Случај Кочани: Семејствата против државата за правда, поука и опомена

Кочани, може и треба да биде преседан, кој во во потрага за правда и за казна за одговорните, треба да заврши и со „казна“ за државата, како поука и како опомена за сите оние кои во синџирот на одговорни институции за грижат за безбедност за граѓаните, никогаш повеќе да не помислат на однесување кое може да предизвика и најмал ризик за сигурноста на секој граѓанин на оваа земја. Затоа што Кочани покажа дека корупцијата убива.

Зоран БОЈАРОВСКИ

Додека трае институционалната истрага за трагедијата во Кочани, предмет на интерес на јавноста станува дали семејствата на загинатите и повредените имаат право да бараат отштета од државата затоа што не биле заштитени во случајот со кабарето „Пулс“ во Кочани и поради неодговорно владеење биле доведени во небезбедни околности во која 59 лица (досега) ги загубија животите, а стотици се тешко или полесно повредени.

Прашањето е дали семејствата на загинатите во Кочани и повредените во пожарот имаат правна и законска можност да ја тужат државата за трагичниот наста, кој, и според официјалните лица, е последица на причинско-последична врска заради ерозија на системот за спроведување и контрола на безбедносните протоколи во објекти со дејности за кои се неопходни лиценци и дозволи за  работа.

Во потрага по одговорите на ова и на други прашања поврзани со ова, Рацин.мк консултираше адвокати и правници кои потврдуваат дека, иако тоа може да биде долг и скап процес, има извесност.

Кочани покажа дека корупцијата убива

Многу поважно е што, за жал, трагедијата во Кочани, може да биде преседан, кој во во потрага за правда и за казна за одговорните, може и треба да заврши и со „казна“ за државата, како поука и како опомена за сите оние кои во синџирот на одговорни институции за грижат за безбедност за граѓаните, никогаш повеќе да не помислат на однесување кое може да предизвика и најмал ризик за сигурноста на секој граѓанин на оваа земја. Затоа што Кочани покажа дека корупцијата убива.

„Теоретски постои законска можност да ја тужат државата во граѓанска постапка за надомест на штета, но во пракса неизвесен е исходот на постапката, во смисла на тоа дека во овој момент се водат други кривични постапки за утврдување на кривична одговорност, кои понатаму би биде основ за водење на исти такви постапки за надомест на штета во парнична постапка пред Граѓански суд“, велат правните експерти од Хелсиншкиот комитет за човекови права.

Адвокатот Звонко Давидовиќ, пак, посочува дека Законот за облигациони односи ги регулира прашањата за надомест на штета по различни основи причинета во различни животни ситуации.

„Во Законот во член 166  е предвидено дека за смрт, телесна повреда или оштетување, односно уништување на имотот на физичко или правно лице, поради акти на насилство или терор, како и при јавни демонстрации и манифестации, одговара државата, без оглед на постоењето на вина, освен ако поинаку не е определено со друг закон“, укажува Давидовиќ.

Адвокатот само предупредува дали судот ќе го земе предвид и како ќе го толкува прашањето дали концерт во дискотека е јавна манифестација, особено кога е во прашање приватна дискотека за кој настан се продаваат карти и кога влезот не е овозможен секому.

Но, нагласува Давидовиќ, „на истото прашање влијае и самата истрага и правната квалификација која води кон функционери и други одговорни лица на јавни функции кои поради не превземање на дејствија кои биле должни да ги превземата овозможиле да функционира објектот кој не ги исполнувал условите за обавување на својата дејност“.

Но, има нешто на што треба да се обрне внимание, а на што укажува адвокатот Звонко Давидовиќ.

„Доколку во текот на истрагата се докаже дека сево ова (трагедијата во Кочани) настанало како последица на корупција и коруптивно однесување, Законот предвидел одговорност поради дела на корупција во членот 167 во кој дословно стои дека: За штета настаната од некое дело на корупција сторено од државните службеници при вршење на нивните функции одговара државата, односно органите на локалната самоуправа, во чии органи вршеле функција државните службеници. Државата, односно органите на локалната самоуправа, има право и обврска да бара надомест за исплатениот износ од лицето кое ја предизвикало штетата“.

Тоа значи, истакнува Давидовиќ, дека доколку осомничените бидат обвинети и им се суди и бидат огласени виновни за настанот, истите се одговорни и за штетата која им е причинета на луѓето.

Во разговорот за рацин.мк, Давидовиќ вели дека судот може во кривичната постапка да ја утврдува и штетата и истата да ја досуди во пресудата, но најчесто поради ефикасноста на постапката оштетените ги упатува на граѓанска парница во која можат да го остварат своето побарување.

Давидовиќ посочува дека „во случај на смрт, телесна повреда или оштетување на здравјето, надоместот се определува, по правило, во форма на парична рента, доживотно или за определено време. Паричната рента досудена на име надомест на штетата се плаќа месечно однапред, ако судот не определи нешто друго“.

„Законот предвидел исто така дека тој што на друг ќе му нанесе телесна повреда или ќе му го наруши здравјето, должен е да му ги надомести трошоците околу лекувањето и другите потребни трошоци во врска со тоа, како и заработката загубена поради неспособноста за работа за време на лекувањето. Ако повредениот поради целосна или делумна неспособност за работа ја губи заработката, или потребите му се трајно зголемени, или можностите за негово натамошно развивање и напредување се уништени или намалени, одговорното лице е должно да му плаќа на повредениот определена парична рента, како надомест за таа штета“, потенцира адвокатот Звонко Давидовиќ.

Соговорниците на Рацин.мк на оваа тема се согласуваат дека за да се покрене еден таков процес треба да се заврши официјалната институционална истрага за пожарот за да се утврдат одговорните.

„Доколку станува збор за посебна тужба против државата, законот дава ваква можност, но во овој момент сметаме дека ваква тужба би била преуранета“, сметаат од Хелсиншкиот комитет за човекови права.

Сочувство и поддршка од заедницата

И правниците од Хелсиншки комитет и адвокатот Давидовиќ укажуваат дека во вакви предмети се препорачливи индивидуални тужби.

„Нашето законодавството не познава колективна тужба, но во една постапка може да се јават повеќе тужители или судот може да одлучи да спои повеќе индивидуални тужби во една постапка заради целисходноста и економичноста на таа постапка“, истакнуваа од Хелсиншки.

„Праксата покажала дека постапката по колективните тужби, повеќе тужители или тужени, подолго трае, па е поефикасно и поекономично, секој поединечно да го остварува своето право“, препорачува Давидовиќ.

За жал, во Македонија требаше да ни се случи Кочани како пресвртница во борбата против системската, структурна корупција. Смртта на 59 млади животи, трагедијата на семејствата кои долго ќе ги носат траумите за загубата, како и трајните и физички и психички последици на повредените, го предизвикаа сочувството на заедницата која, секако, ќе поддржи и една ваква завршница, тужба кон државата за правда, но многу повеќе за поука.

Во рамките на тоа сочувство е подготвеноста на сите инстанци да ја пружат правната помош и да понудат консултации за една ваква постапка.

„Како здружение на граѓани Хелсиншкиот комитет е регистриран за давање бесплатна правна помош и имаме можност за давање на примарна правна помош која опфаќа правни совети и   информации, а имаме и законска можност доколку лицата ги исполнуваат условите предвиди во Законот да поднесеме барање за секундарна правна помош, која опфаќа застапување од адвокат во граѓанска постапка и покривање на судските трошоци од страна на државата“, ја потврдуваат својата подготвеност од Хелсиншкиот комитет за човекови права.