тие создадоа конфузија, нервоза и дури подбив.
Во вториот круг бројот на дефекти беше помал, но не затоа што системот се подобрил, туку затоа што избирачките одбори — евидентно — се потрудија повеќе, а гласањето се одвиваше во само една третина од општините. Сепак, остана забележливо дека истите проблеми се провлекуваат уште од првиот пат кога фингерпринт апаратите беа воведени на изборите во 2021 година.
Во бројни избирачки места беа евидентирани повреди на тајноста на гласањето – од гласно изговарање на имињата на гласачите, до неправилно поставени паравани и случаи кога членови на избирачки одбори им сугерирале на граѓаните за кого да гласаат.
Има и ситуации во кои избирачките одбори произволно ги толкувале процедурите и законите, со што го попречувале нормалното работење на набљудувачите и медиумите.
Овие инциденти не се исклучок – тие се одраз на поширока култура на непрофесионалност и небрежност, засилена со институционална неказнивост.
Национализам и етничка мобилизација
Локалните избори во 2025 година повторно беа заробени во националистички наративи и етничка мобилизација, кои го изместија фокусот од реалните локални проблеми. Наместо да се дебатира за јавни услуги, урбано планирање, инфраструктура, екологија или транспарентност на општините, кампањите се претворија во бојни полиња на идентитетска реторика, страв и поларизација.
Националните и етничките теми – особено на релацијата Македонци–Албанци – беа систематски злоупотребени за поттикнување страв и омраза, но и за создавање партиска лојалност заснована на етнички или религиски припадности. Наместо натпревар на програми и визии, граѓаните повторно беа изложени на емоционална и симболичка манипулација, во која се експлоатираат историски митови, етнички симболи и национални комплекси.
Во голем број општини – ако не во сите – главна стратегија на политичките актери беше да го разгоруваат етничкиот наратив за да ги консолидираат гласачките бази, создавајќи вештачки тензии и атмосфера на конфронтација.
Политичките елити и медиумите блиски до нив свесно користеа етничка реторика како средство за мобилизација, често со поддршка на регионални пропагандни центри кои ја поттикнуваат идејата за „загрозен идентитет“ или „национално предавство“.
Особено алармантно е што националистичките наративи се веќе институционализирани – тие не се маргинална појава, туку составен дел од политичката култура и медиумскиот простор.
Партиските елити ги третираат етничките прашања како најлесен начин да ја избегнат одговорноста за реалните проблеми: сиромаштијата, корупцијата, нефункционалните институции и исчезнувањето на јавниот интерес.
Овој феномен не е нов, но во 2025 година достигна повисоко ниво на организираност и циничност.
Наместо да се градат мостови на доверба, се градат ѕидови на страв, со што локалните избори се претвораат во референдум за етничка доминација, а не во натпревар за подобро управување.
Таквиот модел на „национализирани“ локални избори не само што ја уништува идејата за локална демократија, туку и ја зацврстува зависноста на граѓаните од партиските структури што владеат преку поделби, наместо преку визија.
Тоа е модел кој ја замрзнува политичката еволуција и ја пренесува логиката на етнички пазар во секоја сфера на јавниот живот – од вработувања и тендери, до образованието и културата.
Во такви услови, демократијата се сведува на етничка аритметика, а општеството станува заложник на сопствените стравови.
Локалните избори, кои треба да ја изразат волјата на граѓаните за подобри локални заедници, се претвораат во симболичко бојно поле на национални агенди и интереси што немаат допирна точка со реалниот живот на луѓето.
Надворешно влијание и информативна манипулација
Покрај домашните слабости, изборниот процес во 2025 година беше придружен и со систематски влијанија и манипулативни кампањи што потекнуваат од Русија и Србија, преку локални политички актери, медиуми и онлајн мрежи.
Овие влијанија не се нов феномен – тие се структурен дел од хибридните операции што со години го таргетираат демократскиот систем на земјата. Но, во овој изборен циклус тие беа повеќе синхронизирани, порафинирани и потешко видливи.
Истражувањата на CivilMedia.mk и Civil.Today укажуваат дека дел од наративите пласирани во текот на кампањата потекнуваат од проруски и просрпски извори, вклучувајќи теми за „традиционални вредности“, „одбрана на идентитетот“ и „опасностите од Западот и НАТО“.
Тие наративи, вградени во домашниот политички дискурс, го пренасочуваат вниманието од локалните прашања кон геополитички поделби, создавајќи чувство на егзистенцијална закана и потреба од „национално обединување“.
Дел од медиумите, претежно онлајн портали со нејасно финансирање, дистрибуираа материјали што потекнуваат од српски или руски пропагандни центри, при што беа користени социјалните мрежи и платформите за комуникација поврзани со домашни политички структури.
Тие содржини често се појавуваа како „новинарски анализи“ или „јавни ставови“, но во суштина претставуваа репродукција на странски наративи и дезинформации насочени кон дискредитација на евроатлантските вредности и институции.
Во повеќе случаи, истите материјали беа спонтано засилувани преку партиски групи, фан-страници и поединци блиски до одредени политички кругови, што укажува на координирана активност, а не случајно совпаѓање.
Таквите комуникациски и медиумски структури ја пренесуваат пропагандната логика на Белград и Москва во домашниот контекст, создавајќи илузија на домашна легитимност за пораки што суштински се насочени против демократските институции и стратешките ориентации на земјата.
Оваа појава е особено опасна затоа што се одвива без јасна регулација, транспарентност или институционален одговор.
ЦИВИЛ одамна предупредува дека овие форми на надворешно влијание се директен удар врз изборниот интегритет и националната безбедност.
Тие не се ограничени само на медиумски простор – туку се насочени кон создавање атмосфера на недоверба, поткопување на институциите и деморализирање на проевропските и демократски сили.
Фактот дека ниту една друга медиумска или институционална структура сериозно не се зафати со ова прашање ја покажува длабочината на проблемот: странското влијание е веќе нормализирано и вградено во секојдневниот политички и медиумски дискурс.
Ако овие модели на надворешна пропаганда, домашна политизација и медиумска манипулација не бидат системски адресирани, демократските процеси ќе продолжат да функционираат во услови на информирана заблуда – наместо на информирана волја.
Масовно и дрско кршење на изборниот молк
Најочигледното и најфлагрантно прекршување на изборните правила беше масовното и дрско кршење на изборниот молк.
Наместо ден на тишина и размислување, молкот се претвори во ден на најгласната пропаганда. Политички актери, партиски активисти и медиуми – особено дел од онлајн порталите со партиска или комерцијална зависност – отворено го игнорираа законот и ја претворија забраната во празна форма.
Мониторингот на ЦИВИЛ регистрира стотици случаи на агитација преку социјалните мрежи, „маскирани“ медиумски прилози и јавни настапи на кандидати и партиски функционери дури и на денот на гласањето. На поединечни портали беа објавувани партиски логотипи, фотографии од заокружени гласачки ливчиња и директни повици за гласање, што претставува отворено прекршување на Изборниот законик.
Во дел од случаите, телевизиски прилози и интернет емисии се емитуваа како „информативни“, но со содржини што несомнено потсетуваа на продолжена кампања. Политичките партии, пак, ги користеа своите официјални страници и фан-групи за ширење на материјали со пропагандна содржина, кои беа масовно споделувани од организирани активистички мрежи.
Институциите, како и во претходните изборни циклуси, повторно не реагираа. Малкуте приведувања на индивидуални лица не се доказ за функционален систем, туку напротив – сведочат дека надлежните тела не успеале да создадат услови за законито и еднакво спроведување на изборниот процес.
Во суштина, законот важи инцидентно и селективно – за граѓанките и граѓаните, но не и за политичарите и медиумските центри на моќ.
Таквата пракса создава опасен преседан на неказнивост, во кој изборниот молк се претвора во уште еден инструмент за политичка манипулација, наместо во заштита на волјата на гласачите.
Покрај правната и етичката димензија, масовното кршење на изборниот молк има и длабока информативна и безбедносна димензија.
Социјалните мрежи и онлајн медиумите не беа само алатки за партиска агитација, туку и канали за ширење на дезинформации, манипулативни наративи и координирани психолошки операции кои имаат карактеристики на хибридно влијание.
Дел од содржините што се појавуваа во текот на изборниот молк беа идентични со пораките што потекнуваат од српски и руски пропагандни извори, што упатува на постоење на структуриран медиумски екосистем што ги поврзува домашните политички центри со надворешни актери. Таквите наоди се потврдени и во анализата на ЦИВИЛ „Руското влијание врз локалните избори 2025: Про-руски партии, финансиери блиски до Москва, руска пропаганда во медиумите“ (CivilMedia.mk, 22 октомври 2025).
Со тоа, изборниот молк не беше само прекршен — тој беше систематски злоупотребен за дисторзија на јавната перцепција, зголемување на поларизацијата и ерозија на довербата во институциите.
Ова претставува јасен сигнал дека информациската безбедност на изборниот процес е сериозно нарушена и дека демократскиот поредок не може да биде заштитен само со формални забрани, туку со вистинска институционална одговорност и медиумска транспарентност.
Притисоци и клиентелизам
Изборите повторно се одвиваа во атмосфера на притисоци, страв и клиентелистички односи, во која зависноста од политичките центри на моќ ја заменува слободната волја на гласачите. Иако постојат бројни пријави за оваа појава, само мал дел од нив можат да се верификуваат – не затоа што се ретки, туку затоа што се длабоко нормализирани и тешко доказливи.
Во бројни општини, жителите пријавуваа чести посети од партиски функционери, директори на јавни претпријатија и јавни личности, кои ги „охрабруваа“ гласачите да ја покажат својата лојалност. Притисоците честопати беа маскирани како „дружби“, „совети“ или „посети од доверба“, но суштината беше јасна – страхот да не се изгуби работа, социјална помош или локален привилегиран статус.
Во повеќе избирачки места беа забележани партиски активисти кои водеа евиденција за тоа кој гласал, а кој не, што претставува директно нарушување на изборниот интегритет. Овие активности беа придружени со мрежа на купопродажба на гласови, финансирана преку партиски ресурси и посредници на терен.
Мониторингот на ЦИВИЛ документира случаи на „работно место за глас“, распределба на социјални пакети и инфраструктурни ветувања непосредно пред и за време на кампањата. Сето тоа го потврдува долгогодишниот феномен на контролирана демократија, каде што партиската лојалност е поважна од слободниот избор.
Со други зборови, изборниот поткуп и притисоците остануваат системски и нормализиран дел од политичката култура во земјата – дел од механизам што ја претвора изборната волја во средство за контрола, а не за демократско изразување.
Непристапност и дискриминација
Изборите уште еднаш ја потврдија системската дискриминација кон повозрасните лица и лицата со попреченост.
Во голем број општини — безмалку во сите — се бележат случаи каде избирачките места се лоцирани на горни катови без лифт, со непристапни влезови и нефункционални паравани. Во некои случаи, параваните наменети за лица со попреченост биле собрани и тргнати настрана. Со тоа, државата практично им го ускрати правото на глас на стотици граѓани. Ова не е технички пропуст – туку акт на дискриминација.
Според извештајот на Комисијата за спречување и заштита од дискриминација (КСЗД), подготвен пред изборите, постојат серија нерешени препораки за пристапност до избирачките места за лица со попреченост, кои се одложени од страна на надлежните институции. (civilmedia.mk)
Дополнително, архивските податоци на ЦИВИЛ укажуваат дека повеќе од половина од гласачките места во претходни циклуси беа поставени така што лицата со попреченост немале пристап до просторијата за гласање. (civilmedia.mk)
Во изборниот процес во 2025 година, набљудувачите на ЦИВИЛ известија за избирачки места каде што рампите недостасуваат, параваните се неадекватно поставени, или пристапот е преку скали — што го прави гласањето физички недостапно за лицата со потешкотија во мобилноста. Во некои случаи, претседателите на избирачки одбори навеле дека „не знаат“ дали избирачкото место го исполнува стандардот за пристапност.
Оваа состојба не е само технички проблем, туку јасен показател за дискриминаторска пракса — пракса која го поткопува демократското право на сите граѓанки и граѓани да гласаат на еднаква основа.
Попречување на набљудувачи и медиуми
Иако мнозинството избирачки одбори ја извршуваа својата работа совесно, ЦИВИЛ нотираше повеќе случаи на попречување на работата на набљудувачите и новинарите, што претставува сериозен удар врз транспарентноста на изборниот процес.
Во дел од избирачките места, набљудувачите на ЦИВИЛ беа неосновано оспорувани, испрашувани, фотографирани и повремено отстранувани од просториите, иако поседуваа валидни овластувања издадени од Државната изборна комисија.
На неколку локации членовите на избирачките одбори го запишувале нивниот матичен број, ги фотографирале овластувањата и дури сугерирале дека „немаат дозвола да набљудуваат“, што е отворено кршење на принципите на изборна транспарентност.
ЦИВИЛ остро реагираше и на случаите на вознемирување и попречување на медиумските екипи кои известуваа од терен, вклучително и на новинари кои беа вербално нападнати од партиски активисти. Таквите инциденти создаваат ефект на страв и самоцензура, и се спротивни на уставно загарантираната слобода на медиумите и јавниот интерес за информираност.
Попречувањето на набљудувачите и медиумите не е изолиран пропуст, туку дел од пошироката култура на нетранспарентност, политизација и страв од надзор. Кога институциите не реагираат на овие прекршувања, испраќаат порака дека контролата и отчетноста се закана, а не обврска.
Заклучок
Во целина, локалните избори во 2025 година го потврдија хроничниот дефицит на политичка култура, институционална подготвеност и почитување на основните демократски стандарди.
Иако процесот формално се одвиваше во рамките на законитоста и процедурите, суштинскиот интегритет остана нарушен — од избирачкиот список и техничките слабости, до изборниот молк и притисоците врз гласачите.
Државата повторно покажа дека не поседува целосно функционален, транспарентен и доверлив изборен механизам, способен да обезбеди изборен процес што во целост ги исполнува демократските стандарди.
И двата изборни круга поминаа без големи инциденти, но без суштински интегритет.
Се гласа, се брои и се објавуваат резултати — но под површината на мирните и демократски избори се кријат манипулации, страв, притисок и апатија, што создава опасна трансформација на демократијата во ритуал без содржина.
Потребна е сериозна институционална реформа и професионализација на изборниот систем, а не декларативна посветеност на демократијата.
Подготвено од тимовите на ЦИВИЛ за анализи и мониторинг на хибридни закани, во соработка со партнерите во рамките на Глобалната иницијатива за одбрана на демократијата. Уредничка координација: Џабир Дерала.
