Руската економија е пред колапс

Проблемите со буџетот на Русија ја погодија одбранбената индустрија. Руското издание „Арбат Медиа“, повикувајќи се на статистички податоци, објави извештај дека производството во воените фабрики, кои претходно беа главен извор на економски раст, почна да се намалува во Русија.
Олександар ЛЕВЧЕНКО*

Воено-индустрискиот сектор, кој сочинуваше трилиони буџетски расходи, доживеа нагло забавување на стапките на раст. Индустријата поврзана со оружје помина од стабилен развој во стагнација. Така, производството на готови метални производи, кое порасна за 26,4% во 2023 година и за 31,6% во 2024 година, во септември 2025 година се намали за 1,6% во споредба со претходната година. Во споредба со август, вкупниот пад беше 20%, објави Рајфајзен банка.

Аналитичарите забележуваат дека падот во одбранбената индустрија го намали целиот индекс на производство, кој порасна за само 0,4% во септември во споредба со 2,4% во август. Наталија Орлова, главен економист во руската Алфа банка, го припишува ова на буџетските проблеми.

Според неа, државниот комплекс за одбранбено инженерство, исто така, покажа пад – минус 0,1% откако порасна за 15,7% еден месец претходно. Експертот смета дека затегнувањето на фискалната политика може да доведе до понатамошно забавување на индустрискиот раст во наредните месеци.

Во септември, стапката на раст на руската воена индустрија почна да опаѓа. Показателите за производство паѓаат, а претпријатијата од одбранбено-индустрискиот комплекс се соочуваат со недостиг на компоненти, персонал и логистички ресурси. Дури и колосалните буџетски инјекции повеќе не ги компензираат структурните проблеми акумулирани во текот на годините на милитаризација.

И покрај огромните трошоци за државна одбранбена нарачка од буџетот, рускиот воено-индустриски комплекс за прв пат покажа пад на производството. Експертите забележуваат дека руската економија го исцрпила ресурсот на воен раст, а обложувањето на постојано зголемување на воените трошоци повеќе не функционира.

Симболичниот колапс на овој сектор во септември стана јасен знак дека „военото чудо“ на руската економија се приближува до својата граница. Индустријата, која Кремљ ја нарекува „локомотива на економијата“, повеќе не го покажува својот поранешен обем.

Наспроти општото слабеење на економијата, последната надеж што го држеше милитаризираниот руски систем на површина се урива. Додека властите се зафатени со поддршка на рафинирањето на нафта и приходите од извоз, воено-индустрискиот комплекс ја губи стабилноста и инерцијата на растот. Русија се соочува со ефектот на прегорување од воениот модел на развој: економијата, „острана“ за војна, ја губи својата рамнотежа и влегува во продолжен пад, каде што воените приоритети повеќе не спасуваат, туку само го влошуваат целокупниот пад на БДП. Сето ова, заедно со буџетските ограничувања и новите санкции, ќе доведе до стагнација.

Прогнозите за колапс на руската економија стануваат сè пореални, индустрискиот пад оди подалеку од „одбранбената индустрија“, цивилните индустрии исто така „паѓаат“ цела година и до септември беа во минус од 1,1%. Преработувачката индустрија, која до неодамна се сметаше за главен столб на домашното производство, се најде во длабока рецесија: пад е забележан во 18 од 24 области следени од руската статистика. Почнувајќи од 2024 година, претставниците на рускиот воено-индустриски комплекс постојано се жалат дека цените утврдени од руското Министерство за одбрана ја принудуваат индустријата да работи со загуба. Затоа, дури и нарачките за одбрана од повеќе милијарди долари на Кремљ не гарантираат дека руската економија „врзана“ со војната ќе може да ја „извлече“ индустријата од дупката.

По речиси три години континуиран двоцифрен раст, одбранбените претпријатија почнаа да губат моментум, а воената индустрија за прв пат влезе во пад. Најостро забавување е забележано во металуршкиот сегмент. Слична слика е во категоријата „други возила“, која вклучува производство на тенкови, оклопни возила и воени возила. Тука растот се намали за повеќе од десеткратно: од 61,2% во август на само 6% во септември. За споредба, во 2023 година, производството во овој сектор порасна за 34,2%, а една година порано – за 29%. Ваквиот пад на темпото на развој покажува дека дури и одбранбената индустрија, која долго време се сметаше за „носечки столб“ на руската економија, почнува да ја губи стабилноста.

Руската економија добива дополнителен удар од новите санкции на САД, кои прво ги погодија нафтените гиганти Роснефт и Лукоил. Губењето на клучен индиски пазар би можело нагло да ги намали девизните приходи и да го поткопа буџетот. Во контекст на падот на индустријата и забавувањето на воено-индустрискиот комплекс, ризикот од „тврдо слетување“ за руската економија се претвора од теорија во реалност. Руските банкери веруваат дека сериозните проблеми на индустријата се поврзани со буџетските ограничувања. Тие предвидуваат намалување на трошоците во четвртиот квартал за да се исполни планот, што би можело да доведе до „хиполадење на економијата“.

Покрај тоа, аналитичарите очекуваат уште поголем удар врз руската економија од новите санкции на САД. Во исто време, руското високо раководство известува за наводно успешното тестирање на крстосувачката ракета со неограничен дострел „Буревестник“ со нуклеарна боева глава и потребата од развој на соодветна инфраструктура за распоредување на ова оружје во руските вооружени сили. Но, во контекст на стагнацијата на рускиот воено-индустриски комплекс, дури и самиот факт на успешно тестирање и прашањето за развој на инфраструктурата за новата ракета изгледаат малку веројатни.

Првите години на побарувачката за мобилизација привремено го поддржуваа производството, но овој ресурс веќе е исцрпен. Рускиот воено-индустриски комплекс не е во состојба да обезбеди економски мултипликатор – воените нарачки не создаваат нови технологии и работни места. Кога буџетските приоритети се менуваат, индустријата брзо деградира. Воено-индустрискиот комплекс го исцрпи својот потенцијал за раст. И покрај официјалните изјави за „одржливост“, руската индустрија се соочува со технолошки и кадровски глад. Ограничувањата за увоз на опрема и технологии ги лишија претпријатијата од пристап до критични компоненти. Индустријата не се адаптира, едноставно преживува со преостанатите залихи и државните субвенции, додека санкциите ја поткопуваат индустриската основа на економијата. Падот на индустријата доведува до затворање на претпријатија, зголемување на невработеноста и намалување на реалните приходи. Моноградовите формирани околу големо претпријатие повторно се во позицијата на 1990-тите, кога „поддржувачките претпријатија“ престануваат да бидат точки на развој. Властите го компензираат ова со пропаганда и милитаризација на свеста, но не и со реални можности за луѓето.

Социјалната цена на стагнацијата на Русија расте, авторитарниот модел на управување го задушува развојот. Државната контрола и недостатокот на конкуренција ја прават индустријата неефикасна и зависна. Одлуките се донесуваат не економски, туку политички, заради „индикатори“ и лојалност. Без слобода на претприемништвото и реформи на институциите за управување, не се можни ниту замена на увозот, ниту технолошки пробиви. Изјавите за „успешни тестови“ на ракетата „Буревестник“ повеќе личат на елемент на пропаганден спектакл отколку на вистинско технолошко достигнување. Во услови на стагнација на рускиот воено-индустриски комплекс, ограничен пристап до западните компоненти и финансирање, таков сложен проект изгледа нереално. Русија изгуби индустриска база способна за стабилно производство на напредни системи за оружје, а тоа го компензира со гласни изјави за „пробиви“ кои не се потврдени од независни извори.

Вести како „Буревестник“ служат за политичка функција – да го одвлечат вниманието од влошената економска состојба, зголемувањето на сиромаштијата и падот на приходите. Санкциите систематски ја поткопуваат економијата: извозот паѓа, увезените компоненти стануваат поскапи, а логистичките синџири се уриваат. Во овој контекст, обидите за зголемување на воените трошоци само го влошуваат дисбалансот. „Пиштоли за леб“ стануваат не метафора, туку реалност, кога ресурсите се трошат не за развој, туку за поддршка на илузијата за воена величина. Руската влада демонстрира ракети за да ги скрие полупразните фрижидери на своите граѓани и ќорсокакот на нејзината индустриска политика.

Резултатот е очигледен: наместо технолошки пробив – имитација, наместо модернизација – милитаризација. Пристигна значителна сметка за плаќање на неиспровоцираната војна на Русија против Украина. Кремљ сè уште се преправа дека не забележува. Но, времето за пресметка наскоро доаѓа.

*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина