Русија го губи Закавказието, Кремљ живее во паралелна реалност

Мирот и стабилноста во Јужен Кавказ се можни само со признавање на правото на народите што живеат таму самостојно да ја одредат својата иднина без надворешен притисок и конфликт. Главниот проблем е што Кремљ сè уште верува дека може самостојно да одлучи како треба да живеат соседните земји.

Олександар ЛЕВЧЕНКО*

Азербејџанската телевизија веќе неколку дена емитува скандал поврзан со рацијата врз азербејџанската дијаспора во рускиот град Екатеринбург. За време на рацијата на 27 јуни, руската полиција приведе 50 лица под изговор дека ги проверува за наводна вмешаност во убиствата од 2001-2011 година. Двајца притвореници починаа – браќата Хусеин и Зијадин Сафаров. Многу други имаа траги од тепање.

Како резултат на тоа, Азербејџан бара истрага и ја откажа посетата на парламентарната делегација на Русија како одговор. На 29 јуни 2025 година, Министерството за култура на Азербејџан објави дека сите културни настани организирани од руски државни и приватни институции се откажани во земјата. Ова особено се однесува на концерти, фестивали, претстави, изложби и други културни настани.

Русија продолжува да го губи влијанието во Закавказ, а живописна манифестација на ова е новата рунда конфликт со Азербејџан. Еден од главните катализатори за сегашната ескалација беа настаните во Екатеринбург, каде што двајца Азербејџанци беа убиени, девет беа уапсени, а неколку беа повредени за време на операција на руските безбедносни сили. Ова предизвика остра реакција во Баку.

Азербејџанското Министерство за надворешни работи повика претставник на руската амбасада и изрази силен протест. Во азербејџанскиот парламент (Мили Меџлис) настанот беше наречен „грубо кршење на човековите права“, претставникот Нагиф Хамзаев изјави дека дејствијата на безбедносните сили биле непропорционално сурови, а еден од притворените бил мачен. Според азербејџанската страна, инцидентот во Екатеринбург е дел од поширок тренд на систематски притисок врз азербејџанската заедница во Русија, што создава сериозни проблеми во билатералните односи.

Покрај тоа, конфликтот околу соборениот авион на АЗАЛ (Азербејџански ерлајнс) сè уште не е решен, а Баку сè уште чека официјална реакција на Русија, која конечно го губи статусот на „голем брат“ во Закавказ.

Времето кога Баку, како Ереван и Тбилиси, воздржано ја слушаше Москва одамна помина, и тоа е видливо со голо око. Руската надворешна политика во Закавказ е визуелен учебник за политички грешки од страна на Кремљ, кој се држи до остатоците од своето поранешно влијание, игнорирајќи ја вистинската трансформација на регионот. Кремљ продолжува да се потпира на заплашување и демонстрација на сила. Ова стана причина за уште еден меѓународен скандал, како резултат на кој страдаа Азербејџанците, што стана уште еден доказ за сериозни меѓуетнички проблеми на територијата на Руската Федерација. Ова не е само внатрешна операција, како што се обидуваат да ја претстават руските медиуми, туку шлаканица во лицето на целиот азербејџански народ, кој едноставно не можеше да ги игнорира таквите работи. Едноставно е невозможно да се замисли Русите да бидат притворени во Баку на ист начин.

Сигналите од Баку стануваат сè поочигледни: Одбивањето на И. Алиев да оди на парадата на 9 мај во Москва, протестот на Министерството за надворешни работи, парламентарните изјави, бојкотот на руските културни настани, но Москва се чини дека не слуша или не сака да чуе. Кремљ продолжува да живее во паралелна реалност, каде што Азербејџан наводно е помлад партнер кој може да се игнорира. Всушност, руската политика брзо губи место во односите со Баку, како и со Ереван, а можеби дури и со Тбилиси. Денес, Азербејџан веќе стана дел од стратегијата на Турција за создавање „Голем Туран“, вклучително и пополнување на вакуумот пред заминувањето на „ослабениот постар брат“. Заеднички турско-азербејџански воени вежби, политичка координација, проекти за гас и инфраструктура – а Руската Федерација е едноставно непотребен елемент во оваа равенка. Москва повеќе не може да му понуди на Азербејџан никакви економски придобивки или воени гаранции, и сите можат да го видат тоа освен самата Русија. Инцидентот во Екатеринбург стана лакмус тест за ставот на руските власти кон етничките малцинства. Официјален Баку зборува за тортура, прекумерна суровост и систематски притисок врз своите сонародници, а ова се случува во земја која до неодамна се позиционираше како „пријател“ на азербејџанскиот народ.

Резултатот од неодговорните постапки на Кремљ беше губењето на угледот на Русија. Помина доволно време од инцидентот со соборениот авион АЗАЛ и сè е очигледно во ова прашање, тој беше соборен со ракета над територијата на Чеченија, но руската страна сè уште не даде официјална реакција, јасно извинување или ветување за сеопфатна истрага. Сојузниците не се однесуваат така, а ова молчење е зачудувачко за Баку.

Покрај тоа, Руската Федерација не го доживува Азербејџан како рамноправен партнер, а таму го разбираат тоа. Забраната на руските културни настани може да биде симболична, но ефикасна акција. Азербејџан јасно става до знаење: „рускиот свет“ повеќе не се почитува тука. Ова не е само одговор на убиството во Екатеринбург, туку општо разочарување од руската политика, нејзиниот презир кон партнерството и почитувањето на другите.

Културата, која Москва отсекогаш ја користела како инструмент на „мека моќ“, сега работи против неа, а во Русија, освен безбедносните сили и пропагандата, не остана ништо од неа.

Но, и Баку се бори со неа: Во февруари 2025 година, тие објавија радикално намалување на бројот на вработени во про-кремљскиот медиум „Спутник Азербејџан“. Како резултат на тоа, Руската Федерација е истисната од Јужен Кавказ.

На 30 јуни 2025 година, две лица приведени за време на операцијата во канцеларијата на новинската агенција „Спутник Азербејџан“ во Баку беа изнесени од територијата на агенцијата со специјални возила. Како што објавува „Вести.аз“, повикувајќи се на извори во властите, како резултат на операцијата на азербејџанското Министерство за внатрешни работи, беа приведени двајца вработени во руската Федерална служба за безбедност (ФСБ) кои работат во наведената агенција.

Уште во февруари 2025 година, официјален Баку донесе одлука да ги суспендира активностите на агенцијата „Спутник Азербејџан“ како одговор на агресивната информативна политика на Руската Федерација во врска со наводното погрешно соборување на патнички авион од Азербејџан над Чеченија. На формално ниво, одлуката за притворање на двајца вработени во руската агенција беше донесена со цел да се обезбеди рамнотежа помеѓу државниот азербејџански печат во странство и активностите на странските новинари на територијата на земјата. Затоа, бројот на новинари на Спутник Азербејџан требаше да биде еднаков на бројот на вработени во азербејџанските медиуми во Русија. Сепак, редакцијата на Спутник Азербејџан не го исполни ова барање и продолжи да работи во претходниот режим, без да ги запре активностите на редакцијата. Русија, како ништо да не се случило, продолжува да се смета себеси за „највисок орган“ за раководството на поранешните советски републики, но постојано се гори – прво во Украина, потоа во Молдавија, сега во Азербејџан.

Постсоветскиот простор внимателно ги следи „успесите“ на Руската Федерација во таканаречената СВО и извлекува соодветни заклучоци. Сосема е очигледно дека Руската Федерација е длабоко заглавена во Украина и дека повеќе нема доволно ресурси за да го врати своето влијание во Јужен Кавказ. Русија продолжува да живее во минатото, замислувајќи се себеси како нов СССР и не признавајќи го суверенитетот и независноста на постсоветските земји. Сепак, очигледно го губи своето влијание врз нив и таа ситуација само ќе се влошува. Конфликтот меѓу Руската Федерација и Азербејџан го покажува неуспехот на политиката на „мека моќ“ на Кремљ и незадоволителната работа на „Россотрудничества“. Мирот и стабилноста во Јужен Кавказ се можни само со признавање на правото на народите што живеат таму самостојно да ја одредат својата иднина без надворешен притисок и конфликт. Игнорирањето на правото на субјективност на поединечните народи води до бесконечни војни, во кои и Русија може да биде меѓу губитниците. Главниот проблем е што Кремљ сè уште верува дека може самостојно да одлучи како треба да живеат соседните земји.

*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина