Skip to content
Чекам од ВМРО-ДПМНЕ да препознаат дека Македонија сепак има надворешен „агностички“ пандан, а тоа е исполнувањето на критериумите на Европската Унија автентично, со или без влез во неа. Да не се однесува затуцано како неавтентичен верник или сосила пропишан атеист кон тој пат, односно да не форсира ЕУ-„атеизам“.
Емилија ЦЕЛАКОСКА
Во 1986 г. бев основче кое многу измедитира над значењето што го прочитало во учебник – да сме живееле како 100 години да ќе биде мир, а да сме биле подготвени како утре да ќе било војна. Сметав дека тоа е невозможно за мене – да мислам и-вака-и-така истовремено. Прашувајќи повозрасни коишто нема да ми се смеат што сум се фатила со тоа, од „округлите“ одговори разбрав дека веројатно ова не се однесува баш на секој човек посебно, туку дека од сите, некои ќе мислат како да се живее во мир, а други ќе се спремаат како за војна. Па така, само сите заедно би ја исполниле препораката. Но за поединечно, сметав дека мислење на добро и на зло истовремено би било работа на луд човек или невозможно.
Малку години потоа, како прва генерација гимназија за која беше отстранет марксизмот како предмет, и затоа, (сега знам), отстранет и финиот начин за воведување на поимот „дијалектика“, јас треснав во неа преку Хесеовиот Абраксас меѓу доброто и злото. Вековното прашање заради кое религиите се засновани. Но, најсолидните луѓе со кои можев да разговарам за ова беа атеисти. И литературата беше атеистички стручна. Со оглед дека по раѓање „ми се падна“ православната вера, пробав и во таа литература, ама најдов уште помалку и презастарени концепти. Теолошките доктрини не ми легнаа, бидејќи теолошките догми ги сфатив како специфична пропаганда за матење ум, а основните мудрости од таму комотно можеа да се најдат во нерелигиозна форма. Ритуалите, пак, не доаѓаа предвид за никаво спознание. Од игри за Велигден и Божиќ како дете, не многу поразлични за мене од трките при СВОЗ или лепењето маркичка од Црвен крст за динарче во металните кутии пред „Центро“ или „Славија“, со спознавањето на сѐ поголемиот број верски ритуали, истите почнаа сериозно да ми значат невротичност во постојано очекување и замислување на злото. До ден денес сметам дека едни ритуали се генератори на неврози, а други – нивни олеснувачи, како претуривање од шупливо во празно.
Денес разбирам дека како дете многу добро ми дошла комоцијата што во југословенското општество во Македонија преовладуваше игнорирањето на религиите, но не беа забранети и покрај она „Религијата е опиум за народот“. Вработените на задачи за 100 години мир и задачи против војна беа мешано пропишани и автентични атеисти како (претежно) членови на тогашната Комунистичка партија, но немаше многу „потресување“ за собирања за празниците во верските објекти – цркви и џамии, кои воопшто не беа забранети, туку само оставени да си тераат своја работа без нивно мешање во државата. Всушност, Македонија и Србија како федерални единки на СФРЈ, во примената на уставните ограничувања на религиите не беа претерано потресени, како што и јас се сеќавам (документира и Њујорк Тајмс, 1975 г.), за разлика од прикриените притисоци за стриктна примена на тие уставни ограничувања во федералните единки кадешто католицизмот се обидува поактивно да се промовира – Словенија и Хрватска. Цепкањето дојде од север, да се сетиме, но национализмот беше претежно српски + хрватски, оние кои најмногу се измешаа меѓусебно.
Врз основа на разликите низ различните федерални единки во примената на уставните препораки во вид на притисок со помош на атеизмот, доведувајќи го во поголем или помал конфликт со религиите, може да се даде убедлив аргумент дека употребата на атеизмот за ограничување на мешањето на религијата во државата била грешка во примена на уставните принципи и дека можеби понијансирана промоција на агностицизам би била не само посоодветна, туку и поуспешна во превенирање на евентуални тензии на повеќе основи, не само на верска. Лесно човек може да согледа дека намерата на Уставот била јасна сепарација меѓу државата и религијата, што никако не значи отстранување на религијата, а особено не послужувајќи се со извршност на државен атеизам! Бидејќи, за национално-идентитетските тензии, мислам дека тука има аргументи и дека во таа грешка на извршување на уставната одредба, односно со намерата за замена на една форма на идеолошка определеност (одредена религија) со друга (атеизам), во пракса, се изместил тешко градениот принцип на југословенство како сеопфатен идентитет, и на националните, и на религиските уверувања. Атеизмот на општествено ниво не може да заземе доволно толерантен однос со другите религии бидејќи самиот е одбивање на нивната основа. Всушност другите религии добија страст да се наоружаат против атеизмот и така го ископираа принципот за „да биднат“ национализмите.
Во југословенската сложена плетка не може лесно да се согледа можноста дека верските тензии го имаат можно искористено атеизмот како орудие, а национализмите – како маска, кога се разнесе благородниот концепт на југословенство. Но, ако замислиме агностичко извршување на Уставот во однос на религиите, мислам дека лесно се гледа оти на индивидуално ниво потешко можеше да се случи отрцаност или погрешност на „приказната“ за доброто и злото. Тоа е онаа чие нерешение се пренесе како болна зараза на многу посолидниот концепт на југословенство – посолиден во смисла како ad continentiam – превентива од национализам, но инклузивен за националниот идентитет. Агностицизмот во однос на религиите е слично како и југословенството, ad continentiam концепт во однос и на религиите, и на нивното одбивање, инклузивен и превенирачки од силни експандирања и воедно, ми се чини, делува ем релаксирано, ем охрабрувачки за индивидуата да се фокусира на универзалното прашање за доброто и злото, без да мора да се потпира или, пак, да одбива да се потпира на религиозни доктрини.
Ефектите од ова би биле: индивидуално чувство на неопходност за критичко мислење, желба за потрага по поента (минимум – на приказната за доброто и злото!) и тенденција да се чувствува учењето како утеха, а не да се теши со слепо прифаќање на догма. Замислете што значи ова во пракса: Толеранција и инклузија – плурална мирна коегзистенција, нешто што југословенскиот идентитет претставуваше во однос на посебните национални идентитети. Но атеизмот не ја исполни таа задача, туку за жал се употреби како државно наметната идеологија во замена за секоја верска идеологија посебно. Сепак, не е за игнорирање што токму автентичните атеисти се идеолошки најблиску до агностичност – имено, ако не верува во бог, едноставно му е сеедно кој во кој бог верува (се разбира, додека не почне да му го наметнува, а јасно, важи и во обратната насока). Југословенските идеолози биле блиску што се однесува до индивидуалната апликација на уставните препораки, но општествено тоа излегло сосем поинаку.
Неавтентичните атеисти и неавтентичните верници се идеолошка пивтија, која за жал се рекламира како неутрална, а реално е само линија на помал отпор, мрза за напорната работа на етиката при автентичен атеизам и напорната работа на етиката од верските догми. Заради заштедената енергија од ненапорот, неавтентичните едни и други се денес веќе неконтролирано експандирани во општеството, кинејќи ги неговите етички спојки.
Автентичните верници, пак, неприфаќањето на конкретната верска догма претежно ја сметаат за „неукост“, која потенцијално тие би ја „едуцирале“. Но неавтентичните атеисти и неавтентичните верници се идеолошка пивтија, која за жал се рекламира како неутрална, а реално е само линија на помал отпор, мрза за напорната работа на етиката при автентичен атеизам и напорната работа на етиката од верските догми. Заради заштедената енергија од ненапорот, неавтентичните едни и други се денес веќе неконтролирано експандирани во општеството, кинејќи ги неговите етички спојки. На пример, еден неавтентичен атеист е скриен мрзлив верник (во однос на приказната за добро и зло) во конкретната религија и тој им се потсмева на сите други верници во однос на длабочината на нивната вера. Еден неавтентичен верник, пак, страсно плука на сите од други верски идеологии (друга вера, атеисти, агностичари,…) сместувајќи ги во неверници, отпадници, предавници (мислам, ја сфаќате сликата). Ова е жар, страст енергетизирана од ненапорот, а заради тоа е и експлозивна, доволно уште на почетокот да го погоди и зарази правилно применетиот инклузивен концепт за заеднички југословенски идентитет кој го трансцендираше етничкото и го негуваше чувството на припадност и заедништво на сите граѓани. Тогашната едукација за вреднување и почит кон другите култури изгледаше подразбирливо, а денес изгледа како очаен крик, речиси како празен муабет за меѓусебен однос што стои на стаклени нозе.
Овде ме интересираат поуките за денес. Очигледно тензиите во верски и етнички плуралните општества не можат да бидат само верски и етнички тензии. Тие се примарно конфликт во етиката, или на јазикот на неавтентичните мрзливци, тоа е: Чија приказна за доброто и злото е вистинита, а чија е лага. Тензијата е итерирана приказна за доброто и злото, во којашто нивната дихотомија се множи со дихотомијата на вистината и лагата. Моралната димензија на едно општество со присутност на повеќе етникуми и вери не може да опстане без инклузивен концепт кој ги трансцендира етничките и верските разлики. Тоа светот мора што побрзо да го разбере, без оглед на сеуште присутната анахроност на „чисти“ етнички и верски граници ваму и таму, а земји како нашава, требало вчера да го сфатат тоа. Распадот на Југославија не е противаргумент дека југословенството како проект и концепт не чинел, всушност распадот е аргумент против инсистирањето на „чистота“ на идентитети.
Патеката на опстанокот на секоја држава лежи во спроведувањето на конкретно решение за проблемот на дихотомијата на доброто и злото. Проблемот со повеќе религии, култури и етникуми на иста географија е немање општествено решение за повеќезначноста на Ултимативното Добро – Бог во религиите или етникумот кај нациите, односно чиј бог/етникум е „вистинскиот“, а на индивидуално ниво – тоа што во верите злото е поместено исклучиво на грб на човечкото битие. Второво е многу опасна работа, бидејќи никој не може автентично да се бори самиот со себе, па влегува во колективно дејство на борба со другите луѓе како борба со злото. Идентификацијата со својот бог (етникум) како Ултимативно Добро е неминовна тогаш, и во таква рамка на умот – другиот бог (етникум) пречи, оној којшто никако не може да биде Ултимативното Добро, а дури ни „второстепено“ Добро, затоа што е бог/етникум на другите, оние злите против кои тој се бори. Атеизмот, погоре дискутирав, дека на индивидуално ниво е речиси добро решение, сосема добро ако е автентичен, но и доброволен, бидејќи линијата на доброто и злото се повлекува во човековото битие, па кај атеистот тоа е очекување и за себе, и за другите. Атеистот нема Друг кој не е сличен на него, и за доброто, и за злото, па во колективната слика за етиката и моралноста тоа е конхерентен систем. Навистина, може конзистентно да се гради општество со „ајде да се самокритикуваме“.
Тогаш зошто агностичката позиција би била подобра, ако и утилитаристички е подобро никаков бог да не постои, особено што постои опасност општеството да регресира кон етички релативизам во однос на доброто и злото („неутралност“)? Затоа што, заради индивидуалните психолошки механизми на страв од богови, религиите лесно се шират, а атеизмот би морал да се форсира (психолошки е напорен заради самокритиката и критичкото мислење!) додека не стане дискриминаторска маша како во Југославија (од утилитаристичката страна на одговорот). А агностичноста како и југословенството не е етички релативизам сѐ додека не е пресилно убедувањето, односно сѐ додека не тргнеме да ги третираме како вистина и лага верските (или национално-идентитеските, или други идентитетски) аргументи. Агностицизмот како и југословенството ја овозможува таа плурална толеранција. Етички релативизам би било да прифаќаме дека 1+1=2 и воедно дека 1+1=5, но не е етички релативизам да се прифати дека за некого постои нешто, а за некого не постои, оти нема аргумент со детерминирана вистинитосна вредност ни за едното, ни за другото.
Акцентот во решавањето на дихотомијата е на тоа колку цврста мрежа, со помош на пандан на југословенството / агностицизмот, може да развие едно општество за да не го распаѓаат сеизмички големи националистички или верски амплитуди, а да ја истрпи динамиката со мали амплитуди. Со „Македонија горда“ и „Македонија твоја“ во 2024 г. ние сме сега во ретардација на нивото „Нико не сме да вас бије“ од 1989 г., заедно сосе сите теократски елементи до денес, за жал. Македонија до денес нема внатрешен соодветен идентитетски пандан на југословенството, освен историски природната граѓанска и затоа автентична социјалдемократска ориентација. ВМРО-ДПМНЕ влече во анахроните „чистоти“ кога со 1 бог + 1 етникум било лесно да се живее како „100 години да ќе биде мир“ и да се подготвува против јасен непријател, оној од другата страна на оградата, „како утре да ќе биде војна“. Таа ситуација, кога светот веќе Е едно големо село – е неодржлива, а во Македонија е неодржлива уште веднаш по распадот на Југославија. Ќе ја распаднеа Македонија со „Шиптари во гасни комори“ и „Добар шиптар е мртов шиптар“, сосе сите теократски и антиинклузивни маркери. И го продолжија тоа во континуитет, со сите останати категоризирања што можеа да ги оформат од основите за дискриминација, а во последното нивно владеење, „спартански“ го регресираа општеството до формално игнорирање на луѓето и децата со посебни потреби.
Најексплицитно излевање на подмолното теократство е одржувањето партиски собир в црква, но не помало е предизборниот говор на „Петар“, на тема токму за нашата човечка одлука меѓу доброто и злото, замислете! Таа теократска (и автократска!) ретардација е со сигурност грешка како 1+1=5, но чекам од ВМРО-ДПМНЕ да препознаат дека Македонија сепак има надворешен „агностички“ пандан, а тоа е исполнувањето на критериумите на Европската Унија автентично, со или без влез во неа. Да не се однесува затуцано како неавтентичен верник или сосила пропишан атеист кон тој пат, односно да не форсира ЕУ-„атеизам“. Ќе видиме колку првото поглавје за Правда и Судство им одговара, но прво да бидат добри граѓански социјалдемократи и да ја изгласаат уставната, формално минијатурна промена, за да дојдеме до дискусија за нормалното човечко, а не божествено разбирање на правдата и неправдата.
