Генерација Z и пазарот на трудот: Како младите ја гледаат својата иднина?

Во октомври 2024 година, платформата „Startuj Infostud“ спроведе истражување меѓу 1.805 млади во Србија со цел да добие подлабоко разбирање за нивните ставови и искуства во врска со пронаоѓањето работа и очекувањата од работодавачите.

Резултатите покажуваат значајни промени што ги носи генерацијата З во деловната средина, но и предизвици со кои се соочуваат на почетокот од својата кариера. Истражувањето е продолжение на претходни анализи за положбата на младите на пазарот на трудот и нивните очекувања од образовниот систем, работодавачите и самите себе.

Поголемиот дел од средношколците (67%) планираат да продолжат со високо образование, додека мал број размислуваат за вработување, отпочнување приватен бизнис или следење курсеви. Ова укажува на силна ориентација кон диплома како основа за успешна кариера.

Околу две третини од младите сметаат дека имаат соодветни знаења за посакуваната професија, но многумина не се задоволни од подготовката за пазарот на труд и од можностите за вработување. Оние кои веќе работат, подобро ги разбираат работните задачи и очекувањата на работодавачите благодарение на искуството.

Колку системот им помага на младите?

Истражувањето открива дека преминот од образование кон работа е сериозен предизвик. Повеќето го доживуваат како стресен, а повеќе од половина од младите не се задоволни од поддршката што ја добиваат од образовниот систем и институциите.

Жените и испитаниците на возраст од 20 до 28 години овој процес го доживуваат како постресен и помалку поддржувачки, што укажува на поголемиот притисок што го чувствуваат.

Главни извори на стрес се неизвесноста при изборот на кариера и недостатокот од организациски вештини. Средношколците најмногу се грижат за упис на саканиот факултет, додека вработените го истакнуваат изборот на кариера како клучен стресор.

Незадоволството од поддршката произлегува од недостигот на практични деловни вештини, тешкотиите при наоѓање работа и слабата финансиска компензација за почетнички позиции.

Што очекуваат младите од работодавачите – а што работодавачите од нив?
Младите најмногу ја ценат финансиската сигурност, добрите меѓучовечки односи, стабилноста на работното место и наградите според учинокот. Важен им е и бројот на слободни денови, како и личното задоволство од работата.

Работодавачите, пак, најмногу го ценат чувството за одговорност, навременото извршување на задачи, почитување на правила и способноста за тимска работа.

Поголемиот дел од младите изразуваат подготвеност за дополнителен труд ако чувствуваат дека работодавачот ги цени. Тоа укажува на потребата од взаемно разбирање и прилагодување.

Избор на работодавач според вредности

Младите не сакаат да работат во компании каде што постои голем јаз меѓу сликата што компанијата ја промовира и реалноста на работното место. Дури 46% би прифатиле пониска плата ако компанијата промовира вистински вредности.

Најважни фактори за атрактивност на работодавачот се: добар однос кон вработените, можности за напредување и солидни финансиски услови.

Младите најмногу ги ценат почитувањето и благосостојбата на вработените. Помладите анкетирани повеќе ги вреднуваат работодавачите со фокус на општествена одговорност и еколошки иницијативи, додека постарите и жените нагласуваат важноста на стручноста и професионалниот развој.

Оптимизам и стравови околу кариерата

Иако поголемиот дел од младите оптимистички гледаат на својата иднина, некои изразуваат загриженост поради тешкотиите со кои се соочуваат. Главните стравови се поврзани со пронаоѓање работа во струка, неизвесна иднина, недостаток на шанси за почетници и присуство на непотизам.

Овие стравови упатуваат на длабоки структурни проблеми на пазарот на трудот. Помладите се пооптимистични, додека постарите (24–28 години) се пореалистични, а понекогаш и песимистични, што се должи на нивното искуство со вработување.

Младите најчесто избираат кариера во средни и големи компании, а поретко во мали фирми, стартапи и државни институции.

Најпосакувани области се ИТ, маркетинг и економија/менаџмент. Жените преферираат средни компании, мажите се посклони кон стартапи, а постарите анкетирани повеќе се насочени кон помали фирми.