Skip to content
Задушен од огромни долгови, парализиран од систем на финансирање кој е блокиран со години и поткопан од политичка неактивност, јавниот радиодифузен сервис на Босна и Херцеговина (БХРТ) е на работ на банкрот. Ова е криза со сериозни последици по демократијата во земјата, оценува Од Омбелин Дипра во анализата на Le Courrier des Balkans..
„Со години го толериравте кршењето на законот за јавно радиодифузно емитување во Босна и Херцеговина од страна на Радиотелевизија на Република Српска (РТРС)“, осудија вработените во БХРТ, единствениот јавен радиодифузен сервис во државна сопственост, во соопштение упатено до главните национални институции и претставници на меѓународната заедница. Тие посочуваат на долг од над 100 милиони конвертибилни марки (КМ) што РТРС никогаш не му го платила на БХРТ, ситуација за која велат дека претставува егзистенцијална закана за опстанокот на јавниот радиодифузен сервис.
По години обиди да ги врати своите финансии, БХРТ сега е, велат тие, во „последна фаза на колапс“. Вкупниот долг сега изнесува 60 милиони КМ: околу 20 милиони кон Европската радиодифузна унија (UER/EBU), 38 милиони кон даночните власти, на што се додаваат 9,5 милиони неплатен ДДВ.
Долгот акумулиран во 2022 година кон EBU доведе до тоа во септември 2024 година да се разгледа продажбата на недвижен имот што му припаѓа на BHRT. Поради недостаток на купувачи и со оглед на противењето на Обвинителството на Босна и Херцеговина, кое го оспори сопствеништвото на овие имоти, сметајќи дека тие ѝ припаѓаат на државата, постапката на крајот беше прекината. Сепак, EBU предупреди дека ќе побара целосно замрзнување на сметките на BHRT доколку долгот не биде платен до крајот на февруари 2026 година.
На почетокот на ноември, усвојувањето на буџетот од страна на Парламентарното собрание даде надеж за излез од ситуацијата. Сепак, средствата првично наменети за отплата на долгот кон EBU на крајот беа намалени за 22 милиони КМ. Како одговор на тоа, на 27 ноември, вработените започнаа масовен штрајк, обвинувајќи ги институциите, а особено парламентот, дека го загрозуваат опстанокот на јавната служба.
Оттогаш, условите за работа дополнително се влошија: застарена техничка опрема, ограничувања на движењето, неможност за замена на квалификуван персонал и години неплатени плаќања за социјално осигурување, што спречи многу вработени да се пензионираат. BHRT веќе се бори да ги покрие своите најосновни трошоци, вклучително и сметките за електрична енергија.
Од Дејтонскиот договор и Законот за јавниот радиодифузен систем од 2005 година, трите јавни радиодифузери во земјата се финансираат одделно. Во Федерацијата на Босна и Херцеговина, таксата ја собира државната компанија JP Elektroprivreda BiH преку сметките за електрична енергија. Според соопштението од јуни 2025 година од Канцеларијата на високиот претставник, околу 56% од домаќинствата во Федерацијата ја плаќаат таксата, со значителен дефицит во плаќањата во западниот дел на Херцеговина.
Во Република Српска, РТРС сама ја собира таксата од 2017 година. Сепак, спротивно на одредбите од законот – 50% за БХРТ и 25% за секој од ентитетските канали – овие средства не се прераспределуваат. Резултатот: речиси 100 милиони КМ се задржани од Република Српска во текот на изминатите 8 години на штета на БХРТ.
Напролет, министерот за комуникации и транспорт предложи долгот кон ЕБУ да се преземе од државниот буџет и да се донесе нов закон за да се обезбеди наплата на таксите. Ниту една од овие мерки не беше спроведена, и покрај формирањето на работна група. Ситуацијата дополнително се влоши со зголемувањето на минималната плата на 1.000 КМ во јануари оваа година, додека 65% од вработените во БХРТ дотогаш заработуваа помалку од овој праг.
Редовно се дискутира за зголемување на таксата, но за тоа ќе биде потребна одлука од Советот за јавен радиодифузен систем, кој никогаш не се состанал: претставниците на Република Српска никогаш не одговориле на поканите.
Во етер на РТРС, министерот за финансии и државна благајна, Срѓан Амиџиќ (СНСД), го оправда повлекувањето на финансирањето за БХРТ и другите културни институции од државниот буџет. Претставен како „политичка борба“ од суштинско значење за Република Српска, тој рече дека оваа одлука ќе биде „победа“ што ќе спречи создавање „државна телевизија“. Тој ја обвини опозицијата во Република Српска дека сака да го попречи буџетот и го изедначи секое оспорување со поддршка за „укинување на РТРС“, без да објасни како БХРТ – единствениот државен радиодифузер и член на ЕБУ – претставува закана.
Со оглед на овој ќорсокак, редакцискиот персонал на БХРТ се обрати до високиот претставник Кристијан Шмит, барајќи особено враќање на централизиран систем за наплата и законски механизми за обезбедување на наплата на такси. Паралелно, ЕБУ ги предупреди претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, и потпретседателката Марта Кос, изразувајќи став дека затворањето на БХРТ не само што би претставувало кршење на слободата на печатот, туку и закана за националната безбедност со потенцијални регионални последици.
Покрај отпуштањето на 780 вработени, неколку меѓународни организации, вклучувајќи ја и ЕБУ, предупредуваат на последиците од исчезнувањето на БХРТ: слабеење на плурализмот, намалување на разновидноста на информациите и отворање на терен за партиски медиуми и дезинформации.
Кризата би можела да го компромитира и европскиот пат на земјата. Во извештај од јуни 2025 година, Канцеларијата на високиот претставник потсети дека ситуацијата со БХРТ е „критична“ во однос на четиринаесетте клучни приоритети на Европската комисија, меѓу кои е обезбедувањето финансиска одржливост на јавниот радиодифузен систем.
Истата загриженост е забележана и во Брисел. Луиџи Сорека, шеф на делегацијата на ЕУ во Босна и Херцеговина, изрази „длабока загриженост“ и потсети дека политичката независност и финансиската стабилност на јавните медиуми се фундаментални европски критериуми.
„Зачувувањето на БХРТ е тест за политичка зрелост“, предупреди тој, нагласувајќи дека исчезнувањето на државната јавна телевизија би претставувало сериозна демократска регресија и би предизвикало трајна штета на меѓународниот имиџ на земјата.