Нуклеарни провокации на Путин

Путин, колку и да сака, нема да добие „нова Јалта“ преку закани. Враќањето на преговорите за контрола на нуклеарното оружје е единствениот начин да се избегне катастрофална грешка и да се стабилизира светската безбедност.

Олександар ЛЕВЧЕНКО*

Владимир Путин одржа состанок на Советот за безбедност и им наложи на Министерството за надворешни работи, Министерството за одбрана, специјалните служби и цивилните агенции да подготват предлози за евентуално продолжување на нуклеарните тестови. Човек би помислил дека ова е одговор на изјавата на Трамп за почеток на тестирање на нуклеарно оружје. Но, веднаш по изјавата на Трамп, американскиот министер за енергетика Крис Рајт објасни дека станува збор за субкритични експлозии, кои не се нуклеарни тестови. Кај субкритичните експлозии, не постои верижна реакција на фисија што се случува при нуклеарна експлозија. Ваквите тестови овозможуваат тестирање на сите компоненти на нуклеарно оружје без експлозија. Субкритичните тестови беа спроведени, на пример, за време на администрацијата на Бајден, последен пат во мај 2024 година, и тоа не предизвика никаква загриженост кај Кремљ. И еве ја реакцијата. Тоа е, Кремљ, знаејќи добро дека САД не планирале да спроведуваат нуклеарни тестови, го користи ова како изговор за понатамошна ескалација. И таа ескалација не започна денес.

На 23 октомври, Путин ја лансира интерконтиненталната балистичка ракета „Јарс“ од космодромот Плесецк кон полигонот за обука во Камчатка – односно кон Соединетите Американски Држави. На 26 октомври, Путин го објавува успешното тестирање на „Буревестник“ – крстосувачка ракета на нуклеарен погон која може да лета 14.000 километри, што всушност е нова класа на ракети, бидејќи не е следена од американскиот систем за рано предупредување SBIRS. На 29 октомври, Путин го објавува тестирањето на нуклеарниот подводен борбен дрон „Посејдон“. А сега Путин се заканува дека ќе започне нуклеарни тестови. Ова не значи дека ќе ги спроведат, како што подоцна изјави Песков, но тоа е недвосмислена закана.

На овој начин, Кремљ ги зголемува влоговите на својата агресија и ја тестира подготвеноста на Западот да ја одврати. Руската војска веќе ја објави подготвеноста на полигонот за тестирање на архипелагот Новаја Земја за спроведување тестови „на краток рок“, што е политичка порака до светот: Москва ја држи својата инфраструктура за нуклеарно тестирање во состојба на готовност. Во 2023 година, Руската Федерација ја откажа ратификацијата на Договорот за сеопфатна забрана за нуклеарни тестови (CTBT), оставајќи си можност да ги спроведе, а излегувањето од режимот на мораториум би ги поткопало остатоците од овој систем. Кремљ се обидува да ги претстави нуклеарните тестови на Русија како „одговор“ на хипотетичките дејствија од страна на Вашингтон, но Москва презема чекори за подготовка за тестови и спроведување големи инспекции на стратешките нуклеарни сили. Американските тестови на стратешката ракета Minuteman III станаа тест за сигурноста на сопствениот арсенал без да ја прекршат забраната за нуклеарни тестови, дури и руската страна призна дека тоа не е во спротивност со CTBT. Имаше рутинско лансирање на интерконтинентална балистичка ракета Minuteman III од Калифорнија кон Микронезија, односно не кон Руската Федерација. Лансирањето е рутинско – што значи дека бидејќи ваквите тестови се спроведуваат редовно, тие не секогаш стигнуваат до медиумите. Сепак, Москва одлучи да ги зголеми влоговите и да му се закани на светот, додека САД и нивните сојузници демонстрираат одвраќање без да го прекршат меѓународното право.

Денес, Русија има 4.309–5.500 нуклеарни боеви глави, од кои 1.710 се распоредени, САД имаат 3.700–5.500, од ​​кои 1.670 се распоредени, Кина има 500–600, од ​​кои 50 се распоредени, но нејзиниот нуклеарен потенцијал брзо расте, Франција има 290 боеви глави, од кои 280 се распоредени, Велика Британија има 225 (120 распоредени), Индија има 180 и Пакистан 170.

Враќањето на Русија кон нуклеарните тестирања треба да доведе до зголемена изолација на Москва во меѓународните институции и нови иницијативи за санкции токму поради оваа причина. На Москва ѝ е потребна реториката на „американската закана“ за да ја оправда милитаризацијата на руската економија и потиснувањето на несогласувањето во земјата. Путин ја репродуцира логиката на Хрушчов, но денес Москва ризикува да добие спротивен ефект: западното оружје веќе погодува цели длабоко на руска територија, а обидите да се игра „нова карипска криза“ само ги зголемуваат нуклеарните ризици без потребните политички дивиденди за Кремљ. Воената нуклеарна програма на Русија е главно мотивирана од желбата да се одржи паритет со САД и „национален престиж“, како и да се компензира слабоста на конвенционалните воени сили.

„Баренц Обзервер“ известува дека изјавата на рускиот министер за одбрана за „целсобноста“ за започнување подготовки за целосни нуклеарни тестови на Новаја Земја значи фактичко враќање кон доктрината за притисок преку демонстрација на сила. Арктичкиот архипелаг, каде што Москва има стратешки бази, станува не само полигон за тестирање, туку и инструмент за заплашување. Таквиот чекор претставува директна закана за САД и Западот, бидејќи ја нарушува рамнотежата на одвраќањето, создавајќи впечаток дека Кремљ е подготвен да ги тестира границите на она што е дозволено во областа на нуклеарната безбедност. Распоредувањето подготвителни работи во овој регион ќе ја зголеми руската разузнавачка и воена активност на Арктикот, каде што интересите на Вашингтон и неговите сојузници од НАТО веќе се пресекуваат. Зајакнувањето на нуклеарниот фактор на Северот го поткопува кревкиот систем на предвидливост врз кој се темели глобалната стабилност меѓу големите сили. Соединетите Американски Држави ризикуваат да се соочат не само со технички предизвици – потребата од градење капацитети за надзор и одбрана во циркумполарни географски широчини, туку и со политичкиот ефект од демонстративното кршење на непишаните табуа за нуклеарните тестирања. Акциите на Москва предизвикуваат нова фаза од трката во вооружување, каде што секој гест ќе биде оценет како потенцијална закана. На долг рок, ова би можело да ја промени самата логика на американското воено планирање, принудувајќи го Вашингтон да дејствува во средина на зголемена непредвидливост и нуклеарна уцена прикриена како „политичка целесообразност“.

Руските изјави за подготовките за нуклеарни тестови на Новаја Земја се вклопуваат во поширок тренд на милитаризација на Арктикот. Москва активно ја проширува својата воена инфраструктура, ги модернизира базите и спроведува вежби кои го гледаат арктичкото подрачје на можни непријателства како зона на потенцијална конфронтација со НАТО. Овој пристап му овозможува на Кремљ да комбинира демонстрација на сила со политичка уцена – сигнализирајќи подготвеност да се оди подалеку од меѓународните договори доколку тоа го бараат домашните или геополитичките цели. За Соединетите Американски Држави, ова создава опасна ситуација во која дури и конвенционалните воени маневри добиваат нуклеарна конотација. Русија би можела да ги користи подготовките за обновено тестирање како алатка за притисок врз Западот во преговорите за безбедност и санкции.

Во исто време, таквата политика ја поткопува довербата во глобалниот систем за неширење, каде што Вашингтон традиционално дејствуваше како гарант на стабилноста. Арктикот постепено се претвора во арена на повеќеслојна конкуренција – од борбата за ресурси до контролата на важните морски патишта. Зајакнувањето на рускиот нуклеарен фактор во овој регион ја ограничува слободата на дејствување на Соединетите Американски Држави и нивните сојузници, принудувајќи ги да ја прилагодат сопствената стратегија на новата реалност. Затоа, изјавата на рускиот министер за одбрана всушност значи подготвеност на Кремљ да го уништи статус квото во областа на нуклеарната стабилност.

Полигонот за тестирање на архипелагот одамна е модернизиран и се користи за подземни експерименти, што ја покажува техничката подготвеност на Москва брзо да премине од симболични на практични чекори. Ваквите акции претставуваат сигнал не толку за домашната публика колку за Вашингтон, што укажува на желбата да се врати „јазикот на силата“ во американско-рускиот дијалог. Во САД, ова се смета за директен обид да се уништи предвидливоста во областа на нуклеарното одвраќање. За Соединетите Американски Држави, таквата динамика претставува ризик од ограничување на слободата на дејствување во регион каде што НАТО развива свое присуство.

Руските изјави за нуклеарните тестови се совпаѓаат со ескалацијата на западните санкции и дипломатската изолација, што укажува на намерата на Кремљ да го врати својот статус на сила преку демонстрација на технолошки потенцијал. Се формира ситуација во која симболичниот гест би можел да се претвори во нова фаза на конкуренција во областа на нуклеарните технологии. Подготовките за тестовите потенцијално ги уништуваат остатоците од довербата што го држеа заедно глобалниот систем за неширење на нуклеарно оружје по распадот на СССР. Сигналот на Русија ги поткопува очекувањата за стабилност, принудувајќи ги другите нуклеарни сили да ги преиспитаат сопствените граници. За Соединетите Американски Држави, предизвикот е потребата истовремено да се ограничи агресивното однесување на Русија и да се одржи меѓународен режим на контрола без да се подлегне на играта на Москва за оживување на стравот како политичка алатка. Руската уцена е пресметана за да добие отстапки од Западот, но Кремљ ја потценува подготвеноста на Вашингтон и неговите сојузници да го бранат режимот на неширење на нуклеарно оружје и сопствената безбедност. СССР во еден момент ја изгуби конкуренцијата за ресурси и технологии во последните фази од Студената војна, а модерната Руска Федерација има помала економска маргина на безбедност од поранешниот Советски Сојуз. Кремљ, колку и да сака, нема да добие „нова Јалта“ преку закани. Враќањето на преговорите за контрола на нуклеарното оружје е единствениот начин да се избегне катастрофална грешка и да се стабилизира светската безбедност.

*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина