Јавната хигиена во Софија во 70те и 80те: Град како од излог, контрола и казни

Во периодот помеѓу 1970-тите и 1980-тите, главниот град на Бугарија, Софија, функционираше според модел на јавна хигиена кој може да се дефинира како комбинација меѓу комунална услуга, идеолошка порака и урбан ред. Централните булевари беа редовно миени и четкани, специјализираните служби за чистење беа секојдневно видливи, а јавниот простор, улиците, плоштадите и парковите се третираа како витрина на современ град. Архивските фотографии од тој период го документираат впечатокот на „уреден град“.

Хигиената како општествена задача

Во оваа епоха, чистотата не се сведуваше само на техниката и услугата туку таа стануваше лична и колективна задача. Учениците во училиштата слушаа пораки за тоа дека фрлањето отпад е „антисоцијално однесување“.

Општинските и партиските организации, младинските и синдикалните секции, беа вклучени во акции за чистење, најчесто неделни или „субботници“, помагајќи да се формира јавна култура во која уредната улица се сметаше за дел од колективното достоинство.

Плакати и јавни пораки на тема „чистота и ред“ беа присутни низ училиштата, јавните сервиси, претпријатијата и населбите.

Контрола, казни и визуелна витрина

Заедно со едукацијата, како составен дел од системот функционираше и дисциплината. Во усната историја на социјалистичката Софија, постои впечаток дека фрлањето отпад на јавни површини не било само навреда кон комуналните услуги, туку прекршок кој бил редовно санкциониран од властите кои биле овластени да контролираат, инспектираат и казнуваат. Во исто време, вниманието кон „витринските“ делови на градот — булевари, централни плоштади и зони со важност — беше поголемо, што резултираше со впечаток на високо ниво на јавна чистота.

Сепак, периферните квартови, покрај тоа што беа служени од истите служби, често имаа послаба инфраструктура за собирање отпад и видливи ограничувања.

Просторот зад фасадата

Иако сликата што со текот на времето се задржала во колективната меморија е дека „Софија беше многу чиста“, важно е да ни биде јасно дека оваа слика најмногу се однесува на централните и по-репрезентативните зони. Архивски истражувања укажуваат дека градот се справувал со сериозни предизвици во управувањето со отпадот, особено во 90-те и во раните 2000-ти години.

Наследството и современиот контекст

Денес, Софија продолжува да вложува во системи за обработка и рециклирање на отпад — пример е проектот за механичко-биотретмански постројки со капацитет од стотици илјади тони отпад годишно.

Сепак, реалноста денес покажува дека без активно учество на граѓаните, едукација и континуирана контрола, системот не може само со инфраструктура да ја гарантира чистотата на јавниот простор.

Историјата на Софија нè потсетува: одржувањето на редот и хигиената бара и одговорност кон сопствените граѓани, реорганизација на однесувањето и на политичарите и на жителите, култура, чувство за обврска кон јавниот простор.

Сликовитиот образ на „чистата Софија“ во 70-/80-тите години не е само носталгичен мит. Тој има корени во реални системи на едукација, дисциплина и комунална практика. За денешните градови кои се соочуваат со отпад и јавен простор, пораката е јасна: инфраструктурата е важна, но културата на одговорност и јавниот ред се клучни.

Фотографиите во оваа статија се од архивата на Бугарското радио