Заборавениот рај на Скопје – Како езерото Треска стана симбол на урната надеж

Соња ТАНЕСКА

Некаде под планинските падини на западно Скопје, каде некогаш одекнуваа смеа и детска врева, сега царуваат треви, ѓубре и тишина. Езерото Треска, некогашно летно прибежиште за илјадници скопјани, денес е само избледена сенка од минатото – уште една приказна за ветувања, заборав и пропуштени можности.

Изградено во 1978 година со пари од самопридонес, езерото беше заеднички проект на жителите на главниот град – симбол на ентузијазам и граѓанска енергија. Со капацитет за над 10.000 капачи, Треска брзо се етаблира како еден од најпопуларните рекреативни центри во Македонија. Летните викенди тука изгледаа како слики од некој југословенски туристички проспект – семејства во приколки, свадби под отворено небо, вечерни забави, спортски турнири и чадори покрај брегот.

Но иднината на Треска не ги преживеа промените по 90-тите. Веќе во 1998 година, езерото беше прогласено за небезбедно за капење поради бактериолошко загадување. Од тој момент, следеше тивка и долга деградација. Недостаток на инвестиции, институционална немарност и урбани амбиции без покритие го доведоа до денешната слика – празно, суво корито обраснато со трски, урнати објекти, и ехо на заборав.

Треска беше повеќе од езеро – беше културна меморија на еден град.

Околу него се создаде цел еко-систем: бунгалови, базени, кафулиња, спортски терени. Кампот со 550 приколки беше жив мурал од живот во движење. И покрај затворањето на водата за капачи, некои скопјани не се откажаа – продолжија да доаѓаат, да се дружат, да паметат.

Денес, сликата е спротивна. Во 2021 година, Општина Сарај – која доби надлежност над Треска во 2013 – ги урна останатите објекти. Со ентузијазам беше најавена изградба на модерен спортско-рекреативен центар, со хотели, трговски зони и бунгалови. Инвестицијата се проценуваше на 200 милиони евра. Беа нацртани блокови, развиени Детални урбанистички планови, и дури се создаде „туристичка развојна зона“.

Во 2013 година, во времето на Владата на Никола Груевски, управувањето со езерото беше префрлено од Град Скопје на Општина Сарај.

Шест години подоцна, со одлука на Владата предводена од СДСМ, дел од околното земјоделско земјиште беше пренаменето во градежно.

Општина Сарај подготви Детален урбанистички план, а во март 2021 година беше донесена одлука да се основа туристичка развојна зона „Сарај – Езеро Треска“, со посебни погодности за инвеститори.

Според планот, просторот околу Треска требаше да се подели на четири блока:
– спорт и рекреација
– бунгалови
– хотели
– трговски објекти

Комплексот требаше да вклучува шанкови, соблекувални, детски катчиња, па дури и пазар на отворено за локални земјоделски производи и ракотворби.

Но, четири години подоцна, на терен – ништо. Национален оглас за инвеститор никогаш не беше распишан. Имотно-правните прашања останаа нерешени, а проектот закопан некаде меѓу административни лавиринти и нејасна политичка волја.

Иронијата е двојна. Сегашната влада инвестира милијарди од унгарски кредити во изградба на локални улици – некои од нив веќе неколкупати реновирани во еден мандат. За Треска, сепак, не се најдоа средства, ни визија, ни енергија. За просторот да оживее, потребно е не само инвеститор, туку и пречистителна станица, и уверување дека проектот нема да му наштети на еко-системот на реката Треска, која минува непосредно покрај езерото.

Општина Сарај, како и Агенцијата за развој на туризмот, не одговорија на прашањата за статусот на проектот. Нема одговор ниту зошто ветената туристичка зона остана само на хартија.

Скопјани речиси секоја година го славеа Први мај покрај езерото Треска, а тоа не беше само празник – беше ритуал. На денот на трудот, бреговите на езерото се претвораа во импровизирана мапа на радост: чадори, скари и непрекинат џагор на среќни луѓе. Семејства пристигнуваа уште пред изгрејсонце, со полни ладилници и празнично расположение.

Први мај на Треска беше сцена на едно скопско заедништво што ретко се повторуваше во текот на годината – и што денес, со оглед на сликата на распад и заборав, изгледа речиси незамисливо.

Во меѓувреме, езерото молчи. И сведочи. За минатото што го изградивме со заеднички труд. И за сегашноста во која заборавивме дека јавниот простор не умира сам – го убива нашата рамнодушност.