Skip to content
Познатиот хрватски писател Миљенко Јерговиќ, во свој стил, на својот блог напиша текст кој суштински објаснува зошто дел од јавноста во Хрватска „усташтвото” за Хрватите го објаснува како израз на националното чувство, а не како фашизам. Очигледно не знаат дека и „националсоцијалзмот” на Хитлер бил израз на германското „национално” чувство. За да станат нештата појасни ви препопрачуваме да го прочитате текстот на Јерговиќ во продолжение:
Една ноќ во август 2019 година, непознато лице испрскало син спреј на подвозникот помеѓу Утрина и Запруѓе, како и на кулите и станбените згради во тие две населби и во Запруѓе. Покрај името и симболите на Динамо и една од навивачките групи на Динамо, било нацртано и кривулесто, латинично U со или без крст, како и пораки за истребување на Србите и Товарите (ова не се однесува на магариња, туку на навивачите на Хајдук). Сторителот нацртал и два други интересни знаци, релативно ексклузивни во овој навивачко-патриотски репертоар: двојниот старогермански рунски знак, кој наликува на двојна молња, и го означувал Шуцстафел, или Заштитниот оддел, Преторијанската гарда на Адолф Хитлер, подоцна криминална воена организација со милиони членови, одговорна, меѓу другото, за истребување на цели народи, и формирана од членови избрани според строг расен принцип; двојниот рунски знак денес е симбол на белите супремацисти („деца на бело лице“). Вториот знак со кој непознатиот сторител ги насликал источните населби на Нов Загреб таа августовска ноќ 2019 година, чиј датум го имам запишано некаде, е свастиката, или древниот индиски симбол на вечното движење на сонцето. За слободниот свет, свастиката е само и исклучиво нацистички симбол.
Без страв од полиција
Графолошки дилетант, но со некое младешко искуство во пишување графити по ѕидови, можел да забележи две работи. Таа ноќ, графитите, на неколку десетици места, а можеби и на сто, биле напишани од раката на двајца (или двајца, две…) сторители (сторителки). Едниот има карактеристично неправилен ракопис, можеби е левак. И второ, многу важно: биле напишани мирно, без страв од полицијата. Ова е многу важен детаљ во приказната.
Графитите што го обележаа источниот дел од Загреб со пораки на омраза само за една ноќ не доживеаја свој одраз или набљудување во изјавите на загрепската полиција, ниту во вестите или извештаите на радио. Во исто време, во 2019 година, прочитавме во весниците и слушнавме на ударните вести на ХРТ дека некој некаде во источна Славонија нацртал српски симбол со четири очи, а потоа како полицијата го фатила малолетниот сторител итн. Во оваа прилика, партиите издадоа соопштенија. Фактот дека во Нов Загреб немало никакво споменување на графити на омраза, исто како што никогаш не се споменувало графити на омраза под покровителство на владејачките фудбалски клубови и мнозинството луѓе, потсетува на нешто од 1941 година и следните години. Имено, сè до нивното целосно истребување од Загреб, кое се случило на почетокот на 1943 година, Евреите од Загреб биле изложени на два вида терор. Едниот бил официјален, институционален. Другиот бил анонимен, наводно бандитски. Имало луѓе кои редовно го пријавувале вториот вид напад. Некој во полициската станица го снимал сето ова, и така се создала двојна илузија: илузија за легалност во НДХ и илузија дека полицијата немала никаква врска со необичниот патриотски терор на непознати сторители врз Евреите од Загреб (и Србите, се разбира). Спокојството на тие две раце што ги пишувале своите пораки низ Нов Загреб зборува за нешто трагично слично и поврзано.
Сите тие несмасни U, сите тие смртни случаи за Србите и смртни случаи за Товари, сите тие ексклузивни знаци на „деца со бели лица“, останаа трајно на ѕидовите на Утрина, Травно и Запруѓе, сè до ненадејната смрт на градоначалникот на Загреб, Милан Бандиќ. Точно, некои од нив беа избришани, бидејќи одредени згради беа вклучени во програмата за енергетска реновација финансирана од Европа, а некои смртни случаи за Србите исчезнаа поради новата фасада. Или несмасното U и хакенкројцот исчезнаа затоа што, за време на животот на Бандиќ, започна реновирањето на метрото. Но, никаде и никогаш не се случило некој од тие срамни знаци да биде избришан затоа што му пречеле на некого или затоа што, да се пошегувам, интервенирала загрепската полиција. Напротив! Како што добро ги познавам луѓето и додека ги набљудувам од страна, познавам некои „чудни луѓе, со чудни имиња“, кои со години минувале покрај блоковидното U во соседството и покрај двојната старогерманска руна, ги вртеле главите настрана или залудно се обидувале да се навикнат на она што го гледаат. Но, од разбирливи причини, никогаш не им паднало на памет да одат во полиција и да пријават знаци на омраза, закани, нетолеранција. Прво, полицијата не е слепа, па затоа не ги гледа овие знаци. Второ, ако полицијата види нешто што инаку е забрането со закон и не интервенира, не е ли тоа знак за обичните граѓани дека не треба ништо да пријавуваат? Всушност, не е ли ова точно знак за обичен граѓанин дека соседството го стегнало буквата U и двојниот стар германски рунски знак не се забранети, и дека смртта за Србите не е забранета, но дека сето ова е знак дека тој, обичен граѓанин, со чудно име, со деца со недоволно бели лица, е забранет во таа населба?
Потоа градоначалникот почина, а некои идиоти го закопаа пред ѕидовите на Мирогој. Тоа е исто така знак. Според традицијата, самоубијците, копилињата и еретиците биле закопани пред гробиштата. Но, за тоа можеме да зборуваме друг пат. Да се вратиме на нашите знаци. Едно од првите нешта што Мозмо ги направи по изборите беше да ги избрише графитите на омраза. Оваа акција беше дочекана со одредено неартикулирано неодобрување во медиумите и парамедиумите на ХДЗ. Беше дочекана со гнев на социјалните медиуми. Полицијата молчеше. И така, источниот дел од Нов Загреб одеднаш изгледаше поинаков. За момент, можеше да се здивне. Без разлика колку новата градска влада беше неспособна во својот прв мандат да реши низа практични проблеми – од проблемот со ѓубрето до проблемот со паркирањето, бидејќи источниот дел од Нов Загреб е бесплатен паркинг за сите возила на Загреб – сериозноста на намерата да се реши симболичен проблем беше важна за некои обични граѓани. Но, само за некои.
Општинските работници задолжени за чистење на просторот беа педантни во својата работа, но само на фасадите. Но, „децата со бели лица“, кои во една августовска ноќ во 2019 година, со барем пасивна државна заштита, пишуваа пораки на омраза и неонацистички и расистички темели на сопствениот хрватски патриотизам во источниот дел на Нови Загреб, не ја завршија својата работа само на фасадите. Меѓу нашите згради и кули има и детски игралишта, изградени со еден од предизборните подароци на Бандиќови. На една од овие играчки, доволно голема, непознат сторител нацртал прекрасна и голема свастика, која можете да ја видите на сликата, шест години подоцна, како ѕирка подобро од плочата на Башка. Општинските работници не се занимаваа со тоа, бидејќи тоа не беше нивна работа. Но, тоа не нè интересира.
Секој сончев ден, а особено за време на викендите, дваесет или триесет родители и парови родители се собираат на ова игралиште со своите деца. Тие се претежно генерацијата помлада од Сторм, средна класа, образовани во хрватски осмолетки и гимназии, сите со редовни часови по веронаука, а многумина со универзитети. Нивните деца се претежно деца од предучилишна возраст. Тие доаѓаат тука со ќебиња, шишиња и сендвичи и генерално се однесуваат добро. Доаѓаат од целата населба. Младите родители сакаат да се дружат.
Невиност, страв и омраза
Во центарот на оваа спонтано собрана заедница е, како и Катедралата, голема пластична играчка со нацртана свастика, кукаст крст, на неа. Додека минувам покрај ова игралиште, со многу деца и возрасни, имам многу силна желба да фотографирам. Бидејќи навистина, дали има поморничава фотографија од денешна Хрватска од мноштво деца под шарена пластична играчка, на која е нацртана свастика, околу која, под внимателен надзор на нивните родители, децата скокаат како околу слика од Распнатиот Господ? Понекогаш не можам да си помогнам, па ги фотографирам. Но, за да не забележат. Иако знам како би реагирала строгата загрепска полиција на сликите од непознати деца на мојот паметен телефон.
Овие мајки и татковци се жртви на лоши, корумпирани и лажливи власти. Тие се жртви на оние што владеат со помош на страв и омраза. Тие се жртви на она што е типично за тоталитарни и недемократски општества: постепена нормализација на нешто што е ненормално. На пример, нормализација на свастиката како општествено прифатлив симбол. И ако симболот е општествено прифатлив, тогаш сè што е направено под него е исто така прифатливо. Да замислиме, сепак, малку поинаква ситуација. Што би се случило ако некој преку ноќ ја избрише свастиката на тоа детско игралиште и го нацрта српскиот грб со четири ѕвезди на негово место? Дали истите тие родители ќе си играат таму следниот ден и ќе се забавуваат со своите деца, или ќе ја повикаат полицијата? Дали загрепската полиција ќе го игнорира новосоздадениот знак на детското игралиште, исто како што ја игнорираше свастиката шест години, или веднаш ќе тргне во потрага по сторителот? Дали веста за српскиот грб на хрватското детско игралиште во Нов Загреб ќе биде објавена во главната информативна програма на ХРТ или не? Дали патриотските колумнисти ќе пишуваат за овој настан, дали министерката за култура и медиуми ќе ја замоли да каже нешто или не?
Нормализацијата на свастиката како симбол од детското игралиште е последица на постапките на хрватскиот образовен систем. За некои е пожелно, за други е непожелно. Тоа води кон чистење на општеството од сите што се различни и поинакви.
