Домот на Енвер Хоџа во Тирана сега ги угостува оние што најмногу ги презираше: Слободните мислители

Во историски пресврт, домот на покојниот албански комунистички диктатор Енвер Хоџа е домаќин на меѓународни уметници фасцинирани од библиотеката на долгогодишниот лидер, историјата на изолација на земјата и нејзините уникатни традиции, пишува во репортажата на Асошиетед Прес.

Метаморфозата на вилата 31 – каде што семејството Хоџа живееше со децении до соборувањето на неговиот режим во 1990 година, пет години по неговата смрт – ја опфаќа радикалната трансформација на Албанија од една од најхерметичките земји во светот во современото општество како што е денес.

Распространетата куќа од 4.000 квадратни метри со повеќе од 100 соби, изградена во 1970-тите во главниот град на Тирана, беше силно чувано место на власта каде што Хоџа владееше и се плашеше од сопствениот народ. Владетелот на Албанија беше познат по своето параноично однесување и гледаше непријатели насекаде.

Сега опкружена со високи, модерни барови, отмени ресторани и пулсирачки ноќни клубови, самата вила претрпе трансформација, комплетирана со свеж слој на боја – иако спектакуларната сала на долниот кат со мермерни подови сè уште е таму.

Симнати се тешките завеси што ја блокираа сончевата светлина. Долгите неми ѕидови отсега ќе одекнуваат со поетски читања, експериментален театар, филмски проекции и изложби на современа уметност. Собите нудат работилници и заеднички области за 23 уметници од 15 земји.

Повторното раѓање на вилата произлегува од ветувањето на албанскиот премиер Еди Рама за време на посетата на францускиот претседател Емануел Макрон во октомври 2023 година дека ќе ја претвори во центар за уметници – „нешто што ќе го натера Енвер Хоџа да се превртува во неговиот гроб“.

Досега затворена за јавноста, вилата ги пречекува уметниците, кои живеат таму од крајот на јануари, а ќе биде отворена и за туристи.

„Ова е она што јас верувам дека е моќта на уметноста, да се справиме со минато и болно минато, како она што го симболизира оваа вила“, рече Нита Деда, менаџер на Арт Експлора, француска фондација која ја предводи трансформацијата на зградата.

Во студијата кои ги заменија некогаш лавиринтските апартмани, уметниците кои го посетуваат имаат слобода да „изразат сè, од бес до гнев, до предавство, до амбивалентност, до апсурд… токму неговиот (на Хоџа) најлош кошмар“, рече украинската уметница Станислава Пинчук.

Пинчук (37) вели дека е среќна што доаѓа во Албанија, „последното парче загатка“ на поранешните комунистички земји, иако и е тешко да спие во вилата.

Таа е збунета од библиотеката на Хоџа, која содржи книги од неговите комунистички идоли – Карл Маркс, Фридрих Енгелс, Јосиф Сталин и Владимир Ленин – до книгите за Француската револуција и студентските протести во поранешна Чехословачка и Унгарија во 1950-тите и 1960-тите. Има и книги за секс, кои тогаш на обичните Албанци им беше забрането да ги читаат.

Библиотеката е доказ за „идеологијата која одбива да умре“, рече Пинчук.

Читајќи го „Канун“, книга за албанските обичаи, италијанскиот уметник Гени Петрота (34) се восхити на практиката на заколнати девици – традиција стара со векови во која жените се изјаснувале дека се мажи за да можат да ги уживаат истите права во општеството што ги уживаат мажите, иако не се сметаат себеси за трансродови.

„Тоа е приказна за моќта“, рече Петрота, додавајќи дека е „импресионирана од аналитичкиот начин“ што книгата го опишува феноменот.

Подземните тунели на вилата, изградени како засолништа во случај на напад, исто така ги фасцинирале уметниците кои го посетиле. Нивната изложба ќе биде отворена во април, а Албанците, кои повеќе не се плашат од покојниот диктатор, ќе можат да ја погледнат уметноста.

Под репресивниот режим на Хоџа, околу 100.000 Албанци беа затворени, испратени во логори или егзекутирани во текот на 46-те години на неговиот репресивен режим.

Албанија денес бележи брз развој на нејзината економија и општество, а минатата година земјата ја посетија 10 милиони туристи.

Некои, сепак, не се согласуваат со трансформацијата на Вилата 31 и велат дека таа требало да остане недопрена, да биде лекција по историја за туристите и генерациите родени долго по падот на режимот на Хоџа.

Џевдет Лани, таксист и постар жител на Тирана, рече дека вилата е „историски доказ за тоа што некогаш била диктатурата“.

„Ќе беше подобро да останеше со генерации за нашите деца и внуци да учат од тоа“, рече тој.