Пензионерска сиромаштија, лекови и парче леб

Пензионерската сиромаштија и натаму ја дели Европа на два табора. Во 2022 г. само 3 % од пензионерите во Исланд живееле под линијата на сиромаштија, но дури 37 % во Естонија. Балтичките и повеќето пост-комунистички земји – Латвија, Хрватска, Литванија – стојат најлошо, што се објаснува со ниски пензии и слаби државни „safety-net“ додатоци. Скандинавија, пак, бележи рекордно ниски стапки благодарение на универзалните пензиски модели. Швајцарија и Обединетото Кралство се изненадувачки „аутлајнери“ со високи 15–20 % сиромашни пензионери.

Кога ќе се спореди приходот на лицата над 65 години со националниот просек, јазот е уште повидлив: во Естонија пензионерите добиваат само две третини од просечниот доход, додека во Луксембург тој однос е 107 %. Жените се особено погодени, бидејќи живеат подолго, а обично имаат покуси и помалку платени кариери.

Македонскиот контекст

Во Северна Македонија околу 10 % од пензионерите живеат под прагот на сиромаштија – двојно повеќе од Франција, но далеку под естонското ниво. Просечната пензија е околу 20 100 денари (околу 325 €), додека просечната плата надминува 36 000 денари, што создава постојан притисок во услови на скапа храна и енергија.

За да се ублажи ударот на инфлацијата, Владата ја воведе т. н. швајцарска формула (половина раст на плати + половина инфлација) и покрај предупредувањата дека тоа го продлабочува дефицитот на пензискиот фонд. Ад-хок покачување од 20 % пред изборите ја разгоре дебатата за фискалната одржливост, а пензионерите излегоа на улица барајќи „достоинствена минимална пензија“ од најмалку 18 000 денари.

Како понатаму?

• Финансиска дисциплина – експертите предлагаат индексирање само според трошоците на живот сè додека Фондот не се стабилизира.
• Постепено подигање на старосната граница – изедначување на 67 години за мажи и жени, како во ЕУ.
• Активирање на луѓето 55+ – скратено работно време и даночни олеснувања за работодавачите, за да се задржи искуството на пазарот на труд.
• Целни социјални додатоци – насочени кон најранливите, финансирани со повисоки акцизи на луксузна стока.

Доколку не се преземат структурални реформи, идните генерации ќе се соочат со уште поголем јаз меѓу приходите и трошоците. Прашањето е дали политичките елити ќе изберат лесни, популарни покачувања или непопуларни, но нужни системски промени за да осигураат старост без сиромаштија.