„Златна крв“: Зошто Rh негативната крвна група е најбарана и како научниците се обидуваат да ја клонираат во лабораторија

Само една личност на шест милиони има крвна група со нулти резус фактор. Сега научниците се обидуваат да ја одгледаат оваа исклучително ретка крв во лабораторија, со надеж дека ќе можат да спасат уште повеќе животи – особено кај луѓето со ретки крвни групи.

Трансфузијата на крв е една од најреволуционерните медицински процедури. Но не можат сите пациенти да имаат корист од неа: оние со ретки крвни групи често тешко наоѓаат соодветен донор. Една од најретките е крвната група со нулти Rh фактор, пронајдена кај само околу 50 познати луѓе во светот. Доколку им биде потребна итна трансфузија, шансите да ја добијат се многу мали, па затоа луѓето со Rh нулта крв се охрабруваат да ја замрзнат сопствената крв за долгорочно складирање.

И покрај реткоста, оваа крвна група е високо ценета. Во научната и медицинската заедница често се нарекува „златна крв“, поради нејзината потенцијална примена во создавање универзални резерви на крв. Таа може да се користи за пациенти кај кои бројните антигени предизвикуваат силни имунолошки реакции при трансфузија.

Кои антигени ја дефинираат нашата крв?

Крвните групи се определуваат според присуството или отсуството на специфични антигени – протеини или шеќери на површината на црвените крвни клетки што имунолошкиот систем може да ги препознае.

„Ако примите крв која содржи антигени што вашето тело ги нема, имунолошкиот систем создава антитела и ги напаѓа. Тоа може да биде животозагрозувачко“, објаснува професорот Еш Тоје од Универзитетот во Бристол.

Најважни за имунолошкиот одговор се ABO и Rh системите. Кај Rh негативните лица нема Rh(D) антиген, но постојат повеќе од 50 други Rh антигени. Разновидноста на овие протеини ја отежнува идентификацијата на компатибилна крв, особено кај пациенти од етнички малцинства.

Луѓето со Rh нулта крв немаат ниту еден од повеќе од 50 Rh антигени. Тие не можат да примаат други крвни групи, но нивната крв е компатибилна со многу други Rh варијанти. Крвта О Rh нула може да се користи во итни случаи кога крвната група на пациентот е непозната, што ја прави извонредно вредна.

Истражувањата покажуваат дека Rh нултата крв е резултат на мутации во генот RHAG, кој го контролира создавањето на критичен протеин во црвените крвни клетки. Овие мутации го нарушуваат формирањето на Rh антигените.

Во 2018 година, професорот Тоје и негови колеги успеаја да создадат Rh нулта крв во лабораторија користејќи незрели црвени крвни клетки и уредување со техниката Crispr-Cas9. Тие избришале гени од пет системи на крвни групи кои честопати предизвикуваат имунолошки несогласувања – меѓу нив ABO, Rh, Кел, Дафи и GPB.

„Пресметавме дека ако ги отстраниме овие пет, би создале ултра-компатибилна крвна клетка“, објаснува Тоје. Таквите клетки би биле соодветни за широк опсег пациенти, вклучително и за оние со најретките групи како Rh нулта или т.н. бомбајски фенотип.

Сепак, генетското уредување е строго регулирано и контроверзно, па клиничката употреба на ваквата крв е сè уште далеку. Потребни се бројни тестирања и клинички испитувања.

Банки на ретка крв и нови технологии

Паралелно, компанијата „Scarlet Therapeutics“, кооснована од Тоје, собира крв од донори со ретки групи со цел да развие лабораториски линиии на клетки што можат да произведуваат црвени крвни зрнца на неопределено време, без генетско уредување. Ова би овозможило создавање резерви за пациенти на кои им е потребна исклучително ретка крв.

Слични истражувања се водат ширум светот. Тимови во САД, Канада и Шпанија користат матични клетки и генетско уредување за да создадат Rh нулта или други ретки видови крв.

Но и покрај напредокот, масовното производство на лабораториски одгледана крв останува технички предизвик. Научниците сè уште се борат да ги натераат матичните клетки да созреат во целосно функционални црвени крвни клетки – процес што е природно регулиран од сложената средина на коскената срцевина.

Доброволните донори остануваат незаменливи

Професор Тоје е коавтор на клиничкото испитување RESTORE – првото во светот што ја тестира безбедноста на лабораториски одгледаните црвени крвни клетки кај здрави доброволци. Иако овие клетки не се генетски модифицирани, беше потребна една деценија истражување за да се дојде до клиничка фаза.

„Земањето крв од доброволни донори и натаму е најефикасен и најисплатлив метод“, вели Тоје. „Но за луѓето со ретки крвни групи, создавањето лабораториски резерви би било навистина револуционерно.“

Извор: N1info.rs