Што ги мотивира младите во ЕУ да ги пакуваат куферите и да заминат?

Многу млади Европејци на возраст од 15 до 29 години студираат или работат надвор од нивната земја на раѓање. А што ги мотивира да се спакуваат и да ја напуштат родната земја?

Според податоците на Евростат од 2023 година, 14,2 отсто од младите на возраст од 15 до 29 години се родени надвор од земјата во која моментално живеат, а 11,9 отсто живееле во земја од која немаат државјанство.

Причините се прилично слични насекаде – економските тешкотии и согледаниот недостаток на можности се меѓу клучните причини поради кои младите се преселуваат во друга земја. Ова се однесува на граѓаните на ЕУ и кои не се членки на ЕУ. Но, за второто, потегот носи ризици.

Одлив на мозоци

Португалскиот социолог Руи Пена Пирес рече дека миграцијата на младите и одливот на мозоци во неговата земја се предизвикани од ниските плати и станбената криза.

Во неодамнешното интервју за новинската агенција Лусу, научниот директор на Опсерваторијата за емиграција рече дека „разликите во платите и професионалните можности“ се главната движечка сила зад португалската емиграција, особено кај младите. Според португалските податоци, околу 30 отсто од луѓето на возраст меѓу 15 и 39 години емигрираат.

„Имаме многу ниски плати во споредба со најразвиените земји во Европската унија. Би било ненормално ако, со слободата на движење и таквата разлика во платите, немаше емиграција“, вели португалскиот социолог Пирес.

Слично на тоа, во Словенија, младите како главни извори на незадоволство го посочуваат недостатокот на прифатливи станови, несигурните економски услови, ниските плати и немањето можности за кариера – иако често го фалат квалитетот на животот во нивната земја. Вкупните бројки се ниски, но сепак значајни за земја со само 2,1 милиони жители: во 2023 година, околу 1.500 Словенци на возраст од 15 до 29 години ја напуштиле земјата.

И во Италија младите размислуваат за својата иднина во странство. Повеќе од 300.000 Италијанци кои се населиле во странство во последните десет години го сториле тоа на возраст од 25 до 34 години, покажуваат податоците на националниот статистички институт Истат.

За да го оправдаат својот избор, тие ги наведуваат ниските плати, неусогласеноста меѓу понудите за работа и нивните квалификации и слабоста на јавните служби. Кај овие млади, уделот на дипломирани студенти продолжува да расте.

„Не е нормално нашата земја да не се прашува зошто не го поправа ова“, се пожали Ренато Брунета, претседател на Националниот совет за економија и труд (CNEL), презентирајќи извештај на оваа тема.

Врз основа на примерок од десет земји, главно европски, извештајот проценува дека на секој млад странец кој доаѓа да се насели во Италија, заминуваат речиси девет млади Италијанци. Стапката на невработеност кај младите беше 19,2 проценти во ноември 2024 година, што е повисоко од просекот на ЕУ кај лицата под 25 години (15,3 проценти).

Во Бугарија, меѓу осум и 10 отсто од младите заминуваат да студираат во странство, главно во земјите на ЕУ, како што се Холандија, Белгија, Италија и Шпанија. Сепак, земјата може да се пофали и со удел од околу 10 проценти од странските студенти, привлечени од релативно ниските школарини и трошоците за живот.

Слично е и во регионот

Побрзиот економски раст, барем во однос на просекот на ЕУ, може да помогне да се запре овој тренд. Иако Хрватска доживеа голем одлив на население по пристапувањето во Европската унија во 2013 година, емиграцијата е забавена во последните години. Сепак, меѓу 373.935 лица кои емигрирале од Хрватска од 2014 до 2023 година, најголемата група била на возраст од 20 до 39 години, покажуваат податоците на Државниот завод за статистика.

Меѓу економистите постои консензус дека емиграцијата е тесно поврзана со нивото на развиеност на една земја. Затоа што е сосема природно, особено младите, да се обидат да ги остварат своите соништа и амбиции со одење во поразвиени земји.

Според хрватскиот економист Велимир Шоња, тоа најдобро го илустрираат два примера – Ирска и Полска, кои некогаш беа емигрантски земји, но по успешниот економски раст станаа земји во кои повеќе луѓе доаѓаат отколку што заминуваат.

Според некои аналитичари, додаде Соње, трендот почнува да се менува кога земјата ќе достигне околу 80 отсто од просечниот економски развој на ЕУ. Хрватска веќе се приближи до овој опсег со приближно 78 отсто од европскиот просек.

Северна Македонија, кандидат за членство во ЕУ, ја губи битката против одливот на мозоци. Податоците на Евростат покажуваат дека најмалку 200.000 луѓе, речиси 10 отсто од вкупното население на Северна Македонија, емигрирале во други европски земји во последните две децении.

Според Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), земји дестинации за граѓаните на Северна Македонија беа првенствено западните членки на ЕУ, Германија, Италија и Австрија, како и Швајцарија, која не е членка на ЕУ. Но, членките на ЕУ поблиску до Северна Македонија, како Словенија, Хрватска и Бугарија, исто така забележаа зголемување на имиграцијата од Северна Македонија во последниве години.

Во Босна и Херцеговина во 2023 година 2.777 лица официјално го пријавиле своето живеалиште за да заминат во странство, а според официјалните податоци најчести дестинации се Германија, Австрија, Словенија и Хрватска. Иако овие бројки не го одразуваат вкупниот број на иселеници, тие го потврдуваат трендот што ги загрижува политичарите и експертите.

Младинска гаранција

Дополнително, истражувањето на Фондот за население на Обединетите нации (УНФПА) покажа дека речиси четвртина од младите во Босна и Херцеговина сериозно размислуваат за трајно да ја напуштат земјата, додека 23 отсто размислуваат за привремена емиграција. Главните причини се немањето можности за вработување, ниските плати, неизвесната иднина, корупцијата и политичката нестабилност.

Експертите предупредуваат дека се потребни итни мерки за да се создадат подобри услови за престој на младите бидејќи овој тренд влијае на демографскиот и економскиот потенцијал на земјата. Една од клучните иницијативи е Младинската гаранција, програма на Европската Унија која обезбедува можности за вработување, образование, практикантска работа или стажирање за лица под 30-годишна возраст во рок од четири месеци по напуштањето на училиштето или губењето на работата.

Сепак, експертите посочуваат дека ваквите иницијативи следат по пошироки реформи на образованието, економијата и пазарот на труд со цел да се воспостават долгорочни одржливи услови за престој на младите и да се спречи натамошно намалување на населението.

Како ЕУ ја поттикнува мобилноста?

Самата ЕУ беше главниот двигател за поттикнување на мобилноста на младите.

Најпознат е Еразмус+, основан во 1987 година како програма за размена на студенти во високото образование.

Оттогаш, според програмската статистика, во неа учествувале околу 16 милиони луѓе.

Програмата се прошири за да вклучи практиканти, младински работници или спортски тренери, меѓу другото. На програмата Еразмус+ се доделени околу 26,2 милијарди евра за периодот 2021-2027 година.