Дигиталната министерка на Рама ќе ја забрзува и ЕУ интеграцијата

Албанскиот премиер Еди Рама верува дека го нашол решението за реформите што Тирана треба да ги испорача на патот кон ЕУ: вештачка интелигенција. Владата ја промовира Диела – АИ генериран аватар, претставен како „виртуелен министер“ – чија задача е да ги „исчисти“ јавните набавки и да ја зголеми отчетноста, со надеж дека усогласувањето со европското право ќе оди побрзо и потранспарентно. Идејата веќе привлече меѓународно внимание, но и отворила серија прашања за легитимноста, безбедноста и суверенитетот на податоците.

Диела започна како чатбот што им помага на граѓаните да се снајдат низ е-услугите, а Рама – кој во мај обезбеди уште еден мандат – тврди дека со АИ Албанија може да стане земја „каде тендерите се 100% ослободени од корупција“. Европскиот известувач за Албанија во ЕП, Андреас Шидер, по посетата на Тирана оцени дека земјата брзо напредува со дигиталните реформи и – ако темпото се одржи – би можела да ги затвори преговорите до првата половина на 2027 година.

Владата наведува дека Диела ќе работи со човечки надзор, а експерти за јавни набавки велат дека примената на АИ за откривање нерегуларности е веќе валидирана во меѓународни институции. Но, други предупредуваат дека алгоритмите носат пристрасности и дека изборот на технолошка основа и облак-инфраструктура отвора геополитички ризици (пример, колизии меѓу европската и американската јурисдикција и прашањата поврзани со CLOUD Act ако се користат американски провајдери). Дел од соговорниците на „Еуроњуз“ додаваат дека токму високата видливост на проектот е магнет за сајбер-напади.

Надвор од техничките детали, политичката сметка е јасна: ако АИ навистина донесе помалку корупција во јавните набавки – една од најчувствителните реформски точки – Албанија ќе испрати сигнал до инвеститорите и Брисел дека администрацијата менува култура, не само процедури. Ако, пак, Диела се сведе на комуникациска алатка без мерливи резултати (поништени сомнителни тендери, побрзи жалбени постапки, отворени податоци), проектот ќе стане симбол на „техно-оптимизам“ без покритие.

За регионот, ова е тест-студија: Балканските влади кои се мачат со интегритет во набавките и недостиг од ИТ кадар ќе гледаат дали АИ „министер“ е катализатор или само аватар на стари проблеми. Прозорецот до 2027, што го сугерира европскиот известувач, е краток – а мерилото ќе бидат транспарентни, споредливи бројки и јасен правен трак-рекорд.