Што е тоа „Генерален штрајк“ и дали е можен во Србија?

„Генерален штрајк се слушна на неколку студентски протести организирани во последните недели.

Студентите, кои ги блокираа факултетите по уривањето на настрешница во Нови Сад на 1 ноември, кога загинаа 15 лица, на своите првични барања го надополнија и повикот до вработените да демонстрираат „граѓанска непослушност на работа“.

„Генералниот штрајк би бил најдобриот и најефикасна форма на поддршка за студентите што можат да ја дадат другите општествени групи“, изјавија студентите од белградскиот универзитет во писмените одговори за Би-Би-Си на почетокот на јануари 2025 година.

Генералниот штрајк вклучува истовремено прекин на работата во неколку различни индустрии со цел да се постигнат економски или политички цели.

Тоа би значело Србија да запре, вели Зоран Стојиљковиќ, професор на Факултетот за политички науки во Белград, за Би-Би-Си српски.

Организирањето на генерален штрајк ќе бара време, голема координација меѓу различните организации и поширок список на барања кои се барем делумно социјални и економски со цел да ги опфатат бизнисите и јавните институции, вели тој.

Иако смета дека тоа е „тешко да се постигне“, Стојиљковиќ не исклучува „доколку ситуацијата се влоши“.

Законот за штрајк уредува како може законски да се прекине работата и не се занимава детално со општите прекини на работа.

„Генералниот штрајк не е мерка за индустриска акција, како стандарден штрајк, и се смета за вид политички протест со цел да се доведе државата во застој за да се покаже дека постои сериозен проблем во општеството“, вели Јован Протиќ, од Меѓународната организација на трудот.

Генерален штрајк во поновата српска историја немало, а најблиску до него беше оној од пред 5 октомври во 2000 година, кога војската и полицијата ги нападнаа работниците во Колубара, вели Стојиљковиќ.

Во претходните години имаше неколку примери на генерални штрајкови ширум светот, организирани во Бразил, Аргентина и Франција, познати по силните синдикални организации.

На почетокот на јануари 2024 година, Германија беше речиси парализирана од голем штрајк на железницата и протестите на фармерите.

Грција е позната и по масовните синдикални штрајкови поради економската криза.

Во мај 2017 година, дури и грчката контрола на летање престана да работи неколку часа, додека здравствените работници лекуваа само итни случаи.

На штрајкот, кој траеше 24 часа, се приклучија и просветните работници, државните службеници и вработените во јавниот транспорт, новинарите, полицијата и другите безбедносни служби.

Кои се барањата на студентите?

Студентите на бројни факултети на Универзитетот во Белград, Нови Сад, Крагуевац и Ниш бараат исполнување на овие барања:

• Објавување на целосна документација за реконструкција на железничката станица во Нови Сад
• Отфрлање на обвиненијата против студентите и младите уапсени и приведени за време на протестите поради уривањето на настрешница на железничката станица во Нови Сад
• Поднесување кривична пријава против напаѓачи на студенти и професори и нивно гонење
• Зголемување на средствата од српскиот буџет за материјални трошоци на државните високообразовни институции за 20 отсто

Штрајкувачка 2024/2025

Во последните месеци највидливи беа штрајковите на просветните работници во Србија.

Некои од најголемите синдикати се согласија на договор со српската влада, според кој платите на просветните работници ќе бидат зголемени во март и октомври 2025 година.

Но, со овој договор не се согласуваат сите синдикати и наставници, поради што најавија еднодневен прекин на работата за понеделник на 20 јануари и протест на кој ќе ги поддржат барањата на студентите.

Барањата на наставниците беа синдикални, а барањата на студентите општествено-политички, вели професорката по англиски јазик Ана Димитријевиќ за Би-Би-Си на српски.

„Иако одвоени, тие се одвиваа паралелно и се создаде природна симбиоза меѓу нас и учениците бидејќи овие деца излегоа од нашите училници“, вели Димитријевиќ, потпретседател на белградскиот средношколски форум, кој ќе учествува на протестот во понеделник.

Од ова не можеме да ја свртиме главата, ниту да дозволиме студентите да останат сами на ветрот, додава таа.

Таа очекува и универзитетските професори да престанат со работа.

„Ако некаде одлуката за прекин на работата би била логична, тоа би била на универзитетот“, смета и Зоран Стојиљковиќ.

Преку студентските блокади, можното затворање на универзитетите и постојаниот штрајк на наставниците и протестите на земјоделците, општеството е на пат кон генерален штрајк, додава тој.

„Ништо не успева подобро од листа на меѓусебно поврзани, мали и сè поголеми успеси и ништо не разочарува повеќе од голема експлозија“, вели тој.

Колку е тешко да се организира штрајк?

Кој и како може да ја прекине работата е регулирано со пропис донесен во 1996 година, кога уште не биле родени генерациите студенти коишто денеска протестираат.

Во овој документ се споменува поранешната Сојузна Република Југославија (сојузот на Србија и Црна Гора), а донесувањето на нов закон се чека со години.

За да се организира штрајк, постојниот закон предвидува дека мора да има минимум работен процес во повеќето стопански гранки, што е точката околу која се покренаа најмногу дебати при донесувањето на новиот документ.

Минималниот работен процес го дефинира процентот на работници кои мора да работат и за време на штрајк во активности од јавен интерес, објаснува Јован Протиќ.

Активностите од јавен интерес вклучуваат информации, комунални услуги, производство на основни прехранбени производи, здравствена и ветеринарна заштита, образование, социјална грижа за деца и социјална заштита, се наведува во законот.

„Оваа листа е премногу широка и ги исклучува сите дури и најчувствителни сектори, што дополнително го комплицира генералниот штрајк“, смета Зоран Стојиљковиќ.

Во некои други земји, минималниот работен процес е потребен само во контролата на летање или во итните медицински служби, додава тој.

Синдикатите немаат улога во одредувањето на минималниот процес на работа, а тоа е недостаток на овој закон, оценува Протиќ.

За да можат легално вработените да прекинат со работа, мора да се донесе одлука за штрајк, која му се соопштува на работодавачот, а штрајкувачкиот одбор и работодавачите се обврзани да се обидат спогодбено да го решат спорот, според законот.

„Нема големи правни пречки за организирање штрајк, ниту Србија се издвојува од земјите во регионот.

„Другото прашање е каков е односот на силите меѓу работодавачите и синдикатите и дали има причини за штрајк“, вели Протиќ.

Иднината на штрајкови во Србија

На генералниот штрајк не му помага тоа што „според моите сознанија, третина или повеќе од вработените во јавниот сектор имаат партиска книшка од една од владејачките партии“, тврди Зоран Стојиљковиќ.

Нема јавни податоци кои го поткрепуваат неговото тврдење.

Во „сиромашните општества, има и помала подготвеност за преземање ризици“, рече Стојиљковиќ.

Наспроти тоа, јавноста има голема доверба во студентите, што им недостига на политичките партии и синдикати, додава тој.

„Без масовно, добро координирано граѓанско организирање, малку е веројатно дека владата ќе биде принудена да направи вистински отстапки“, вели тој.