Skip to content
Орбан ја отфрла диверзификацијата на изворите на снабдување со енергија, претпочитајќи го продолжувањето на испораките на релативно евтина нафта и гас од Русија. Оваа стратегија на владата на Орбан ја прави Унгарија ранлива на „желбите“ на Москва и во енергетската и во политичката сфера.
Олександар ЛЕВЧЕНКО*
Унгарија го отфрли планот поддржан од Европскиот парламент за забрзување на повлекувањето на нафтата и гасот од Русија. Руската новинска агенција ТАСС го цитираше унгарскиот министер за надворешни работи Петер Сијарто, кој изјави дека Унгарија го отфрлила планот поддржан од Европскиот парламент за забрзување на повлекувањето на нафтата и гасот од Русија. Според унгарскиот министер, обидите за воспоставување целосна забрана за увоз на руска енергија во ЕУ од следната година ја загрозуваат енергетската безбедност на Унгарија, го забавуваат развојот на економијата на земјата, што ќе доведе до зголемување на трошоците на унгарските семејства за комунални услуги. На 16 октомври 2025 година, Комисиите на Европскиот парламент за индустрија, истражување и енергетика и за меѓународна трговија одобрија нацрт-закони со кои се забранува увозот на каков било руски гас, вклучително и течен природен гас, во ЕУ од 1 јануари 2026 година. Некои исклучоци се предвидени само за постојните краткорочни договори (до 17 јуни 2026 година) и долгорочни договори (до 1 јануари 2027 година), под услов таквите договори да се склучени пред 17 јуни 2025 година.
Предложените мерки предвидуваат дека енергетските оператори ќе можат да ги раскинуваат договорите со повикување на виша сила – што би можело да се смета за правно обврзувачка забрана за понатамошен увоз. Исто така, се предлага да се забрани привременото складирање на руски гас во ЕУ од 1 јануари 2026 година. Од истиот датум, се предлага да се забрани увозот на целата руска нафта и нафтени деривати, како и дополнителни заштитни мерки и зголемени казни за заобиколување на забраната. Покрај тоа, претставниците на Европскиот парламент ја отстранија одредбата што би ѝ дозволила на Европската комисија привремено да ја суспендира забраната за увоз во ситуации кога постои закана за енергетската безбедност на ЕУ. Овој план е порадикален од предлогот на Европската комисија за целосна забрана за енергија од Русија почнувајќи од 2028 година.
Во изјавата, претставниците на Европскиот парламент нагласија дека ја поддржуваат таквата одлука со оглед на тоа што Русија систематски ги користи своите енергетски ресурси како оружје веќе две децении, а ова стана уште поакутно по нападот врз Украина. За да стапи во сила документот усвоен од комисиите на Европскиот парламент, тој мора да биде одобрен од Советот на Европската унија, како и од Европскиот парламент на неговата седница во Стразбур.
Продажбата на нафта и гас е еден од клучните извори за полнење на рускиот буџет. Овие средства му овозможуваат на Кремљ да финансира воени операции, да ја поддржува војската и да купува оружје. Затоа, континуираниот увоз на руски енергетски ресурси всушност придонесува за водење војна против Украина и ја поттикнува агресивната надворешна политика на Русија. ЕУ презема неопходни чекори за да го легализира увозот на руски енергетски ресурси, што ќе им даде на европските компании правна основа да ги раскинат комерцијалните договори со руските добавувачи.
Ова е важно, бидејќи многу европски компании, особено TotalEnergies, Shell, Naturgy, SEFE, продолжуваат да купуваат руски течен природен гас поради страв од високи казни за прекршување на договорните обврски.
Владата на Виктор Орбан во принцип ја отфрла диверзификацијата на изворите на снабдување со енергија, претпочитајќи го продолжувањето на испораките на релативно евтина нафта и гас од Русија. Ова му помага на Орбан да ја зајакне својата политичка позиција во земјата и да ги исполни очекувањата на унгарските гласачи за стабилни цени на енергијата. Ова е особено важно за сегашните унгарски власти, со оглед на тоа што парламентарните избори ќе се одржат во 2026 година, а рејтингот на владејачката партија Фидес паѓа. Оваа стратегија на владата на Орбан ја прави Унгарија ранлива на „желбите“ на Москва и во енергетската и во политичката сфера. Унгарија систематски го блокира зајакнувањето на санкциите против рускиот енергетски сектор, користејќи го своето право на вето. Во исто време, владата на Орбан се согласува на некои рестриктивни мерки само под услов да добие одредени отстапки од ЕУ. На пример, флексибилност во роковите за спроведување.
Таквата стратегија ѝ овозможува на Будимпешта истовремено да покаже лојалност кон европската солидарност и да одржи простор за маневрирање во односите со Москва. Зависноста на Унгарија од руските енергетски превозници создава дополнителна можност Кремљ да влијае на внатрешните дебати и ставови на ЕУ за војната на Руската Федерација против Украина, ослабувајќи го единството на блокот во донесувањето одлуки за санкциите и енергетската политика. Очигледно е дека Орбан ќе ја блокира одлуката во Советот на ЕУ. Американскиот претседател Доналд Трамп претходно ги критикуваше европските земји за купување руска енергија. Сепак, оваа критика не влијаеше на ставот на унгарскиот премиер за отфрлање на увозот на руска нафта и гас, кој се обложува на неговиот личен однос со сегашниот американски претседател.
Во меѓувреме, унгарскиот министер за надворешни работи Сијарто повторно пристигна во Москва за да учествува на форумот „Руска недела на енергија“. Во Москва, Сијарто ја критикуваше енергетската политика на ЕУ и рече дека Унгарија ќе страда ако одбие руска нафта и гас. Патувањето на Петер Сијарто во Русија беше критикувано од Европската комисија. Портпаролката на ЕК, Анита Хипер, изјави дека оваа посета е погрешен сигнал од членката на ЕУ до шефот на Кремљ. „Во принцип, секој билатерален контакт меѓу земјите-членки на ЕУ треба да ја почитува позицијата и политиката на ЕУ“, рече портпаролката. Според Гипер, ова е особено релевантно во врска со фактот дека ЕУ ги намали односите со Русија на минимум, дека ЕУ постојано работи на антируски санкции и ја зголемува својата поддршка за Украина. Националната нафтена и гасна компанија на Унгарија, MOL Group, сè уште увезува околу 5 милиони тони руска нафта годишно преку гасоводот Дружба. Таквата политика ја прави Унгарија заложник на руските испораки. Будимпешта намерно ја зголемува својата зависност од руската нафта, иако националната компанија MOL Group има реални алтернативни патишта за снабдување со неруска нафта: MOL поседува акции во азербејџанскиот конзорциум за производство на нафта (полињата Азери-Шираг-Гунешли) и во нафтоводот Баку-Тбилиси-Џејхан. Покрај тоа, Унгарија може да ги зголеми испораките на нафта преку нафтоводот Адрија од Хрватска, но тврдоглаво не сака. Со продолжувањето на купувањето руска нафта и гас во голем обем, Унгарија станува значаен финансиски донатор на воената машинерија на Кремљ. Впрочем, приходите од нафта и гас се клучна ставка во формирањето на рускиот федерален буџет, од кој, особено, се финансира целосната војна против Украина.
Во меѓувреме, попрецизно, уште четири земји од ЕУ ѝ платија на Русија повеќе за гас отколку што ѝ дадоа помош на Украина. Дојче веле ги објави резултатите од студијата „Стапица за течен природен гас. Европска зависност од Русија и САД за фосилни горива“. Поточно, студијата наведува дека од 2022 до 2025 година, Франција, Белгија, Шпанија и Холандија купиле течен природен гас од Русија за 34,3 милијарди евра. Во истиот период, тие испратиле вкупно 21,2 милијарди евра во Украина. Во 2024 година, земјите од ЕУ купиле рекордни количини руски течен гас – 22 милијарди кубни метри. Тоа е за 19% повеќе отколку во 2023 година. До неодамна, ЕУ планираше да се откаже од рускиот течен гас на крајот на 2027 година. Датумите беа одложени поради притисокот врз ЕУ од американскиот претседател Доналд Трамп, кој ги обвини европските земји за финансирање на војната на Русија против Украина. Се очекува ЕУ да го усвои 19-тиот пакет санкции на крајот на октомври. Ефикасно средство за зголемување на притисокот од санкции врз Русија беше воведувањето санкции против танкерите што транспортираат течен гас од руско потекло. ЕУ би можела да воведе санкции и против „Новатек“, кој е главен снабдувач на руски течен гас за земјите од ЕУ, што значително би ги ограничило неговите операции и приходи.
Глобалниот пазар на течен гас ќе претрпи значителни промени во текот на 2026-2027 година поради пуштањето во употреба на голем број нови производствени и извозни капацитети во САД, Катар и Австралија. Ова значително ќе ја зголеми глобалната понуда, што ќе придонесе за понатамошна диверзификација на изворите на снабдување со енергија за Европа. Особено, Катар треба да се смета за важен дополнителен снабдувач за европскиот пазар. Кина веројатно постепено ќе го намалува увозот на течен природен гас од САД и Австралија поради влошените односи и перцепцијата на нивните политики како „непријателски“. Ова може да резултира со тоа што значителни количини на течен природен гас, претходно наменет за Кина, ќе бидат насочени кон други пазари. Како резултат на тоа, на европскиот пазар ќе се појават дополнителни играчи, а понудата на течен природен гас дури и ќе ја надмине побарувачката.
*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина
