Имињата на Ацо Шопов и на Мито Хаџи Василев – Јасмин поврзани со уште една нишка

На денешен ден, во 1923 година, се роди македонскиот поет Ацо Шопов, а утре, 21 декември, во Собранието на РСМ, на Иван Антоновски ќе му биде врачена државната награда „Мито Хаџи Василев – Јасмин” за остварувања во областа на публицистиката од интерес на Република Македонија, за книгата „Од онаа страна на Небиднината: разговори со Светлана Шопова за Ацо Шопов“.

Ова издание на „Дијалог“, што критиката и публиката го поздравија како скапоцен влог во македонската книжевна и културна историја, за само за неколку месеци доживеа две изданија (ноември 2023 и март 2024), што досега се нема случено кај нас со друга книга од овој жанр.

Станува збор за „книга што е благороден и вистински патриотски чин, без удирање во гради“, за „врвен придонес за македонската книжевност и култура“, за „бесценето издание“, како што истакна академик Ала Шешкен од Универзитетот „Ломоносов“ во Москва, книга која „на извонреден начин ги хармонизира фактите и емоциите остварувајќи симбиоза меѓу емотивното и документарното, меѓу личното и книжевно-историското сеќавање“, според луцидната анализа на проф. д-р Капушевска-Дракулевска. Затоа што, како што забележува таа, оваа книга не е „интимен запис од минатото, туку дел од нашата културна меморија, мост меѓу нашето минато и нашата конкретна сегашност, дијалог меѓу генерациите“ или, искажано со зборовите на проф. д-р Весна Мојсова-Чепишевска, „прост и строг муабет меѓу времињата – она на Шопов и денешното“.

За актуелноста на содржините на „Од онаа страна на Небиднината“, многу елоквентно се изрази и самиот автор, Иван Антоновски, на промоцијата на книгата во Скопје, објаснувајќи дека со неа за првпат се доаѓа до можни одговори на многу досега само отворени прашања и дилеми, затоа што во неа се истакнуваат и се согледуваат факти што некогаш биле „закопани во длабока тишина“ (алузија на познатата песна на Шопов, “Во тишина“), односно факти на кои општествената и културната стварност се оглушила. „Затоа беше потребно“, нагласи Антоновски, „тие факти од втората половина на XX век, веќе да се кажат јасно и гласно. Иако на моменти предизвикуваат и многу емоции, исто онолку колку што можеби ќе поттикнат и реакции со можни негодувања… И тоа во време кога ‘небиднинското’ на Шопов, за жал, за нас е многу поактуелно отколку пред шест децении кога тој ја напишал ‘Небиднина’. Оваа книга се случи токму како резултат на обид за ‘откопување на закопаното во тишината’. Но, сега сме пред нов предизвик – дали тие факти, повторно ќе ги закопаме во тишината или ќе ги искористиме во натамошните исчитувања и во истражувањата за нашата книжевна и културна историја.

Преку ликот на Шопов не само како поет и препејувач, туку и како општествен и културен деец, градител на нашата држава и дипломат, книгата разговори на Антоновски со Шопова отвора низа актуелни прашања од нашиот јавен и културен живот и со тоа добива карактер на извонредно публицистичко дело со широк дијапазон во кое, како што е типично за овој жанр, границите помеѓу историската, општествената и културната димензија се лесно преодливи.

Историските факти искажани во оваа книга се и денес горешти, особено што се однесува до окупацијата од страна на поранешна фашистичка Бугарија и негирањето на нашиот јазик и воопшто на нашиот идентитет. Исколчувањата кои ја загрозувале нашата општествената стварност во времето на Шопов ги препознаваме и денес како предизвици.

Богатиот фактографски материјал што се наоѓа во ова илустрирано издание од над двестотини страници дава „панорама на состојбите во македонската книжевност од втората половина на XX век. Оттаму, интенцијата на овие разговори е да бидат влог во нашето културно наследство и репер за грижата за тоа наследство“, пишува Капушевска-Дракулевска во статијата „Прослава на дијалогот“. „Заложбата на Шопов ‘Македонија да зазрачи во културниот мозаик на светот’ е порака која не загубила од своето значење ни денес и која, истовремено, и обврзува, и предупредува!“, забележува таа, заклучувајќи дека „Од онаа страна на Небиднината“ е „клучна за чување и негување на меморијата не само на Ацо Шопов, туку и на еден мошне значаен период од нашата културна историја“, па затоа претставува „редок и скапоцен дар со кој на читателите им се нуди книжевна, културна и општествена авантура од најпрефинет вид“. 

Со други зборови, оваа книга „се доживува како складиште на знаци и значења и затоа покрај својата примарна улога на убава книжевност ја има и улогата на вистински книжевен архив“, како што истакнува Мојсова-Чепишевска, во студијата „Шопов цел живот се залагаше Македонија да зрачи во културниот мозаик на светот“. 

„Од онаа страна на Небиднината“ е прва книга објавена во Македонија со разговори за писател водени со неговата сопруга. Самиот тој факт ѝ обезбедува историско место на книгата и му доверува пионерска улога на нејзиниот автор. Притоа, нашата Софија Толстој или нашата Надежда Мандељштам, односно Светлана Шопова евоцира спомени за над четиристотини личности, на што укажува „Индексот на лични имиња“ на крајот на изданието. 

„Воодушевувачки е колку во оваа книга детално и прецизно се опишува живеењето и делувањето на поетот Шопов од страна на неговата сопруга Светлана Шопова, колку добро ја служи меморијата и уште повоодушевувачки е начинот на кој е тоа ‘спакувано’ од страна на Иван Антоновски“, нагласи деканката на Филолошки факултет во Штип, проф. д-р. Луси Караниколова-Чочоровска, на промоцијата на книгата во Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип.

Иако ѝ припаѓа на помладата генерација македонски книжевници, Иван Антонвски, роден во Скопје, во 1990 година, е веќе афирмирано и препознатливо име со автентично книжевно, истражувачко, критичарско и публицистичко перо во македонскиот културен простор. Првенец на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, а потоа асистент на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ при истиот универзитет, прогласен за најдобар млад научник во областа на хуманистичките науки за 2021 година, Антоновски е автор на повеќе клучни студии и монографски публикации за современата македонска книжевност што предизвикуваат значаен интерес кај академската и кај пошироката јавност. 

Во доменот на публицистиката, „Од онаа страна на Небиднината“ е секако стожерното дело на Антоновски, кое истовремено претставува капитално дело на неговата, помлада генерација македонски книжевници и публицисти. Затоа, државната награда „Мито Хаџи Василев – Јасмин“ за 2024 година претставува не само достоинствена валоризација на еден клучен влог во македонската култура и особено во македонската публицистика, но и општествена валоризација на остварувањата на помладата генерација македонски публицисти. 

Оваа книга и оваа награда ги поврзуваат со уште една нишка Шопов и Јасмин, кои другарувале уште од самите почетоци на создавањето на современата македонска држава. А пред тоа, за време на Втората светска војна, Мито и брат му Киро како скоевци се криеле во земницата на нивнит кум, доктор Ристо Велковски, татко на Светлана Шопова, како што е посведочено во книгата  „Од онаа страна на Небиднината“.