Skip to content
Никој не веруваше дека смртта на еден 25-годишен кинески градежен работник кој работеше на огромен соларен парк во Босна и Херцеговина (БиХ), ќе стане еден од најсериозните правни удари врз кинеските проекти во оваа земја на Западен Балкан, објави Радио Слободна Европа.
Инцидентот на локацијата на Аурора Солар во близина на јужниот босански град Столац предизвика инспекција во која беа пронајдени 71 нелегални кинески работници во октомври. Властите брзо ги депортираа, го прогласија проектот од 116 милиони долари за нелегален и отворија истраги за можна нелегална употреба на јавно земјиште во ноември.
Сепак, локалното население вели дека градилиштето сè уште не е затворено. За регион каде што кинеските инфраструктурни инвестиции често се заштитени од политички сојузи и државно покровителство, тоа беше редок удар за економскиот отпечаток на Кина на Балканот и успешен пример за јавен отпор кон кинеските проекти.
Експертите забележуваат дека локалните власти често го прифаќаат кинескиот капитал како брза готовина за енергетски и инфраструктурни проекти, на сметка на заштитата на животната средина и почитувањето на законите за труд.
„Кинеските компании се однесуваат на Балканот како што им е дозволено“, вели Вук Вуксановиќ, виш истражувач во Белградскиот центар за политичка безбедност.
Прекршени ветувања и еколошки проблеми
По месеци правни препирки и притисок од локалната заедница, владин инспектор ефикасно ја блокираше новата изградба на локацијата на соларниот парк Столац.
Жителите како Арман Ајаничи изразија загриженост дека објектите се градат поблиску до населените места отколку што првично беше замислено и дека изградбата може да доведе до еколошки и безбедносни ризици, како што се лизгање на земјиштето.
„Областа има докажан ризик од лизгање на земјиштето и падини кон станбени згради“, рече Ајаничи. „Нашата соседка Елмира Сефо загина во лизгање на земјиштето предизвикано од земјотрес. Поучивме од овие негативни искуства и едноставно не сакавме да стоиме настрана.“ Тој додаде дека локалното население ја започнало својата правна кампања против проектот уште во јануари, поминувајќи часови секој ден проучувајќи ги релевантните закони.
„Ова не треба да биде работа на обичните граѓани, туку на институциите“, рече Ајаничи.
Кемал Швракиќ, адвокат на China North Industries Corporation (NORINCO), кинеската компанија што го гради соларниот проект, минатиот месец изјави дека сите работници пристигнале легално и дека сите потребни документи се поднесени.
„Слобода за Кинезите“
Сончевиот парк Столац е најновиот проект со висок профил што го градат или управуваат кинески државни компании на Балканот, а неодамна беше вмешан во контроверзии и запрен поради локалниот отпор.
Слични случаи вклучуваат хидроенергетски проекти во селото Улог во јужна Босна, каде што локалното население со години се жали на штети врз животната средина и масовно убивање риби, и хидроцентралата Бистрица, чија градежна дозвола беше одземена по локалната реакција. Проектите се соочуваат со јавно неодобрување поради заобиколување на локалните закони за труд, животна средина и сопственост на земјиште.
„Сите проблеми со нелегалната работа, животната средина и експропријацијата на земјиште постојат затоа што локалните елити им даваат на Кинезите целосна слобода да го завршат проектот“, вели Вуксановиќ.
И Аурора Солар и НОРИНКО тврдат дека сите потребни дозволи се добиени легално и не објавија никаква намера да ја оспорат одлуката.
Модел за балканските цели
Во Србија, локалниот отпор кон кинеските проекти е потежок. Во рударскиот град Бор, жителите ја обвинуваат рударската група „Зиџин“ за грабеж на земјиште, загадување и занемарување на нивните средства за живот. Но, годините на правни битки малку донесоа резултати.
Миодраг Живковиќ од селото Слатина изгуби 7 хектари земја во 2020 година откако државата одлучи да ја експроприра за јавна употреба, а „Зиџин Мајнинг“ беше наведена како корисник. Според него, властите направиле сè што е можно за да и користат на „Зиџин“, заобиколувајќи ги законските процедури.
„Не постои такво нешто како зелен рудник, особено кога рударската компанија е кинеска“, вели Живковиќ, осврнувајќи се на високата концентрација на арсен во воздухот. Откако го купи рударскиот комплекс во 2018 година, „Зиџин“ стана еден од најголемите извозници во земјата, со приходи од речиси 1 милијарда евра до крајот на 2024 година.
Во Белград, ваквите инвестиции често се претставуваат како „железно пријателство“ меѓу Кина и Србија, но според некои локални жители, тоа доаѓа со висока цена – изгубено земјиште, загаден воздух и неспроведени судски одлуки.
„Зелениот пресврт“ на Кина
Владимир Шопов од Европскиот совет за надворешни односи забележува дека Балканот е погодна платформа за кинеските компании да изградат портфолио и да ги подобрат своите практики за да ги исполнат строгите барања на ЕУ и да се натпреваруваат на единствениот пазар.
Кинеските инвестиции во обновливи извори на енергија, вклучувајќи сончева и ветерна енергија, се клучен елемент на оваа стратегија. Државните субвенции и големите производствената база ја прави Кина најголем и најисплатлив производител на соларни панели, ветерни турбини и електрични автомобили.
На Балканот, кинеските државни компании често финансираат зелени проекти преку локални посредници, користејќи слабо регулирани правни системи. Но, како што покажува примерот со Столац, стратегијата може да се врати како бумеранг кога локалните заедници реагираат. Она што започна како трагична смрт на работник заврши со блокирање на целиот проект.
Ајаниќ и локалните активисти ги здружуваат силите со други истомисленици низ целата земја за да подготват понатамошни правни чекори против слични проекти каде што веруваат дека законот се заобиколува.
„Се приклучивме на национален сојуз кој бара законско управување со јавното земјиште. Вклучивме институции на сите нивоа, бидејќи здравата животна средина и почитувањето на законот се бесценети“, рече тој.