Skip to content
Самитот на Шангајската организација за соработка со Кина, Русија, Индија и Иран се дефинираше како контра САД и западот.
Олександар ЛЕВЧЕНКО*
Самитот на Шангајската организација за соработка (ШОС), кој беше основан во 2001 година на иницијатива на Русија врз основа на „Шангајската петорка“: Кина, Русија, Казахстан, Киргистан, Таџикистан и Узбекистан, заврши на 1 септември. Индија и Пакистан (2017), Иран (2023) и Белорусија (2024) се приклучија подоцна. Турција е држава набљудувач од 2021 година. Кина постепено го презема лидерството од Руската Федерација: институционално, со лоцирање на секретаријатот во Пекинг, политички и финансиски, по 2022 година, кога Русија ослабе поради санкции и изолација. За возврат, Кина го промовира создавањето на банка за развој на ШОС и широка економска агенда.
Главните цели на ШОС се: зајакнување на безбедноста, економската и културната соработка и борбата против тероризмот и екстремизмот. Темата на овогодинешниот самит беше: „Зачувување на духот на Шангај: ШОС во акција“.
Самитот на ШОС, на кој присуствуваа повеќе од 20 лидери, се одржа во кинескиот град Тјенџин и резултираше со конечна декларација. Во завршната декларација од самитот не се споменува војната на Руската Федерација против Украина, што покажува, од една страна, дистанцирање на глобалниот Југ од проблемот, а од друга страна, неуспех на Кремљ да формулира сопствена визија за војната.
Самитот на ШОС демонстрираше стратешки пресврт кон создавање алтернативен светски систем. Ова е иницијатива за оддалечување од западната доминација, фокусирајќи се на мултиполарен светски поредок во кој Кина, Русија и други земји воведуваат заедничка алтернатива на САД.
Исто така, се најавува создавање алатки за заобиколен финансиски систем: се зборува за нова банка за развој на ШОС, лансирање платформа за енергетска соработка и финансирање во областа на вештачката интелигенција и сателитските технологии што ја надминуваат доминацијата на доларот. Се прогласува спротивставување на „западното малтретирање“ и промоција на вистински мултилатерализам. Си повикува на поддршка за ООН како главен глобален форум.
Присуството на Путин и Моди ја нагласува желбата за создавање силна контра-акција кон САД, дејствувајќи во формат на координација на авторитарните земји и контраакција кон постојните западни структури. Самитот на ШОС ги постави темелите за слабеење на американската доминација преку создавање алтернативни финансиски структури, развивање на технолошка соработка без учество на САД и формирање нов мултиполарен поредок. Ова е предизвик за САД и во сферата на безбедноста и во глобалната хегемонија.
Во исто време, Народна Република Кина самоуверено покажува дека е лидер на авторитарен сојуз кој го доведува во прашање постојниот глобален поредок и нуди своја алтернатива, која може да стане привлечна за значаен дел од светот, што ќе го намали влијанието на САД. Во монетарна смисла, се очекува зависноста од доларот и западните финансиски инструменти да се намали. Според резултатите од самитот, новонајавениот центар за вештачка интелигенција и истражувачки иницијативи ќе формира алтернативен технолошки екосистем.
Зајакнувањето на антизападниот сојуз може да ги ослабне САД во ОН и светските организации. Очекувањето дека строгата политика на санкции ќе ја врзе Индија со западниот свет не се покажа како точно; напротив, постои ситуационен сојуз меѓу Индија и Кина, кој бара внимание од Вашингтон за развој на нова стратегија за Индија, која има длабоки противречности со Кина, и затоа овој сојуз можеби нема да биде долготраен.
Американските акции насочени кон одвојување на Русија од Кина преку нудење широка економска соработка не беа ефикасни; Москва формира блиски односи со Пекинг, што го зголемува потенцијалот на двете земји и им овозможува да ги предизвикаат САД. Активното учество на рускиот претседател Путин на самитот на ШОС покажува потреба од остри пристапи кон Русија како агресор, како и кон земја која, во соработка со Кина, гради нов светски поредок насочен против Соединетите Американски Држави.
Во својот говор на самитот, рускиот лидер ги повтори тезите што ги изрази претходно. Според Путин, ставот на Русија „е дека безбедноста на една земја не може да се гарантира на сметка на безбедноста на друга“. Во исто време, рускиот претседател дури и не сфати дека токму Руската Федерација бара некаков вид безбедносни гаранции за себе на сметка на безбедноста на Украина. Тој изјави дека Москва „високо ги цени напорите“ на Кина, Индија и другите „партнери“ кои се поканети да помогнат во решавањето на војната во Украина. И ја нарече неодамнешната руско-американска средба во Алјаска средба што го отвора патот за мир во Украина, без да спомене дека таа очигледно била под услови на Москва. Путин уште еднаш ги повтори наративите за потребата од отстранување на „коренските причини“ за војната, без да сфати дека самиот тој е главната причина. Шефот на Кремљ разговараше за решавањето на руско-украинската војна со индискиот премиер Нарендра Моди и турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган. И Моди и Ердоган разговараа по телефон со украинскиот претседател Володимир Зеленски пред нивното патување на самитот во Кина.
„Индија и Русија се поддржуваат меѓусебно дури и во тешки времиња и стојат рамо до рамо. Нашата тесна соработка е важна не само за народите на двете земји, туку и за меѓународниот мир, стабилност и просперитет“, рече Моди, кој исто така ги поздрави неодамнешните чекори насочени кон решавање на војната во Украина. „Се надеваме дека сите страни ќе дејствуваат конструктивно. Мора да најдеме начин да го завршиме конфликтот што е можно поскоро и да постигнеме траен мир“, рече индискиот премиер.
Генералниот секретар на ОН, Антонио Гутереш, повика на мир во Украина, говорејќи на самитот на Шангајската организација за соработка. „Прекинот на огнот што ќе доведе до праведен, сеопфатен и одржлив мир во Украина е одамна потребен – во согласност со Повелбата на ОН, меѓународното право и резолуциите на ОН“, нагласи Гутереш. Зборувајќи на самитот, генералниот секретар на ОН, исто така, истакна дека на светот му е потребна заедничка акција за надминување на предизвиците како што се климатските промени, дигиталната безбедност и нееднаквиот развој.
На 2 септември, Си Џинпинг и Владимир Путин одржаа билатерални разговори во Пекинг. Лидерот на Кремљ му се заблагодари на Си за топлото добредојде и рече дека односите меѓу Москва и Пекинг се на „невидено високо ниво“. Тој, исто така, потсети на советско-кинеското „братство по оружје“ за време на Втората светска војна, нагласувајќи ја довербата и меѓусебната поддршка меѓу двете земји. Си Џинпинг, пак, го нарече Путин „стар пријател“ и рече дека Кина е подготвена да соработува со Русија за целите на развојот, поддршката на меѓународната правда и создавањето на „фер и разумен систем на глобално управување“.
Лидерите не дадоа директни изјави за војната во Украина за време на разговорите, иако средбата се смета за демонстрација на солидарност меѓу Москва и Пекинг поради притисокот од Западот. Земјите потпишаа долгоочекуван договор за Москва да изгради голем гасовод за испорака на природен гас до Кина преку Монголија. Поточно, рускиот Газпром објави потпишување на договор за изградба на гасоводот „Моќта на Сибир-2“. Овој гасовод, кој годишно ќе испорачува 50 милијарди кубни метри гас од западен Сибир до северна Кина, би можел да компензира речиси половина од извозот на гас во Европа што Русија го изгуби од почетокот на војната против Украина, пишува CNN. Како што објави „Фајненшл тајмс“, Москва и Пекинг претходно не беа во можност да се договорат за изградбата на гасоводот бидејќи Кина бараше продажба на суровини по цени блиски до домашните руски цени. „Волстрит џурнал“ напиша дека Пекинг го обновил интересот за проектот по воениот конфликт меѓу Иран и Израел во 2025 година. Договорот предвидува 30-годишен договор за испорака на гас, а цената за испорака ќе биде пониска од онаа во Европа.
Како резултат на самитот на ШОС, Кремљ не успеа да ја наметне својата позиција за војната во Украина врз Кина, Индија и другите земји учеснички на настанот. Москва не успеа да го искористи самитот за да го зголеми дипломатскиот притисок врз Украина и нејзините партнери. Киев нагласува дека без постигнување праведен мир, невозможно е да се зборува за одржлив глобален развој, меѓународна безбедност и еднаква трговска соработка во кој било меѓународен формат. Русија се обидува да го прикаже своето учество на самитот како враќање на Путин од меѓународната изолација. Сепак, кинеските и западните медиуми укажуваат дека статусот на рускиот диктатор е многу поскромен – тој остана „почесен гостин“, додека доаѓањето на делегации од Индија и Турција беше навистина значаен настан.
*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина