Кавкаските земји ја напуштаат орбитата на Кремљ

Претседателот на Азербејџан ги повика граѓаните на Украина „никогаш да не се согласуваат со окупацијата“. По почетокот на голема војна против Украина, влијанието на Москва во регионот на Јужен Кавказ ослабе толку многу што дури и поранешните сојузници дејствуваат самостојно.

Олександар ЛЕВЧЕНКО*

Азербејџан подготвува тужби против Русија во меѓународните судови. Ова го објави претседателот на Азербејџан, Илхам Алиев, во врска со падот на авионот „Ембраер“ на авиокомпанијата „Азербејџан ерлајнс“ (AZAL), кој леташе од Баку до Грозни и беше отворен оган од земја, по што се урна во близина на каспиското пристаниште Актау во Казахстан на 25 декември 2024 година. Во несреќата загинаа 38 лица. Според И. Алиев, околностите на авионската несреќа се „јасни како ден“, меѓутоа, во изминатите седум месеци, Азербејџан не добил никаков значаен одговор во врска со инцидентот со авионот од руска страна. Генералниот обвинител на Азербејџан редовно испраќа барања до шефот на Истражниот комитет на Руската Федерација, но само слуша како одговор дека истрагата е во тек. Официјален Баку го нарече овој став на Москва контрапродуктивен. И. Алиев потсети дека истрагата за падот на малезискиот „Боинг“ во 2014 година траела повеќе од 10 години. Според него, Азербејџан е исто така подготвен да чека колку што е потребно: „Подготвени сме да чекаме десет години, но правдата мора да победи!“. И. Алиев, исто така, нагласи дека азербејџанското раководство е целосно свесно за тоа што се случило со авионот, а дека и руските претставници биле целосно свесни за тоа што се случило. Затоа, според И. Алиев, се поставува прашањето: „зошто Русите не го прават она што би го направила која било соседна земја во таква ситуација?“ И. Алиев нагласи дека Азербејџан бара Русите да ја признаат својата вина, да ги казнат оние што го собориле авионот, да им исплатат отштета на семејствата на жртвите и да го обесштетат АЗАЛ за загубата на авионот.

Покрај тоа, на 19 јули 2025 година, претседателот на Азербејџан ги повика граѓаните на Украина „никогаш да не се согласуваат со окупацијата“. Илхам Алиев го изјави ова на III Глобален медиумски форум во Шуша, одговарајќи на прашање од украински новинар. Тој потсети дека Баку успеа да ја врати контролата врз Нагорно-Карабах не со отстапки, туку со решителни акции. Според азербејџанскиот лидер, ова искуство ќе биде корисно за Украина. Тој нагласи дека, со празна каса и милиони бегалци, раководството на земјата успеа да ја стабилизира ситуацијата и да ја оживее земјата. „Постепено, почнавме да се креваме, да се оживуваме и размислувавме само за едно нешто: како да ја вратиме окупираната територија. Сфативме дека ќе биде тешко“, рече претседателот на Азербејџан. Илхам Алиев ги доведе руските З-пропагандисти до хистерија кога ги доби шевроните на вооружените сили на Украина како подарок од украинската новинарка Елена Курбанова на споменатиот медиумски форум. „Ви благодарам многу. Ви благодарам за она што го правите. Продолжете така“, рече И. Алиев. Во контекст на ненадејното заострување на односите со Москва, официјален Баку зазеде јасен став. Азербејџанскиот претседател Илхам Алиев ја спореди ситуацијата со соборениот азербејџански авион со малезискиот Боинг што Русите го соборија над привремено окупираниот регион Донецк и побара извинување и обештетување од Русија. Во оваа смисла, руските воени дописници и про-Кремљ блогери почнаа да бараат прекин на увозот на земјоделски производи од Азербејџан и да се подготват за брз воен конфликт и да го нападнат центарот на Баку со ракети „Орешник“. Во меѓувреме, хистеријата на руските пропагандисти по изјавата на И. Алиев во поддршка на Украина само ја покажува слабоста на Москва. Таа веќе ги загуби Ерменија, Централна Азија, нејзиното влијание на Блискиот Исток исчезнува, а Москва сè повеќе го губи Јужен Кавказ. И покрај заканите на Русија за решавање на конфликтот со Азербејџан, Кремљ нема сила за друг фронт. По почетокот на голема војна против Украина, влијанието на Москва во регионот на Јужен Кавказ ослабе толку многу што дури и поранешните сојузници дејствуваат самостојно. И тие веќе не се сојузници. А Азербејџан одамна ја напушти орбитата на Кремљ. Русија сега практично нема лостови за притисок врз Баку – ниту економски ниту воен. Русија веќе не е способна дури ни за хибриден притисок без да си наштети. Забраната за увоз на азербејџанско овошје и зеленчук првенствено ќе влијае само на рускиот пазар. Бидејќи Путин игра нова империјална игра, цените на храната во Русија ќе растат уште повеќе. Обичните луѓе очигледно ќе изгубат. Покрај тоа, во текот на годините на западните санкции, Русија веќе се одвикна од висококвалитетно овошје и зеленчук, а Азербејџан има многу од овие стоки. На Азербејџан не му се потребни руски енергетски ресурси. Кремљ не е во можност да издвои воени ресурси за напад врз Азербејџан. Покрај тоа, Турција стои зад Баку и претседателот Илхам Алиев. А расипувањето на односите со турскиот лидер Реџеп Ердоган сега е еднакво на самоубиство за Русите.

Со години, истото сценарио се забележува во постсоветскиот простор. Кога М. Саакашвили стана претседател на Грузија на почетокот на 2000-тите, дојде до одвојување од Русија, Тбилиси почна да го отвора патот кон НАТО, а Русите веднаш започнаа војна. Само Украина прогласи одвојување од Русија, влез во Европската унија и НАТО, а како резултат на тоа, специјална воена операција на Москва против Киев. Изборот на Н. Пашинјан за претседател на Ерменија, почетокот на разни независни чекори, декларации за повлекување од ОДКБ, зближување со НАТО – сето тоа одеднаш отворени закани од Москва за таков курс на Ереван. Сега Азербејџан го следи истиот пат. Москва нема што да одговара за независноста на Баку, нема значајни политички и економски лостови што би влијаеле на позицијата на Азербејџан. Способноста на Русија да работи во рамките на вообичаената, добро воспоставена шема „исклучи го гасот“, „исклучи го светлото“ во однос на енергетски самоодржлив Баку нема да функционира. А Кремљ нема други работни опции за одговор. Руските закани од воена природа не изгледаат доволно убедливи. Најверојатно, Русија ќе биде принудена да се соочи со нови геополитички реалности во регионот на Јужен Кавказ.

Путин сè повеќе губи контакт со реалноста. Во Руската Федерација моментално се случува еден вид трансфер на власта. Се чини дека Путин, како фигура преку која преговараа разни „кремљски кули“ и разни политички сили, снабдувани од различни насоки, повеќе не игра толку важна улога. Во контекст на инвазијата на Украина, оние претставници на безбедносните сили кои го поддржуваат „z-патриотизмот“ се зајакнаа. А безбедносните сили никогаш не се способни интелектуално да водат надворешна политика. Ако конечно ја преземат власта во Русија, тогаш Русија дефинитивно нема да може да постигне договор со Азербејџан, без сомнение ќе го изгуби целиот Јужен Кавказ, а сите ветувачки стратешки проекти во регионот ќе бидат реализирани без неа. Ова го потврди и 17-тиот самит на Организацијата за економска соработка одржан на територијата на Азербејџан, во ослободениот град Ханкенди во Нагорно-Карабах, по долгогодишна окупација. Претседателот на Република Азербејџан, Илхам Алиев, се сретна и ги поздрави шефовите на држави и влади, шефовите на делегации, особено претседателите на Узбекистан, Исламската Република Иран, Киргистанската Република, Турција, премиерите на Казахстан, Пакистан, Таџикистан и вицепремиерите на Авганистан и Туркменистан. Претседателот на Азербејџан одржа обемни билатерални разговори со речиси сите шефови на делегации. Одржувањето на самитот во Ханкенд, град кој претходно беше епицентар на ерменско-азербејџанскиот конфликт, имаше симболично значење. Ова е првиот меѓународен самит што се одржува во регионот откако Азербејџан целосно ја врати контролата врз Карабах во 2023 година. Присутните ја изразија својата поддршка за територијалниот интегритет на Азербејџан и ја нагласија важноста на мирот, стабилноста и економскиот раст во Јужен Кавказ. Главните теми на самитот беа: продлабочување на внатрешната трговија меѓу земјите од ЗНД, развој на транспортни коридори, вклучувајќи го Транскаспискиот пат и „Зангезурскиот коридор“, енергетска соработка и инвестиции во „зелена трансформација“, поддршка за мали и средни претпријатија во регионот.

И покрај договорот меѓу Москва и Техеран за одржување воени маневри на флотите во Каспиското Море во наредните денови, Баку мирно и промислено ја продолжува својата избалансирана надворешна политика.

*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина