Време е за паметна инклузија: Ромската заедница како двигател на демографската обнова

Северна Македонија се соочува со сериозни демографски предизвици – ниска стапка на наталитет, иселување на младите и стареење на населението. Но, наместо одговорот да биде во спорни мерки како оданочување на невенчани лица, државата мора да се насочи кон долгорочни и инклузивни решенија. Ромските семејства, како најмлада и најбрзо растечка популација, претставуваат потенцијал кој со соодветна поддршка може да биде столб на идниот општествен развој.

Предлогот за данок на невенчани лица, кој наиде на жестоки реакции во јавноста, беше повлечен. Групи од граѓанското општество и правни експерти укажаа дека мерката е дискриминаторска, неуставна и без ефект врз подобрување на наталитетот. Премиерот Христијан Мицкоски пред Парламентот изјави: „Нема ништо поважно од фактот дека нашата земја полека се празни“, но решенијата мора да бидат социјално правични и ефективни.

Проекциите се алармантни. Од 2,07 милиони жители во 2021 година, се очекува до крајот на векот населението да се намали на 1,57 милиони. Работоспособното население ќе се намалува, а бројот на лица над 65 години ќе се удвои. Националната стратегија за развој 2024–2044 ги препознава овие ризици, а една од нејзините насоки е поддршка на Ромската заедница – преку образование, вештини и пристап до формалниот пазар на труд.

Мерките што предвидуваат казнување на луѓе што живеат надвор од формалните правни рамки, како невенчани ромски парови, не само што се социјално неодржливи, туку и го продлабочуваат постојниот јаз. Многу од овие семејства живеат во традиционални, но неформализирани заедници – често поради административни пречки или недостиг на ресурси – и веќе придонесуваат во одгледувањето на новите генерации.

Иако честопати игнорирана, ромската популација е млад и динамичен сегмент – со стапка на раѓање над националниот просек. Наместо да се гледа како товар, таа треба да се препознае како ресурс кој може да донесе економска и демографска стабилност.

Политиките во други земји покажуваат колку е ризично да се вградуваат идеолошки агенди во демографската политика. Унгарија, Италија и Германија имаат искуства со мерки кои резултирале со социјални поделби, но не и со повисока стапка на наталитет. Истражувањата покажуваат дека таквите мерки најчесто одат во корист на високообразованите и повисоките социјални класи, а ја заобиколуваат најранливата популација.

Токму затоа, три принципи треба да ја водат идната политика:

1. Реални економски можности за сите.
   Младите луѓе, особено Ромите, нема да останат во земјата ако не гледаат перспектива. Инвестициите во обука, пристап до работа и намалување на неформалната економија се клучни. Како што покажуваат анализите, обуката на Ром за возач на камион чини околу 1.030 евра, но придонесува за над 660 евра годишно во даноци – инвестиција што се враќа брзо.
2. Поддршка преку услуги, не преку казни.
   Достапна грижа за деца, родителско отсуство, домување и здравствена заштита се предуслов за секое семејство. Во моментов, ромските деца се недоволно застапени во градинките, а многу мајки немаат пристап до примарна здравствена заштита.
3. Формализација на традиционалните заедници.
   Граѓанската регистрација треба да го одразува животот каков што навистина е. Потребни се мобилни канцеларии, административни олеснувања и правна едукација за формализирање на ромските синдикати, без присила и стигма.

Повлекувањето на спорниот данок е позитивен чекор, но не е доволен. Време е за визија која ќе гледа на Ромите не како на статистика, туку како на партнери во обновата на земјата. Демографскиот пресврт нема да дојде со декрети – туку со доверба, инклузија и инвестиција во потенцијалот што веќе постои.

Извор: Roma of Europe