Кои се пречките на Западен Балкан за да биде успешна приказна на проширувањето на ЕУ?

Руската инвазија на Украина на 24 февруари 2022 година ги промени перцепциите на ЕУ за нејзината политика на проширување, бидејќи најлошите геополитички и безбедносни ризици се материјализираа пред нејзиниот праг.

Ова го посолува Нина Вујановиќ, во студујата на Институтот Бругел, што ја објави Еуроактив и којашто ги истражува економските ефекти од проширувањето на ЕУ во Бругел. Нејзините главни области на експертиза и публикации вклучуваат меѓународна економија, продуктивност и иновации.

За земјите од соседството на ЕУ, членството во ЕУ стана прашање на суверенитет, се вели во студијата. Украина аплицираше за членство во ЕУ само четири дена по почетокот на војната, по што набргу следеа Молдавија и Грузија. ЕУ им додели статус на кандидат за само неколку месеци.

Долгото пристапување на Западен Балкан исто така беше преиспитано. Европската комисија го донесе Новиот План за раст на ЕУ за Западен Балкан во 2023 година, нудејќи постепена интеграција со единствениот пазар на ЕУ и формирање на Заедничкиот регионален пазар (ЗРП), кој овозможува слободна трговија, текови на работна сила и капитал во регионот. Дополнително, Комисијата понуди 6 милијарди евра за сектори што ја зголемуваат продуктивноста, условени од напредокот со реформите поврзани со ЕУ. Овој План за раст означува прв пат некои од економските придобивки од членството во ЕУ да бидат доделени пред да заврши процесот на пристапување.

Заедничкиот регионален пазар е посебна карактеристика што го разликува процесот на интеграција во ЕУ на Западен Балкан од оној на претходните и сегашните земји-кандидатки. Според проценката на Комисијата, ЗРП би можел да додаде 10% на БДП на регионот. Мултилатералниот договор за слободна трговија ЦЕФТА ги укина царините низ Западен Балкан и Молдавија во 2007 година, но останаа многу пречки за слободна економска соработка, вклучувајќи ги и бариерите за услуги, капитал и работна сила.

Новата студија на Бругел покажува дека трговијата со стоки сè уште е попречена од долгото време на чекање на балканските граници поради лошата транспортна инфраструктура и двојните прекугранични проверки. Решавањето на ова бара поголема инвестиција од онаа утврдена во Новиот план за раст. По Ковид, регулаторните неусогласености во барањата за безбедност на производите дополнително ги зголемија трговските трошоци во регионот.

Сепак, дури и ако овие трговски бариери исчезнат, придобивките од Заедничкиот регионален пазар сè уште би биле ограничени од малиот потрошувачки потенцијал на регионот (приближно 17 милиони луѓе) и ниската технолошка компетентност. Студијата проценува дека само Северна Македонија е блиску до просекот на ЕУ во однос на содржината на извоз на високотехнолошка стока. Поголемите економии како Србија и Босна и Херцеговина заостануваат за 40 процентни поени и 70 процентни поени, соодветно, додека Албанија и Црна Гора практично немаат извоз на високотехнолошка стока.

Економските придобивки од приклучувањето кон единствениот пазар на ЕУ, уште еден столб на Планот за раст, се позначајни од оние на Заедничкиот регионален пазар. Тие вклучуваат интегрирање на Западен Балкан во синџирите на снабдување на ЕУ и повисок раст, сите забележани во случаите на сегашните земји-членки на ЕУ. Интегрирањето на овие економии со единствениот пазар на ЕУ би помогнало во непреченото работење помеѓу ЕУ и Западен Балкан, како и во намалувањето на притисокот врз синџирите на снабдување во време на геополитичка неизвесност.

Четири економии од Западен Балкан и Молдавија веќе се дел од Единствената европска платежна зона и тие можат да бидат поврзани со енергетскиот пазар на ЕУ до 2027 година. Сепак, интеграцијата со единствениот пазар на ЕУ бара од земјите-кандидатки да спроведат обемни реформи усогласени со групата поглавја од преговорите за пристапување „Внатрешен пазар“, кои само делумно се преклопуваат со реформите поврзани со ЗРП.

Економската соработка во Западен Балкан е од суштинско значење за понатамошно отклучување на потенцијалот за раст на регионот. Со оглед на релативните придобивки и трошоци, би имало смисла земјите кои се оценети како поблиску до пристапување во ЕУ (имено, членките на НАТО Албанија, Црна Гора и евентуално Северна Македонија) да ги приоритизираат реформите потребни за интеграција со единствениот пазар на ЕУ и кои добро синергизираат со ЗРП.

На крајот, интеграцијата на единствениот пазар на ЕУ нуди поголема можност за зајакнување на односите отколку ЗРП и е од клучно значење за крајната цел за членство во ЕУ. Побрзата интеграција на овие земји во структурите на ЕУ може да го деблокира долго застојаниот процес на пристапување, да ги мотивира другите земји од Западен Балкан да се приклучат и да помогне во отпорноста на синџирот на снабдување на ЕУ.