Skip to content
Планираните заеднички воени маневри на армиите на Кина и Србија се квалитативно нов чекор за двете земји на ниво на продлабочување на воената соработка. Тоа е новина во кинеското влијание на Балканот.
Олександар ЛЕВЧЕНКО*
Кина се обидува да го зголеми своето влијание во Европа преку Западен Балкан. На 16 јули 2025 година, портпаролот на Европската комисија ја повика Србија, како земја-кандидат за членство во ЕУ, да се придржува кон заедничка надворешна политика, коментирајќи ја намерата на Белград да одржи заеднички воени вежби со Кина. Во пресрет, кинеското Министерство за одбрана ги објави заедничките вежби на специјалните единици на кинеската и српската армија „Миротворец 2025“, кои треба да се одржат во покраината Хебеј, во северна Кина, во втората половина на јули оваа година. Планираните заеднички воени маневри ќе бидат квалитативно нов чекор за двете земји, барем на ниво на продлабочување на воената соработка. Портпаролот на Европската комисија потсети дека Брисел постојано изразува резерви во врска со политиката на Белград насочена кон зближување со Пекинг и Москва.
„Србија треба да се воздржи од дејствија и изјави што се спротивставуваат на ставот на ЕУ во областа на надворешната политика“, рече тој. ЕК нагласи дека ЕУ сака да смета на Србија како на сигурен европски партнер кој дели заеднички принципи, вредности и заедничка безбедносна политика.
Сепак, со текот на годините, Србија и НР Кина постојано ги зајакнуваат своите трговски, економски и политички односи. Во 2024 година, НР Кина ја престигна Германија и стана најголем надворешно-трговски партнер на Србија во однос на увозот. Србија, исто така, активно купува кинеско оружје, особено беспилотни летала и противвоздушни системи. Како дел од својот геостратешки и макроекономски проект „Еден појас, еден пат“, Кина се стреми да добие силна позиција во Европа. Сепак, повеќето европски земји не се ентузијастични за оваа кинеска глобална иницијатива и затоа голем број од нив намерно ги блокираат кинеските инвестиции во своите национални економии. Со оглед на оваа ситуација, Пекинг избра поединечни држави за засилена соработка на билатерално ниво, обидувајќи се преку нив да се зацврсти во Европа. Денес, постои високо ниво на соработка меѓу Кина и Унгарија и Србија. Досега, оваа соработка беше ограничена на сферите на економијата, трговијата и развојот на инфраструктурата и индустриските проекти. Во овој контекст, заедничките воени вежби на НР Кина и Република Србија се квалитативно нов чекор во промоцијата на Пекинг на своите интереси во Европа. Генерално, Кина се стреми да создаде еден вид „автономен остров“ во Европа, кој ќе биде помалку зависен од односите со ЕУ и САД, а исто така и поотворен за соработка со Пекинг. Во исто време, голем број земји, особено Србија и Унгарија, веќе целосно се претворија во еден вид „порта“ за кинеското влијание во Европа. Кинеските компании станаа најголемите инвеститори во економиите на Србија и Унгарија, инвестирајќи милијарди евра во индустрија и инфраструктура, автопати, мостови, фабрики за електрични автомобили итн. Кина користи „мека моќ“ – дипломатски посети, културни размени и економски преференции за да ги зајакне своите врски со другите лојални влади во Европа. Генерално, постои сериозен ризик кинеското влијание да го поткопа единството на Европската Унија, особено ако поединечните земји ги блокираат антикинеските иницијативи на ниво на ЕУ.
Кина го проширува своето влијание на Балканот, главно преку економска соработка и инвестиции. Србија е клучен партнер на Кина во регионот, откако доби значителни инвестиции во инфраструктура и енергетика, како што се железницата Белград-Будимпешта и термоцентралата Костолац. Србија е централна во стратегијата на Кина на Балканот поради нејзините блиски политички и економски врски. Кинеското присуство тука е и интересно и загрижувачко. Од една страна, кинеските инвестиции можат да придонесат за економскиот развој на регионот, од друга страна, постојат загрижености за долгот и прекумерниот раст на кинеското политичко влијание. Кина нема воено присуство на Балканот, за разлика од другите големи играчи, нејзиното влијание во регионот е главно во економската и политичката сфера. Во Србија, Пекинг постојано ги продлабочува не само своите економски врски, туку и своите образовни врски во последните две децении. Во моментов, три српски универзитети – Белград, Нови Сад и Ниш – потпишаа договори за соработка со Шангајскиот универзитет Џиао Тонг, отворајќи ја вратата за продлабочување на образовните и културните врски. Србија, исто така, планира да отвори два институти „Конфучие“ во Белград и Нови Сад. Белград ги зацврсти своите врски со Пекинг, соработувајќи во инфраструктурни, туристички и технолошки проекти кои привлекоа повеќе од 10 милијарди долари странски директни инвестиции од 2005 година.
Отсуството на јасен чекор од Европа за членството на Србија во ЕУ веќе една деценија го доближи Белград до Пекинг и Москва. Србија се придржува до политика на одржување рамнотежа, одржување и проширување на економските, политичките и социјалните односи со Кина, додека продолжува преговорите со ЕУ. Кинеските компании работат во земјата во многу области, како што се производство на челик, гуми, енергија и обновливи извори на енергија. „Хуавеи“, една од најголемите компании во Кина, има сериозни концесии во Србија. Отворањето на најголемиот културен центар во Белград од страна на Кина може да се смета и како индикатор за нивото на постигната билатерална соработка.
Србија во 2022 година доби моќен систем за воздушна одбрана произведен во Кина – што го вознемири Западот. Станува збор за противвоздушни ракетни системи земја-воздух HQ-22. Европа се плаши дека таквото вооружување од Кина би можело да ја мотивира оваа балканската земја за нова војна. Кинескиот ракетен систем често се споредува со американскиот комплекс „Патриот“ и рускиот С-400, иако има помал дострел. Србија стана првиот оператор на кинески ракети во Европа. Вооружувањето на Србија со Кина, кризните ситуациии на Западен Балкан, се корисни за Русија. Кремљ може да се обиде да отвори втор фронт и да го ескалира конфликтот со Европа.
Кина и Србија се зближуваат и поради факторот НАТО. За време на воената операција на Алијансата против Југославија, една од бомбите ја погоди кинеската амбасада во Белград, при што загинаа три кинески новинари. И покрај официјалното извинување од САД, кинеските власти сè уште се убедени дека ова е направено намерно, бидејќи Кина тогаш јасно ги поддржуваше југословенските власти во конфликтот со Западот.
Србија и Кина имаат Договор за слободна трговија, кој го олеснува увозот на 8.930 српски стоки во Кина и 10.412 кинески стоки на српскиот пазар. Но, во текот на изминатите 10 години, долгот на Србија кон Кина се зголеми за 13 пати, на речиси 4 милијарди евра во 2025 година. Кинеските компании се привлечени од квалификувана и релативно евтина работна сила, енергетски, земјоделски и индустриски потенцијал, можности за инвестирање во патна инфраструктура, како од безвизниот режим за кинеските граѓани. Србија е единствената европска земја со договори за слободна трговија со ЕУ, Русија, Турција, ЦЕФТА и Кина, што ја прави потенцијален центар за извоз без царина на повеќето клучни индустриски стоки за над 2,5 милијарди луѓе. Кинеските инвеститори ја гледаат Србија како платформа за понатамошен извоз, а не само како посебен пазар.
Различните пристапи на Кина и Европската Унија кон Србија му даваат на Белград стратешка можност да го искористи своето соперништво во своја корист, балансирајќи ги. Како најголема земја на Западен Балкан, Србија има долг и сложен историски однос со своите соседи и Европската Унија. Таа е клучен играч за големите сили во регионот, понекогаш нарекуван „заден двор“ на Европа поради нејзината клучна геостратешка улога. Важноста на Србија во оваа геополитичка загатка не може да се потцени. Тоа се објаснува со нејзиниот статус како најголема земја на Западен Балкан, но нејзината важност оди подалеку од географијата.
Белград и Пекинг не сметаат дека е потребно да се ограничат во токсичните односи во надворешната политика и не само што не се придружија на санкциите против Руската Федерација, туку и продолжуваат активно да ѝ помагаат на Москва. По 2022 година, повеќето земји од форматот 17 плус 1, под притисок на ЕУ и САД, ја ограничија соработката со Пекинг, но не и Унгарија и Србија, кои се многу ценети во НР Кина. Покрај тоа, Белорусија и Република Српска сè уште остануваат пријателски настроени. Тоа е, сите пријатели на Москва, се и пријатели меѓу себе.
*Олександар ЛЕВЧЕНКО e поранешен украински амбасадор во Хрватска и Босна и Херцеговина
