Skip to content
Авторитаризмот со својето примарно настојување за семоќ, без оглед дали ја постигнува или не, ја губи стабилноста бидејќи не дозволува поинакво уверување, а поинаквите уверувања упорно виреат.
Емилија ЦЕЛАКОСКА
Често погрешно се смета дека демократијата е само гласање и надгласување, игра на мајоризирање и доминација на единствен чинител кој ќе ја носи одлуката (или натамошните одлуки, дури). Концентрацијата на моментот на гласање потсеќа на родителската „концентрација“ на петките на крајот на учебната година во училиштата кај нас. Имаат ли тие петки содржина? Слично е при гласањето – има ли гласот содржина, убедување дека тој глас придонесува кон патот за вистинска одлука?
Всушност, носењето одлуки станала наша справа за измачување, и приватно, и општествено. Демократијата во својот концепт вклучува еден вид на флексибилна стабилност која е контрамерка на нестабилноста на крутата авторитарна „цврста“ рака во одлуките што се носат за голем број луѓе. Односно, крутите авторитарни јажиња на справата за измачување преку која мора да се носат општествени одлуки, демократскиот начин ги прави еластични и таа така станува послична со справа за вежбање за носење одлуки, наместо за измачување. Некој може да се зачуди – како тоа „нестабилност“ на цврстата рака?! Да, точно тоа треба да се согледа и точно тоа е тврдењето овде кое подолу и е аргументирано.
Концентрацијата на моментот на гласање потсеќа на родителската „концентрација“ на петките на крајот на учебната година во училиштата кај нас. Имаат ли тие петки содржина? Слично е при гласањето – има ли гласот содржина, убедување дека тој глас придонесува кон патот за вистинска одлука?
За да се стигне до одлука, гласот мора претходно да има уверување, убедување, кое, или го произвел самиот од сопственото искуство, или, повторно, според искуството, се пронашол во согласување со аргументите на некој друг. Ова кажува дека здравите аргументи се клучни за носењето одлуки кои ќе донесат бенефит за телото за која се носи одлуката. Приватно, поретко сме во конфликт со расудувањето како да постапиме за сам себе, а и со аргументите – зошто би постапиле на одреден начин. Но, во живото општествено тело, проблемот на одлучување во минатото е решаван со поставување владетел, пандан на родителска фигура, која ќе носи одлуки за сите. На една таква фигура подарена ѝ е семоќ од страна на општеството и така е избегнат делот со убедувањата. Нема гласови, нема гласања, нема убедувања, нема акт на убедување. Се разбира, владетелот, соодветно на таа огромна, пандан на родителска одговорност за мали дечиња без глас, би морал семоќта да ја самоограничи исклучиво на исправни уверувања и здрави аргументи во „разговорот“ со самиот себе (и евентуално, советниците) дека тие се засновани на вистина и здрав резон и затоа ќе донесат бенефит на луѓето за кои тој е поставен да се грижи и одлучува. Значи, за да се дојде до здравост на општеството во еден диктаторски систем, диктаторот мора да си постави огромни ограничувања за да се носат исправни одлуки. Речиси редовно, тоа не е случај. Диктаторот смета дека тој е семоќен, односно, сам за себе смета дека е пандан на божество кое произведува одлуки или се согласува со сѐ што му се допаѓа, на едно сосема друго, далеку пониско ниво отколку што аргументација за исправност на една одлука може да трпи.
Еден од посветлите моменти во образованието е кога се потенцира контрастот меѓу лабавите концепти како „допаѓање“, со здравиот концепт на „исказ“ како компонента на расудувањето. За вториов експлицитно можете да кажете дали е точен или не и врз него можете да натаму да расудувате. Тоа знаење станува искуство кое учествува во секојдневието исполнето со секакви мисли и „мисли“, така што на пример, може да се одреди дали една одлука е донесена врз основа на здрави аргументи или лабавите концепти предничат во тоа. Така, здравиот аргумент е база за едно општество и тој е единствено конгруентен со доброто образование во општеството. Технолошката развиеност бара исто така способност за здраво резонирање – не можете да изградите функционална машина со верувања во самовили.
Авторитарните режими паѓаат, не се менуваат мирно. Заедничкиот фактор на сите падови е поинаквите уверувања на луѓето од она што диктаторот го наметнува. Различните уверувања се содржината која режимот упорно ја корне од општеството, сметајќи ја небаре за плевел. Но, уверувањата опстојуваат. Поради независноста (и бесплатноста) на здравото резонирање, уверувањата базирани на вистинити, здрави заклучоци се застапувани од повеќе луѓе и тие би требало да преовладаат во еден момент кој може само да е одложен зависно од количината средства истурени во фалш пропаганда. Нездравите уверувања мора вештачки да се пропагираат. Затоа денес се смета дека лесниот пристап до медиумски содржини успева да достигне мера на застапеност во уверувањата од ранг на здравите уверувања и оттаму – војната преку уверувања меѓу демократијата и авторитарните ентитети.
Така, иако вештачката пропагација на фалш-уверувања бележи почетоци од пред повеќе од два милениума, денес, во не многу изменет облик од тогаш, е клучна алатка за авторитарно владеење. Авторитарните режими, навистина, сѐ уште сеат страв за физичкиот опстанок на индивидуи со одредени карактеристики и уверувања, но од деценија до деценија, сѐ повеќе од нив се прилагодуваат кон „помеки“ морални паники, кон одредени групи на луѓе или концепти, низ теории на заговор, стигматизации и типична недоследна логика на пропагандата низ кратки квазиаргументации и сензационализам. На тој начин, денеска се одвива „финиот“ дел од војната меѓу авторитаризмот и демократијата – како војна меѓу здравите и нездравите аргументи.
Имено, сведоци сме дека псевдорезонирањето владее низ многу медиуми и социјалните мрежи. Може и сите изложени податоци да се точни, но медиумот ги става во рамка со псевдо-поврзаности, низ филтер од недоследности и затоа генерира фалш заклучоци, давајќи им лажна наметка на легитимност. Потоа, со споделување на овие дезинформации, без оглед дали со критички осврт или не, тие се шират како примарна, ненапорна „вистина“. Сето тоа го видовме, и со груевскиот, и со трамповиот, и со орбановиот начин. Тој потенцијал останува дури и кога не се на власт, од причини на податност на луѓето кон ненапор, брзи „вистини“, купување „билети за рајот“ (секогаш театрално најавуван авторитарен рај – кај нас од ВМРО-ДПМНЕ), по сите основи за бајас и слични нездравости на мислата, по патеките на штетните одлуки.
Разговорите за образованието, значи, не се празни. Во процесот на образование се применува токму истиот чин на уверување како во демократските процеси, но и како во пропагандата. Во образованието и демократијата чинот на уверување е чесен затоа што се засновува на вистинити факти и правилно резонирање. Пропагандата се засновува на неправилно резонирање, некогаш со вистинити факти, некогаш со комбинации од вистини и невистини, а манипулира и преку невистини. Целта на образованието е да се разбере светот од мали нозе низ настојување за дијагностики на проблемите и конечно носење на такви одлуки кои решаваат конкретни проблеми. Лошите практики во образованието се подлогата на која виреат пропагандите со фалш-аргументи, бидејќи умовите на децата (веќе многу од нив – граѓанството!) се дозволило да бидат фрагментирани низ неинтеграцијата на знаењето од разните предмети и затоа – слабо подготвени во резонирањето. Пропагандата, така, станува алатка за слабеење на процесот на самостојно одлучување, можеби не многу изразено за една или мал број индивидуи, но со сигурност за потешката задача – за колективи.
Пропагандата интервенира во самиот поим за колективност преку слабеење на довербата меѓу луѓето, бидејќи многу невистини/неправилни резонирања ја намалуваат желбата да се биде уверуван, човекот се брани од лага и престанува да се троши на учење (не мора да е во училиште за да учи!). Учењето, како акт низ кој се случува уверување со вистини станува товар, не само заради напорот за разбирање, после интензивно хранење со полудени резони, туку и заради однапред откажување од напор кое се должи на сомнежот дека е му се нуди празна слама. Така, доколку и остане малку оган во човекот, некогаш се троши на теории на заговор, но претежно преоѓа на горлива желба за „грижо моја, прејди на друг“, а тој другиот – е диктатор, „цврста рака“. Пропагандата ги истрошува луѓето генерирајќи недоверба од постојаната злоупотреба на чинот на уверување и така ги претвара, практично, во деца кои сами бараат „средувач“. „Татко“, кој ќе им го продолжи таквото детство.
Пропагандата ги истрошува луѓето генерирајќи недоверба од постојаната злоупотреба на чинот на уверување и така ги претвара, практично, во деца кои сами бараат „средувач“. „Татко“, кој ќе им го продолжи таквото детство.
Затоа, пропагандистите приврзани кон авторитарните концепти, некои и самодекларирани за „неутрални“, се манипулативно фазно поместени во својот наратив кон „опцијата“ за невозможност за променување на нештата – од секојдневната, сосем здраворазумна идеја преточена низ смирувачката изрека: „Да сум храбар да ги променам работите кои можам, да ги прифатам работите кои не можам да ги променам и мудрост да ги разликувам двете“. Средниот дел, да обратиме внимание, не-можење, е доста комотно, и за „детското“ граѓанство, и за „цврстата рака“, за работи кои всушност можат, и треба да се менуваат ако сакаме развој. Авторитарците, низ медиумите и мрежите, со помош на претерувања, дисторзии на реалноста, како и омилените симболики со жртви од сите можни аспекти (тефтери, пораки, курири за „опаметување“, итн.), го заплашуваат граѓанството по прашањето за што е тоа што можат, што една индивидуа може, се вградува страв од сопственото можење-да, страв од одговорност за себе наместо здравото охрабрување за таква одговорност и конечно – состојба на не-можење. Тоа, на некои им се случува сами во себе и за лични работи – за здравјето, за навиките, за пријателствата, итн. преку „диктаторот“ и „осудувачот“ во самиот себе, оној подмолен, внатрешен безобразник во секој од нас – дека не може да промени ништо, кога всушност – може.
Секако, освен што навистина постојат виши сили коишто ниту една индивидуа, ниту масовни граѓански дејства можат да ги променат, има и нешта кои е позитивно да не се менуваат, бидејќи се здраворазумни и произведуваат добар резултат во живеењето. Односно, можењето, исто така, не смее да значи дека треба. Една од работите кои бараат стабилност е токму образованието. Треба да се проучи кои практики функционирале добро, но не со „лично допаѓање“ и нагаѓање, туку вистинито и понатаму тие да не се менуваат. Затоа, владите и министрите полека треба да се стремат кон прекинување со фалби за „реформи“ во образованието, кога единствено што е за фалење е стабилноста и непромената на добрите практики. Јасно, мора прво да се средат растурањата што ВМРО-ДПМНЕ ги направи на образованието, од системот за дистрибуција на учебници, кадровската политика, до плановите, содржините и начините. Значи, прво храброст за добра промена. Образованието мора да се подигне, не само заради развој – тоа е позитива, туку барем да се стаса на „нултото“ ниво каде што здравиот резон и вистинитоста владеат, а не со децении да бидеме во „негатива“ од прифаќање манипулации. Манипулацијата на што е здраворазумно уверување, на што е сржта на аргументите, односно во што се состои критичкото резонирање, на превенирањето самите луѓе да донесат добра одлука за себе и манипулирањето во поставувањето на разграничувања, се алатката во војната на авторитаризмот со демократијата.
Да не е тажно што конзервативното тело, љубител на чисти категории, „паѓа“ на разграничување на тоа што е здраворазумно, би било добра подлога за виц. Добро е познато дека авторитарноста е конгруентна со конзервативноста, токму заради идеалите на чистите категории. Чист Македонец, чисти гени, чиста раса, чисто од вакви и такви. Но, конзервативноста, изгледа, редовно слабо гледа малку подалеку од сервираното – никогаш чистите категории не можат да формираат функционален систем, како што никогаш не можете да добиете комплетна и кристално јасна слика од чисти пиксели. Зошто технологијата ги ситни пикселите – за да се доближи до непикселизираната реалност, до мешаноста на реалноста – концептот од кој конзервативизмот просто се гади во својата преедноставност.
Приврзаниците на авторитаризмот/ конзервативното тело го прегрнуваат преедноставувањето и инсистираат на тој акт, бидејќи тоа е клучната алатка која го одложува моментот на парадоксирање на авторитарноста (без оглед дали има таа државна власт), низ перпетуирањето на многуте „брзи вистини“, згодни за уверување во „продолженото детство“ на податниот граѓанин. Што се однесува до парадоксирањето на авторитарноста, имено, идејата за семоќ, настојувањето за семоќност на група или еден лидер, личи на настојување да се избрише дијалектиката на различностите. Но, само „нечистите“ категории носат стабилност, никако чистите (знакот јин-јанг симболизира дијалектика на спротиставени концепти, на пример). Авторитаризмот со својето примарно настојување за семоќ, без оглед дали ја постигнува или не, ја губи стабилноста бидејќи не дозволува поинакво уверување, а поинаквите уверувања упорно виреат. Поточно, авторитарноста како идеја уште во самиот зачеток се дави во контрадикција како во Парадоксот на каменот: Дали едно семоќно суштество може да креира толку тежок камен што не може да го помести? Неподвижниот камен за авторитарноста е метафората за неприкосновен режим, одржуван низ „не-можење“ да се промени, низ стравовите на граѓанството од несогласување, низ супресијата на слободното изразување, низ претерувањата и дисторзиите во медиумите и мрежите, низ замените на тези, со споделувањето бајас и фалш-аргументи, до голото пропагирање на погрешни факти. Но, не може да ја отстрани критичката мисла (во метафората на овој парадокс – поместувачката можност на каменот), при што колку повеќе авторитарните методи затегнуваат погрешноумие (едноумие, но со невистини и погрешен резон), толку повеќе се јавува отпор. Семоќта, едноставно, или не може да го креира каменот, или не е семоќна – резултатот од креацијата е исклучиво „поместувачки камен“, односно здраворазумност на уверувањата, која, за возврат, ја урива авторитарноста како концепт, не само како физички режим.
