Skip to content
На Александар Вучиќ му е јасно дека краткорочниот договор за снабдување со гас е еден вид порака од Русија до Србија во врска со евентуалната национализација на НИС.
Олександар ЛЕВЧЕНКО*
Русија ја уценува Србија со испораки на природен гас. На 11 октомври 2025 година, српскиот претседател Александар Вучиќ изјави за порталот „Информер“ дека е разочаран од одлуката на Москва да му понуди на Белград само краткорочен договор за испораки на природен гас, со важност до крајот на 2025 година, по неколкумесечни преговори. Од своја страна, српското раководство се обиде да склучи тригодишен договор со концернот „Газпром“ за испорака на руско „сино гориво“. За таа цел, А. Вучиќ веќе двапати оваа година се сретна со рускиот лидер В. Путин. Белград побара да гарантира испораки на природен гас барем до мај 2026 година, но Москва понуди договор само до крајот на 2025 година.
Како што сугерираше А. Вучиќ, разочарувачката одлука за Белград веројатно е поврзана со санкциите што ги воведоа Соединетите Американски Држави против српската енергетска компанија НИС, чиј значаен дел од акциите (44,9%) го контролира Кремљ преку „Газпром Нефт“. Формално, САД воведоа санкции против НИС во јануари оваа година, но нивниот почеток беше постојано одложуван, бидејќи Белград и Вашингтон водеа интензивни преговори за ова прашање. Сепак, во септември САД одбија да го продолжат одложувањето, а ограничувањата стапија на сила на 1 октомври. Претседателот на Србија истакна дека американските санкции можат да бидат укинати само ако се донесе одлука за национализација на НИС. Според А. Вучиќ, Вашингтон наводно вршел притисок врз Белград, барајќи таква одлука од него. Сепак, претседателот на Србија го отфрлил овој предлог, бидејќи „не сакал да краде туѓ имот“. Во исто време, А. Вучиќ објасни дека краткорочниот договор за снабдување со гас е еден вид порака од Русија до Србија. На овој начин, Русите јасно ставаат до знаење дека ако некој ја започне постапката за национализација на НИС или направи нешто друго во тој дух, тие, едноставно, ќе го прекинат дотокот на гас по 31.12.2025 година.
За да се спаси од економски колапс, Србија најавува национализација на НИС
Србија, земја кандидат за членство во Европската Унија, мора да има предвид дека е тешко да се потпре на пријателството со Русија за самоуверено и целно да се движи кон членство во ЕУ. Функционерите на европските институции во Брисел не го кријат фактот дека премногу блиските врски на Белград со Москва предизвикуваат значителна загриженост. Политичкото раководство на ЕУ постојано потсетува дека Србија мора да ја усогласи својата надворешна политика со политиката на Европската Унија, особено кон Русија и Кина, ако навистина сака да стане членка на обединета Европа. 30 години Србија балансираше помеѓу историските врски со Русија и желбата за европска интеграција, но сè повеќе сигнали од Брисел укажуваат дека е време за одлука. Српските политичари мора да разберат дека Русија е првенствено заинтересирана за сопствените геополитички придобивки и амбиции, а не за благосостојбата или стратешките интереси на српскиот народ, а тоа станува сè поочигледно. Русија се обидува да го одржи влијанието на Западен Балкан како дел од својата поширока стратегија за „мултиполарен свет“. Србија е една од ретките земји во Европа што не воведе санкции врз Русија, што медиумите на двете земји го користат како доказ за „големото пријателство“ меѓу нив, иако во реалноста Москва вешто врши разни видови притисок врз Белград.
Русија не ѝ нуди на Србија вистински економски или безбедносни гаранции, како што тоа го прави ЕУ. Наместо тоа, постои само реторика за „словенско братство“ и „заедничка историја“, што често се користи како покритие за политичкото влијание на Москва. Тоа се случи во Украина. Додека Киев беше во орбитата на политичките интереси на Кремљ, Украинците беа главниот братски народ на Русите. Русија едноставно ја користи Србија за да го прошири своето влијание врз земјите од Западен Балкан. Покрај тоа, Москва е заинтересирана за голем вооружен конфликт во регионот. Според Кремљ, ова ќе го одвлече вниманието на Западот од настаните во Украина, а Москва ќе може да игра активна улога како медијатор тука, стекнувајќи политички дивиденди на меѓународната сцена и зајакнувајќи го својот авторитет. На Русија не ѝ е грижа што луѓе ќе умираат тука, што локалната економија ќе се урива. Подготвена е да ги поддржи движењата на големите сили до крај, што порано или подоцна ќе доведе до голема војна во регионот. Москва тајно и отворено ги поддржува водачите на овие движења, а примерот на Украина покажува дека сите проруски сили во земјата биле предводени од политичари кои лично добивале значителни финансиски награди од Москва. Штом Украина почнала да ја спроведува својата политика на европска интеграција и зајакнување на врските со западниот свет, односно престанала да танцува на руски политички балалајки, Кремљ во еден момент ги прогласил Украинците за непријателска нација и за нацисти.
Ситуацијата во Молдавија не е исклучок. Деновиве, прес-секретарот на рускиот претседател, Дмитриј Песков, изјави дека ако Молдавија продолжи со својот курс на конфронтација со Руската Федерација со цел да изгради односи со Европа, тогаш „ништо добро не ја чека“. Вака реагираше Кремљ на усвојувањето на новата воена стратегија на Молдавија, во која Русија се нарекува „главна закана“. „Сегашното раководство на Молдавија, од наша гледна точка, прави сериозна грешка. Тие веруваат дека линијата за градење односи со Европа подразбира целосна антируска политика“, рече Песков.
На 8 ноември, молдавската влада одобри нова воена стратегија до 2035 година. Меѓу воените ризици и заканите за националната безбедност, посебна ставка е војната на Русија против Украина. Молдавија е загрижена за можноста за создавање руски копнен коридор и можноста непријателствата да се прошират на сопствена територија.
Присуството на околу 1.000 руски мировници во Транснистрија, исто така, е наречено закана. Како резултат на тоа, властите одлучија да ја зголемат големината на националната армија за една третина и да ги зголемат трошоците за одбрана. Новата воена стратегија предвидува и премин кон стандардите на НАТО. Ве потсетуваме дека на 28 септември владејачката проевропска партија „Акција и солидарност“ победи на парламентарните избори во Молдавија. Претседателката Маја Санду постојано ја обвинува Русија за мешање во внатрешните работи на земјата и обид за влијание врз резултатите од гласањето со цел да ги донесе проруските сили на власт. Според Песков, молдавските проевропски политичари, „додека остануваат на власт, ја продолжуваат својата непријателска линија“ кон Москва, за што Кремљ „жали“. Изјавата на Песков е директен обид за вршење политички притисок врз Кишињев. Кремљ традиционално ја користи реториката на „предупредување“ како алатка за заплашување на соседите кои избираат проевропски курс. Изразените закани се сигнал до молдавското раководство дека Москва е подготвена да продолжи со политичкиот, економскиот и информативниот притисок врз земјата. Таквата реторика го повторува сценариото што Русија го користеше против Киев по 2013 година, кога Украина го избра патот на интеграција со ЕУ.
Реакцијата на Молдавија на руските закани ќе биде показател за нејзината способност да се спротивстави на Русија. За регионот на Источна Европа, изјавите на Песков сигнализираат продолжување на хибридната војна на Русија. Заканата за Кишињев покажува дека Кремљ не се откажува од своите амбиции да го задржи регионот во својата сфера на влијание преку заплашување, пропаганда, поткуп и енергетска зависност. Москва се обидува да покаже дека дури и без отворена војна, може да ги диктира правилата на играта во регионот. За Европската Унија, ваквите закани се потсетник дека руската закана не е ограничена само на Украина. Со својата изјава, Песков всушност ја проширува „географијата на притисок“ на Кремљ врз границите на ЕУ. Ваквите зборови може да се сметаат за обид да се спречат проевропските реформи во Молдавија, која се стреми да стане членка на Европската Унија. Како што покажува искуството на Украина, руските закани честопати имаат спротивен ефект: тие ги зајакнуваат антируските чувства и ги поттикнуваат граѓаните да ја поддржат независноста од Москва.
За претседателката Маја Санду и владејачката проевропска партија „Акција и солидарност“, овие закани се дополнителен аргумент во корист на продолжување на реформите, модернизација на армијата и забрзување на интеграцијата со европските безбедносни структури. Затоа, агресивната реторика на Кремљ само ја турка Молдавија уште подлабоко да се вкорени во проевропскиот камп. Изјавата на Песков има и одредено внатрешноруско значење. Нејзината цел не е само да ја заплаши Молдавија, туку и да го зајакне наративот за руската публика за наводната „непријателска средина“ и „предавството“ на соседите кои „подлегнале на западното влијание“. На овој начин, Кремљ се обидува да ја легитимира сопствената агресивна политика. Ова му овозможува на Путин да одржува атмосфера на опсада во руското општество и уште еднаш да се обиде да ги мобилизира граѓаните во контекст на сериозни домашни економски проблеми и долгорочна војна против Украина.
*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина
