Skip to content
Москва брза да ги ескалира настаните. Кремљ не заборава дека следната година воениот буџет на НАТО ќе биде 2,5 пати поголем од сегашниот, па Алијансата ќе може многу поефикасно да одговори на руските воени закани.
Олександар ЛЕВЧЕНКО*
Американскиот CBS News објави дека инцидентот со пресретнувањето на два стратешки бомбардери Ту-95 и два ловци Су-35 во близина на Алјаска покажува директна закана за националната безбедност на САД. Иако руските авиони биле во меѓународен воздушен простор, нивното појавување во зоната за идентификација ADIZ го принуди Вашингтон да користи значителни ресурси – од ловци и танкери Ф-16 и КЦ-135 до системи за рано предупредување.
Ова укажува дека Москва намерно ја тестира брзината и подготвеноста на американската одбрана, создавајќи услови за случајни инциденти и ескалација на тензиите. Русија уште еднаш ја потврди својата деструктивна улога во меѓународната безбедносна архитектура, бидејќи токму Русија профитира од провокативна дестабилизација.
Демонстрацијата на сила во близина на границите на САД има двоен ефект: од една страна, тоа е воено-стратешки притисок, а од друга страна, политички сигнал до сојузниците за подготвеноста на Москва да ја поткопа стабилноста на глобалното одвраќање. Затоа, руските акции не само што ја загрозуваат територијалната безбедност на Соединетите Американски Држави, туку и ги зголемуваат ризиците за целиот систем на меѓународна стабилност. Руските акции во близина на Алјаска не можат да се сметаат за изолирана епизода – тие се елемент на системска стратегија за дестабилизација на безбедносната средина.
Москва долго време користи воени провокации за да ја тестира подготвеноста на САД и НАТО, да го принуди Западот да троши дополнителни ресурси и да создаде атмосфера на постојана тензија. Ваквите летови се одвиваат во контекст на општ колапс на системот за контрола на оружјето – од повлекувањето на Русија од Договорот за отворено небо до поткопувањето на Договорот за стратешко офанзивно оружје. Ова создава опасен безбедносен вакуум во кој секоја грешка може да има глобални последици.
Покрај тоа, агресивното однесување на Русија во арктичкиот регион добива стратешка димензија. Арктикот постепено станува арена на натпревар за ресурси и транспортни правци, а Москва се стреми да ја консолидира својата воена доминација таму. Провокативните летови во близина на границите на САД се само една од алатките, додека Русија активно ја гради својата воена инфраструктура на Далечниот Север.
Ова создава двоен предизвик за Вашингтон: потребата да се гарантира безбедноста на сопствените територии и во исто време да се заштитат сојузниците во рамките на колективната одбрана на НАТО. Во таква ситуација, Русија станува главен корисник на дестабилизација, бидејќи нејзината моќ лежи во создавање нестабилност што ја поткопува довербата во глобалниот безбедносен систем.
Провокативните летови на руските бомбардери во зоната ADIZ во близина на Алјаска создаваат опасен ризик од директен судир со американски ловци. Дури и мал инцидент може да доведе до верижна ескалација, бидејќи ваквите инциденти се случуваат во услови на висока политичка и воена тензија. САД се принудени да реагираат што е можно порешително за да спречат продирање на нивниот воздушен простор, што ја зголемува веројатноста за погрешни одлуки. Затоа, самото присуство на руски авиони во чувствителни области станува дестабилизирачки фактор.
Употребата на стратешките бомбардери Ту-95 во вакви операции има симболично и практично значење. Овој тип авиони можат да носат нуклеарно оружје, што веднаш го зголемува степенот на опасност за Соединетите Американски Држави. Всушност, Русија алудира на можноста да го користи своето најмоќно оружје дури и во демонстративни маневри. Ова е намерно всадување страв што создава атмосфера на постојана непредвидливост. За Соединетите Американски Држави, одговорот на ваквите акции значи привлекување значителни ресурси – од борбени авиони и авиони танкери до системи за рано предупредување. Секоја операција на пресретнување чини милиони долари и ги пренасочува силите од други задачи. Во исто време, Русија го постигнува посакуваниот ефект користејќи релативно едноставни и евтини дејствија што го исцрпуваат американскиот одбранбен систем. Ова создава асиметрична предност за Москва во психолошка и финансиска димензија. Ваквите маневри го поткопуваат меѓународниот систем за контрола на оружјето и безбедносните механизми што се воспоставени со децении. Кога носителите на стратешко нуклеарно оружје слободно маневрираат во близина на границите на САД, тоа ја покажува подготвеноста на Русија да го игнорира духот и логиката на глобалните договори. За Вашингтон, ова значи постојана потреба да се одржува зголемено ниво на подготвеност, дури и во мирно време. Ова ја нарушува самата идеја за стратешка стабилност врз која почива светската безбедност. Русија има корист од таквата дестабилизација, бидејќи хаосот и непредвидливоста се нејзини стратешки ресурси. Провокациите на небото над Алјаска ги зголемуваат сомнежите на сојузниците за способноста на САД да гарантираат апсолутна заштита на своите територии. Во исто време, Москва ги користи овие акции како алатка за политички притисок, демонстрирајќи ја својата подготвеност да го уништи постојниот безбедносен систем. Колку повеќе САД се принудени да реагираат, толку е посилен ефектот на психолошката и стратешката исцрпеност.
Можно е ова да е реакцијата на Москва на зборовите на американскиот претседател Д. Трамп дека Русија е тигар од хартија. На Кремљ тоа не му се допадна многу. Портпаролот на рускиот претседател, Песков, рече дека Русија е повеќе мечка отколку тигар и дека нема хартиени мечиња. Но, има играчки од мечиња. Русија изгледа како нив, а наместо очи, има камери што ги следат постапките на сите Руси. Москва беше таа што ја смисли идејата за вметнување мали мини во мечињата, така што тие ќе експлодираат кога некој ќе ја подигне играчката. Русите го користеа тоа неколку пати во Украина.
Веднаш по инцидентот во близина на Алјаска на 25 септември, унгарски борбени авиони „Грипен“ полетаа од аеродромот Шјауљај во Литванија за да пресретнат пет руски воени авиони. Руските борбени авиони летаа близу до воздушниот простор на НАТО и беа откриени западно од брегот на Балтичкото Море на Латвија. Руските авиони летаа близу до воздушниот простор на НАТО, непочитувајќи ги меѓународните правила за безбедност на летовите. Од петте модерни борбени авиони, еден беше Су-30, еден Су-35 и три МиГ-31, кои се способни да носат балистички ракети со нуклеарна глава. Откако беа придружувани од руски авиони, борбените авиони „Грипен“ се вратија во базата. Претходно беше објавено дека Русија неодамна извршила низа повреди на воздушниот простор – на 19 септември, три руски ловци МиГ-31 влегоа во естонскиот воздушен простор над Финскиот Залив без дозвола и поминаа околу 12 минути таму.
Во оваа смисла, дипломатите од Велика Британија, Германија и Франција ги предупредија руските власти за време на разговорите во Москва дека НАТО е подготвен да употреби сила како одговор на повредите на воздушниот простор на земјите од Алијансата, особено за соборување на руски авиони. По состанокот, дипломатите заклучија дека нарушувањето на границата е овластено од руската команда. За време на разговорот, еден од руските функционери изјави дека нарушувањето на воздушниот простор од страна на Русите е реакција на фактот дека Украина го напаѓа анектираниот Крим. Кремљ објави дека ваквите операции би биле невозможни без поддршката на НАТО, па затоа Русија верува дека веќе е во состојба на конфронтација со европските земји, пишува Блумберг.
Покрај тоа, „ако НАТО собори руски авион, тоа ќе значи почеток на воен конфликт“. Ова го изјави рускиот амбасадор во Франција, поранешен заменик-министер за надворешни работи на Руската Федерација Алексеј Мешков, во етер на радио станицата RTL. „Знаете, има многу авиони на НАТО кои го нарушуваат рускиот воздушен простор, тоа се случува доста често. После тоа, тие не соборуваат“, изјави Алексеј Мешков за RTL.
Секако, Мешков не прецизираше колку често се случувале ваквите нарушувања и каде точно се случиле. Од друга страна, ако една од земјите на НАТО собори руски авион, тогаш, според него, „тоа би била војна“. Тоа значи дека Москва намерно влегува во конфликт, систематски испраќајќи ги своите најнови борбени авиони во воздушниот простор на НАТО, додека Алијансата предупреди дека ќе соборува авиони што ги кршат правилата, бидејќи во последните денови имаше многу такви прекршувања. Но, висок руски дипломат се заканува дека ќе го сфати ова како casus belli, односно изговор за започнување војна.
Што би можело да укаже тоа? Прво, дека руската страна планира постојано да го нарушува воздушниот простор на НАТО со своите воени авиони. Второ, очигледно е дека Москва веќе има план или планови да одговори ако руски авион биде соборен на територијата на Алијансата. И очигледно, ова вклучува можни непријателства против земја на НАТО, и очигледно нема да бидат САД, Велика Британија, Франција или Германија. Најверојатно ќе биде балтичка земја. Овој регион е многу ранлив. Ако е Естонија, тогаш очекувајте напад врз градот Нарва, кој буквално е на границата со Руската Федерација и каде што половина од населението се етнички Руси. Ако е Латвија, тогаш веројатно ќе има инвазија на градот Даугавпилс, кој е речиси на границата со Белорусија, каде што речиси половина од населението се исто така етнички Руси. Ако станува збор за Литванија, тогаш ударот најверојатно ќе биде нанесен од територијата на Белорусија во правец на Калининградската област. Москва ќе се обиде насилно да го пробие коридорот, кој е долг само неколку десетици километри, до руската енклава за да ја гарантира безбедноста на сопствените граѓани, на кои, според руската пропаганда, наводно им се заканува уништување.
Во исто време, треба да се разбере дека половина од етничките Руси од балтичките земји се проевропски ориентирани и не ја почитуваат политиката на Кремљ. Овој фактор не е во корист на Москва, па затоа се можни прилагодувања на плановите за напад. Но, официјален Минск ќе изјави дека нема никаква врска со овие воени дејствија. Сепак, тоа беше веќе во февруари 2022 година, кога руските трупи од белоруска територија директно го нападнаа Киев.
Затоа, НАТО треба да има и план за одговор на ваквите руски дејствија. Можеби тој сè уште не е таму, поради што Москва брза да ги ескалира настаните. Кремљ не заборава дека следната година воениот буџет на НАТО ќе биде 2,5 пати поголем од сегашниот, па Алијансата ќе може многу поефикасно да одговори на руските воени закани.
*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина
