Skip to content
Единствената нафтена рафинерија во Србија, Панчево, влезе во контролирано гаснење: постројките се исклучуваат, системот се полни со азот, а на пумпите на НИС се трошат последните резерви на деривати. Состојбата на пазарот, според српските медиуми, формално сè уште не е драматична, но токму оваа рафинерија е „клучна“ за снабдување на околу една петтина од бензинските пумпи во земјата – и секој ден застој го зголемува притисокот врз системот.
Процесот на гаснење почнал во вторник и, според проценките на индустриски извори, може да трае неколку дена. Компанијата НИС официјално соопшти дека затворањето на производствениот погон е директна последица на недостиг од сурова нафта за преработка – недостиг што произлегува од американските санкции кон Нафтената индустрија на Србија, која е во мнозинска руска сопственост. Во изминатата недела рафинеријата работеше во режим на „топла циркулација“ за системот да остане функционален, но без доволно суровина таа опција веќе е исцрпена.
Полнењето на постројките со азот е последниот чекор пред целосно исклучување – инертниот гас го заменува кислородот во цевководите и резервоарите, спречувајќи експлозии, корозија и загадување во периодот кога нема да има преработка и проток. Тоа е стандарден, но јасен сигнал дека рафинеријата нема брзо да се врати во нормален режим, туку влегува во фаза на мирување чиј рок зависи од политички и санкциски одлуки, а не само од технички параметри.
Зад техничката формулација се крие крупен геополитички проблем. Министерството за финансии на САД не ја продолжи лиценцата за работа на НИС под санкциски режим, и покрај очекувањата на Белград дека ќе добие зелено светло за продолжување на снабдувањето со сурова нафта до Панчево. Претседателот Александар Вучиќ јавно призна дека „не добиле позитивна одлука“ од Вашингтон и дека рафинеријата мора да го запре производството, бидејќи без лиценца не може да увезува нафта во досегашниот формат.
Вучиќ во своите обраќања се обидува да ја смири паниката, со порака дека Србија има доволно гориво најмалку до крајот на јануари. Според него, државата отворила алтернативни канали за увоз, а проблемот не е во количините, туку во логистиката – транспортот и растоварувањето на дериватите. Најави дека ќе се одржуваат секојдневни состаноци за енергетската стабилност, а јавноста ќе добива ажурирања на секои два дена, со цел да се спречат шпекулации и редици пред бензинските пумпи. „До 15 јануари ќе го завршиме целиот процес“, порача тој, оставајќи недообјаснето какво точно решение се бара меѓу американските санкции, руските интереси и регионалната инфраструктура за увоз.
Од друга страна, енергетските аналитичари предупредуваат дека губењето на домашната рафинерија барем привремено ја претвора Србија во целосно увозна земја за нафтени деривати. НИС не е само производител, туку и оператор на голема мрежа пумпи, како и снабдувач на други брендови, па секое нарушување во неговата работа се прелева како ценовен и логистички шок низ целиот пазар. Веќе се најавува постепено празнење на резервоарите, можност за затворање на дел од пумпите и зголемена зависност од регионални рафинерии и терминали – со сите политички и комерцијални услови што тие ги носат.
Особено чувствителна е комбинацијата на санкции, позицијата на Србија меѓу Исток и Запад и односите со соседите. Вучиќ веќе посочи на тоа дека Русија, како мнозински сопственик, не сака да се откаже од своите интереси, додека Хрватска, со својата инфраструктура и пристаниште, не е ентузијастички настроена кон дополнителни аранжмани за транзит на нафта. Така, политичката карта станува исто толку важна колку и мапата на нафтоводите и железничките линии.
