Русија е во шпионска војна со Европа

Во последните години, десетици лица осомничени дека работеле за разни руски разузнавачки служби беа протерани од европските земји.

Олександар ЛЕВЧЕНКО*

Двајца Руси депортирани од Босна и Херцеговина под сомнение за тероризам. На 20 октомври оваа година, на Фејсбук страницата на Службата за странци на Босна и Херцеговина се појави порака дека двајца руски државјани од Севернокавкаскиот федерален округ на Руската Федерација, кои имаат врски со тероризам, се депортирани од земјата. „Дотичните лица се идентификувани како безбедносна закана и имаат врски со тероризам, затоа претставуваат потенцијална закана за националната безбедност“, се вели во соопштението на агенцијата. Според Службата за странци на Босна и Херцеговина, руски државјани биле пронајдени во областа на Сараево како дел од заедничка операција со Агенцијата за разузнавање и безбедност на Босна и Херцеговина. Тие биле депортирани од територијата на Босна и Херцеговина.

Босанските специјални служби не открија детали за тоа зошто двајца руски државјани од Северен Кавказ се осомничени за врски со тероризам. Сепак, недостатокот на специфичност може да биде диктиран, особено, од безбедносни причини. Неколку години Москва се обидуваше да ги минимизира ризиците од радикализација во Северен Кавказ со охрабрување или дозволување на луѓето од регионот да ја напуштат Русија. Ова овозможува намалување на тензиите во Чеченија, Дагестан и Ингушетија, но во исто време ги пренесува потенцијалните закани на територијата на други земји. Така, Кремљ делумно го „извезува“ проблемот со радикализацијата, обидувајќи се да постигне имагинарна стабилност дома по цена на зголемување на безбедносните ризици за Европа. Не може да се исклучи можноста дека депортираните лица имале врски со руските специјални служби. Москва постојано користела луѓе од Северен Кавказ за саботажи или разузнавачки операции во западноевропските земји, особено против претставници на руската опозиција. Во овој контекст, присуството на такви лица во Босна и Херцеговина би можело да биде дел од поширока шема што комбинира криминални, терористички и разузнавачки елементи на активностите на руските агентски мрежи. Русија е заинтересирана за дестабилизација на Западен Балкан со цел да го ослабне единството на ЕУ и НАТО. Користејќи проруски сили, информативни кампањи и разузнавачки мрежи, Кремљ се стреми да разгори внатрешни противречности и да ја поткопа довербата во државните институции. Создавањето нови жаришта во регионот ѝ овозможува на Москва да го одвлече вниманието на Западот од војната против Украина и да го одржи имиџот на „неопходен посредник“ во европските безбедносни прашања. Одлуката за депортација на Русите ја покажува желбата на властите во БиХ да ја покажат својата подготвеност да се соочат со надворешните безбедносни закани и да ја зајакнат контролата врз внатрешната безбедност. Исто така, им сигнализира на меѓународните партнери дека Босна и Херцеговина е посветена на дејствување во согласност со стандардите на ЕУ и НАТО, и покрај тешката политичка ситуација во земјата. Сепак, Босна и Херцеговина останува ранлива на надворешни влијанија, особено од Русија, кои некои локални политички елити можат да ги искористат за дестабилизација на внатрешната ситуација. Европската Унија треба да земе предвид дека Западен Балкан останува ранлива врска за инфилтрација на лица поврзани со руските разузнавачки служби или радикални групи.

Од друга страна, Националното обвинителство на Полска објави дека испратило обвинение против двајца руски државјани до Окружниот суд во градот Сосновјец на југот од земјата. Русите се обвинети за учество во активностите на руската разузнавачка служба и пренесување информации до таа служба што би можеле да ѝ наштетат на Република Полска (РП). Според извештајот, обвинението се однесува на кривично дело шпионажа. Истрагата утврдила дека еден од Русиите соработувал со ФСБ од февруари до август 2022 година на штета на Полска. Тој собирал и пренесувал информации за руските опозиционери во Полска, како и за поединци и институции што им помагаат. Собраните податоци ѝ ги предал на својата сопруга за понатамошно пренесување до ФСБ во Русија. Руската двојка била приведена во јули 2024 година. Оттогаш, врз нив е применета превентивна мерка во форма на привремено апсење. Материјалите поврзани со други лица вклучени во случајот се одвоени во посебни постапки, кои се во тек. Истрагата е спроведена заедно со одделот на Агенцијата за внатрешна безбедност на Република Полска во градот Катовице.

Во последниве години, Русија значително ги интензивираше своите шпионски активности во земјите-членки на ЕУ и НАТО. Москва е заинтересирана не само за военото и политичкото разузнавање, туку и за комерцијалната и критичната инфраструктура, вклучувајќи ги енергетските, транспортните и технолошките системи. Покрај тоа, руските специјални служби вршат саботажи, што создава реални ризици за безбедноста на граѓаните и стабилноста на државите. Целта на руските саботажи и шпионски активности во ЕУ и НАТО е да се поткопа внатрешната стабилност, економската отпорност и одбранбените способности на земјите-членки. Овие активности се насочени кон создавање хаос, намалување на довербата во државните институции, како и собирање критично важни информации. Покрај тоа, саботажата служи како алатка за хибридно војување, чија цел е да се заплаши и одврати поддршката за Украина. Во саботажите во европските земји, Русија главно вклучува „еднократни“ изведувачи, кои често се регрутираат преку Интернет, особено преку Телеграм, нудејќи плаќање во криптовалути. Овие регрути, меѓу кои може да бидат локални криминални елементи, мигранти или тинејџери, се користат за извршување напади врз критична инфраструктура, воена логистика и објекти поврзани со поддршката за Украина. Оваа тактика им овозможува на руските разузнавачки служби да работат додека одржуваат ниво на негирање на нивната директна вмешаност, и покрај зголемениот број на откриени и приведени сторители во различни земји. На почетокот на октомври, во Полска беше приведен агент на руската воена разузнавачка служба (ГРУ), кој планирал саботажа со користење експлозиви скриени во конзерви со пченка, како и со користење беспилотни летала. Полските разузнавачки служби тврдат дека саботажа се подготвувала не само во Полска, туку и во соседните земји – Литванија и Германија.

Неодамна, министерот за дигитални работи на Полска, Кшиштоф Гавковски, изјави дека критичната инфраструктура на земјата е изложена на зголемен број кибер напади од Русија. Според Славомир Ческиевич, шеф на полското Биро за национална безбедност, „кога станува збор за киберпросторот, Полска сега е во војна со Русија, таа повеќе не е само закана“. Како одговор на зголемените руски разузнавачки активности, земјите од ЕУ и НАТО веќе значително ги засилија контраразузнавачките мерки, што доведе до рекорден број на откривање и протерување на руски дипломати и осомничени шпиони. Во последните години, десетици лица осомничени дека работеле за разни руски разузнавачки служби беа протерани од европските земји.

Британската безбедносна служба MI5 објави нови препораки за заштита на демократските институции во Велика Британија од странско мешање и закана од шпионажа. Меѓу другото, MI5 ги предупреди членовите на парламентот дека се цел на шпиони од Русија кои се обидуваат да ја поткопаат демократијата во Обединетото Кралство. MI5 соопшти дека развил упатства за да им помогне на пратениците, нивните колеги, советници, парламентарниот персонал и кандидатите да ги разберат заканите со кои се соочуваат и да преземат едноставни и ефикасни чекори за да се заштитат себеси, своите тимови и интегритетот на британската демократија. Особено, MI5 ги повика политичарите да „внимаваат на чудни социјални интеракции“, како што се честите барања за приватни состаноци. Генералниот директор на MI5, Сер Кен Мекалум, рече дека кога странските земји крадат витални информации за Велика Британија или манипулираат со внатрешните демократски процеси, тие не само што ја оштетуваат безбедноста на земјата на краток рок, туку и ги поткопуваат темелите на суверенитетот на Велика Британија и нејзината способност да ги заштити интересите на британските граѓани.

Новите упатства на MI5 беа објавени една недела по одржувањето на сослушувањата во случајот на поранешниот британски политичар Натан Хил, поранешен член на Европскиот парламент, кој призна дека редовно прима средства од Русите. Командата на вселената на Обединетото Кралство неодамна извести за редовни обиди на Русија да шпионира, блокира и пресретнува британски воени сателити. Во областа на сајбер безбедноста, Велика Британија откри употреба на софистициран шпионски софтвер од страна на руската воена разузнавачка служба што работи на нејзина територија, што го потврди и генералниот секретар на НАТО, Марк Руте. Како одговор на оваа закана, земјите-членки на НАТО одлучија да инвестираат повеќе во заштитата на критичната инфраструктура и сајбер безбедноста. Сепак, Русија воопшто не ги намалува своите разузнавачки активности, туку ги зголемува.

*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина