Skip to content
Олександар ЛЕВЧЕНКО*
Стратешкиот дијалог меѓу Кина и ЕУ за време на самитот во Пекинг на 24 јули оваа година ja претстави Кина како земја која ги поставува темелите за нов мултиполарен економски систем, изграден врз сопствена автономија и заштита од западниот притисок и стратешко одвраќање. Кина е перцепирана од ЕУ како партнер, но и како конкурент и системски ривал. Во исто време, како резултат на сè поагресивните дејствија на Пекинг на меѓународната сцена и сè порепресивните дејствија во земјата, аспектот на „системски ривал“ добива посебно значење. Од една страна, ја гледаме неподготвеноста на Пекинг да ги институционализира односите со отворено антизападниот табор (Русија, Иран, Северна Кореја), кој го користи за растерување на силите и ослабување на демократскиот блок, а од друга страна, Народна Република Кина го продлабочува својот стратешки сојуз со Москва, особено во зголемувањето на воената и воено-техничката соработка, кога Народна Република Кина обезбедува над 76% од производствените машини за рускиот одбранбено-индустриски комплекс, што ја формира довербата на Кремљ во можноста за спроведување на неговата агресивна политика.
Сведоци сме и на директната различна позиција на Брисел од позицијата на Кина за ситуацијата во Украина. Во исто време, ЕУ е свесна за неподготвеноста на Кина да се вклучи во политичка интеракција, што ја остава само економската компонента во фокусот на вниманието. Покрај тоа, ЕУ го напушти концептот на „промена преку трговија“, според кој економските врски со авторитарните режими служат како инструменти за нивна либерализација и демократизација. До одреден степен, формирањето на унифициран став на ЕУ за дијалогот со Кина е попречено од разликите во ставовите на поединечните земји-членки на асоцијацијата (Унгарија) по ова прашање поради конфликтот на нивните национални интереси со заедничките европски. За раководството на ЕУ, прашањата за неприфатливоста на нивото на поддршка на Кина за Русија, нејзиното придржување кон ставот „спречување на Русија да изгуби“ со перспектива на „продлабочување“ на соработката, аргументирајќи го тоа со страв од губење на контролата врз нуклеарниот арсенал на Русија во случај на нејзин пораз, се важни за дискусија на највисоко ниво за време на самитот. Брисел, во замена за повлекување на Пекинг од својата проруска политика, разгледува укинување на ограничувањата за кинеските стоки на европскиот пазар и разгледување на можноста кинеските компании да учествуваат во обновата на Украина по војната. Кина, од своја страна, е заинтересирана за зајакнување на билатералната трговска и економска соработка и кинеските инвестиции во контекст на ранливоста на ЕУ кон непредвидливоста на американската политика. Кина е цел, и директно и индиректно, во најновиот 18-ти пакет санкции на ЕУ против Русија. Неколку кинески компании и финансиски институции се ставени на црната листа, а Министерството за трговија на Кина веќе го критикуваше овој потег. Се очекува новите ограничувања на ЕУ, како што е забраната за нафтени производи произведени од руска нафта и рафинирани во трети земји, исто така индиректно да влијаат врз Кина. Не се очекуваат големи промени во „неограниченото партнерство“ на Пекинг со Москва, но Брисел се надева на скромни чекори, како што е зајакнување на царинските и финансиските контроли врз стоките со двојна намена.
Статусот на една од најголемите економии во светот и влијателен геополитички играч со своите амбиции ѝ наметнува на Кина низа обврски да влијае врз другите земји да ги почитуваат принципите на меѓународното право, како и да ги елиминира безбедносните закани. Употребата на мировна реторика од страна на Кина за зајакнување на својот меѓународен легитимитет како одговорен глобален играч ќе има смисла само ако јасно ги следи принципите на ОН. Земјите од демократскиот камп се придржуваат до одобрената политика „една Кина“, која не ги засега интересите на НР Кина во однос на територијалниот интегритет. За Кина е корисно да гради партнерски односи со Европа, наместо да дава воинствени изјави. Стабилна и безбедна Европа ќе биде сигурен партнер за Народна Република Кина на долг рок. Продуктивното остварување на глобалните стратешки цели на Народна Република Кина е можно во тесна соработка и стратешко партнерство со развиените европски земји со задолжително почитување на принципите на суверенитет, територијален интегритет и гранична безбедност, што Пекинг постојано го прогласува како свој официјален став. Затоа, Европа го поддржува моделот на мир што Кина досега го избра декларативно преку дијалог, без употреба на сила, заснован на еднаквост и суверенитет, кој треба да се прошири на сите земји без исклучок.
Во меѓувреме, на светската заедница ѝ е потребен јасен став на Кина за руската агресија врз Украина, одлучноста на Пекинг да игра клучна улога во почитувањето на меѓународното право и обезбедувањето на независноста на Украина, вклучително и нејзиниот суверенитет. Пекинг треба да го преиспита нивото на учество на Кина во агресивните планови на Русија во насока на одбивање да го поддржи агресорот. Купувањето енергетски ресурси од Руската Федерација всушност го финансира продолжувањето на војната во Украина, а снабдувањето со компоненти и машински алати со двојна намена за руските одбранбени компании го става Пекинг во категоријата учесник во конфликтот, што ја зголемува безбедносната нестабилност на европскиот континент. Брисел го критикува континуираниот извоз на компоненти како што се мотори за беспилотни летала од страна на Пекинг во Москва. Таквото однесување е неприфатливо за обединета Европа.
Статусот и улогата на Кина во светот не се совпаѓаат со нејзиното придржување кон позицијата на „неутралност“ и прикриената поддршка на агресорот во конфликтот во врска со територијалниот интегритет и суверенитет на независната држава Украина, чии граници се заштитени со меѓународното право. Објавувањето на мировен план од страна на Пекинг е недоволен придонес за завршување на војната што директно ја загрозува европската заедница. Кина мора да го искористи своето единствено влијание врз Русија за да ја убеди да ја запре својата агресија и да ја заврши војната во согласност со нормите и принципите на меѓународното право и Повелбата на ООН. Продолжувањето на воените дејствија, вклучително и стимулирањето на руската економија и воено-индустрискиот комплекс, ја зголемува веројатноста за ескалација на конфликтот во Европа и ширење на жариштата на Блискиот Исток, Африка и Азиско-пацифичкиот регион. Ако Кина тврди дека е посветена на меѓународен поредок базиран на правила, таа недвосмислено треба да го осуди грубото кршење на суверенитетот, територијалниот интегритет и меѓународно признатите граници на Украина од страна на Русија и да дејствува соодветно. Руско-украинската војна наруши многу синџири на глобалната економија, нарушувајќи ги логистичките рути и доведувајќи до повисоки цени на извозот. Руската агресија ги зголеми заканите за поморскиот превоз и ја комплицираше глобалната трговија. Ова имаше негативно влијание врз извозно ориентираната економија на Кина. Дистанцирајќи се од Русија, Кина може да очекува укинување на ограничувањата за кинеските стоки на европскиот пазар и постепено да го зголемува извозот на природен ураниум во ЕУ, додека испораките од Русија и Нигер се намалуваат. Кина се залагаше за договор меѓу државите со нуклеарно оружје да не користат нуклеарно оружје против држави без нуклеарно оружје. Русија е прекршител на оваа иницијатива, постојано заканувајќи се дека неоправдано ќе употреби нуклеарно оружје (НО) против Украина и европските земји. Кремљ го намали прагот за употреба на НО, дозволувајќи негова употреба во конвенционално војување во случај на закана за територијалниот интегритет, додека воените операции сè уште се во тек на територијата на четири украински региони нелегално инкорпорирани во Руската Федерација. Секоја надворешна поддршка ѝ дава на Москва поголема доверба и ја проширува нејзината перцепција за опсегот на она што е дозволено, правејќи ја употребата на НО од страна на Кремљ против Украина пореална. Во овој случај, земјите кои отворено или индиректно ѝ даваат помош на Русија ќе ја споделат со неа одговорноста за ваквите криминални дела. Со нуклеарна уцена, Кремљ ја поткопува политиката на нуклеарно разоружување, на која Кина е цврст поддржувач. Со заземањето на нуклеарната централа Запорожје, Русија поставува глобален преседан и поставува опасен пример за терористичките организации кои користат нуклеарни централи за уцена и заплашување. Руската Федерација го поттикнува глобалниот тероризам и општата нестабилност, што е спротивно на интересите на Кина. Внатрешните терористички закани кои не се контролирани од Кремљ поради слабеењето на федералната моќ може да се прошират во земјите од Централна Азија, што ќе претставува закана за интересите на Пекинг во овој регион. Русија треба да ја запре надворешната агресија и да се справи со прашањата за внатрешна безбедност. Со развивањето на односите со Пекинг, Москва не се стреми да ја зајакне соработката, туку ја вклучува во соучество во прераспределбата на моќта во светскиот поредок.
Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, и претседателот на Европскиот совет, Антонио Коста, се сретнаа со кинескиот претседател и премиер во Пекинг на 24 јули. Иако овогодинешниот самит требаше да се одржи во Брисел, европската делегација се согласи повторно да одржи разговори во Кина поради откажувањето на посетата на Си Џинпинг на Европа. Кинескиот лидер рече дека односите меѓу ЕУ и Кина се на историска пресвртница, бидејќи оваа година се одбележува 50-годишнината од воспоставувањето дипломатски односи. Си ја нагласи важноста на меѓусебното почитување, стремежот кон меѓусебна корист и конструктивниот дијалог и покрај разликите меѓу страните. Тој повика на стратешки насоки што им служат на интересите на граѓаните од двете страни и придонесуваат за глобалната стабилност. Според него, соработката меѓу Пекинг и Брисел може да обезбеди безбедност во сегашните нестабилни услови, истакнувајќи: „Сите предизвици со кои се соочува Европа не доаѓаат од Кина. Обидот за зголемување на конкурентноста со градење ѕидови и огради е пат кон изолација“.
Како одговор, Урсула фон дер Лајен нагласи: Европа е „на историска пресвртница“ и партнерството со Кина е можно само со вистинско ресетирање. Главните барања: сериозно намалување на трговскиот дефицит, кој достигна 360 милијарди долари во 2024 година. ЕУ бара фер рамнотежа и транспарентна конкуренција на европскиот пазар. Пристап до домашниот пазар на Кина, можност за работа на рамноправна основа со кинеските компании. Отстранување на извозните ограничувања за ретки земни метали и стратешки суровини – особено по ограничувањата за микрочипови и високотехнолошка опрема.
Темата за војната во Украина стана втора најемотивна. Антонио Коста јавно апелираше до Пекинг „да влијае врз Кремљ и да помогне во завршувањето на војната“. ЕУ уште еднаш нагласи: „Без искрена помош во контролата на снабдувањето со стоки со двојна намена и работењето на банките, нема да има вистински мир во Европа“.
За прв пат по 15 години, состанокот се одржа во скратен формат – само еден ден. Пекинг ја напушти дводневната програма како што беше планирано, сведувајќи ги разговорите на неколку часа. Европа и Кина уште еднаш потврдија: обидите за компромис имаат граници кога станува збор за пари, работни места и глобален статус.
*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина
