Заглавена правда за потрошувачите: Колективните тужби „висат“ поради недонесениот закон

Потрошувачите во Македонија се принудени на скапи и бавни индивидуални тужби поради блокираниот Закон за парнична постапка.

Додека европските земји од 2020 година се законски обврзани да воведат колективни тужби, Северна Македонија и понатаму нема функционален механизам за групна заштита на потрошувачите. Причината е недонесувањето на новиот Закон за парнична постапка, кој веќе еднаш помина собраниска процедура, но без објаснување е повлечен од натамошна расправа.

Организацијата на потрошувачите на Македонија (ОПМ) веќе неколку години укажува дека како овластено тело нема правна основа да поднесе колективна тужба во име на граѓаните. Наместо тоа, граѓаните мора поединечно да се судат – постапки кои се скапи, долготрајни и во практика речиси недостижни за просечниот потрошувач.

„Во моментов, македонските граѓани имаат помалку права од потрошувачите во ЕУ“, предупредува Маријана Лончар Велкова, претседателка на ОПМ. Таа додава дека во новиот Закон за заштита на потрошувачите дури и не била инкорпорирана европската Директива за претставнички тужби од 2020 година, која покрива 64 различни области.

ОПМ во моментов води индивидуални тужби против неколку осигурителни компании, кои без претходно предупредување ја зголемија цената на полисите за автоосигурување. На граѓаните им се нуди бесплатна правна помош, со надеж дека судот ќе признае дека тие се оштетени и имаат право на надомест.

И покрај дијалогот со Министерството за економија, Лончар Велкова нагласува дека Пазарниот инспекторат – иако дел од тоа министерство – нема надлежност да постапува по овие случаи.

Заменик-министерот за економија, Марјан Ристески, смета дека воведувањето колективни тужби е важен чекор во зајакнување на правата на потрошувачите, а сличен став имаат и претставници од Европската потрошувачка организација, кои предупредуваат дека ова е „голем предизвик“ и за потрошувачките здруженија и за институциите.

Колективните тужби, познати како „class action“ во САД, се покажале како ефикасен механизам за заштита во случаи на нарушени права на голем број граѓани – од животна средина до финансиски услуги. Во соседна Србија, на пример, биле активни и до 250.000 тужби против банки за незаконски наплатени трошоци.

Доколку Македонија сака сериозно да напредува во евроинтегративниот процес, колективната правна заштита мора да стане реалност – не декларација.