Дали светот се движи кон рецесија по најавата на новите царини од Трамп?

Светските берзи минатата недела беа погодени од нова економска турбуленција откако американскиот претседател Доналд Трамп ги најави најсеопфатните царини во последните неколку децении — мерки кои економистите веќе ги нарекуваат „трговска офанзива од историски размери“. Падот на вредноста на акциите, особено во технолошкиот и банкарскиот сектор, поттикна прашања за тоа дали глобалната економија повторно се наоѓа на работ на рецесија, анализира Би-Би-Си.

Важно е да се направи дистинкција: движењата на берзата не се секогаш точен одраз на реалната економија. Сепак, масовен пад како овој ретко се случува без длабока промена во очекувањата на инвеститорите. Вредноста на акциите е директно поврзана со идните приходи на компаниите — а новите царини сигнализираат зголемени трошоци, нарушени синџири на снабдување и пониски профити.

Според аналитичарите, новите мерки ќе го зголемат ценовниот притисок, особено во сектори како технологија, автомобилска индустрија и трговија. Истовремено, потрошувачката доверба — клучна за одржување на економскиот раст — би можела значително да се намали.

Може ли ова да предизвика рецесија?

Рецесијата се дефинира како намалување на економската активност во два последователни квартали. Во Обединетото Кралство, последните податоци покажуваат раст на БДП од 0,1% во четвртиот квартал од 2024, но пад од исто толку во јануари 2025. Ова не е доволно за официјална рецесија, но трендот е загрижувачки.

Слично, иако Србија забележа раст од 3,3% во последниот квартал од 2024, прашањето е што ќе се случи во првите шест месеци од оваа година, ако глобалната нестабилност се продлабочи.

Пазарите на суровини, кои често се гледаат како барометар за глобалната економија, исто така реагираа остро: цените на бакарот и нафтата се намалија за над 15% — сигнал дека побарувачката би можела да опадне.

Пазарите и банките: првиот бран на реакција

Најголемите губитници во првиот бран беа банките и мултинационалните корпорации. HSBC и Standard Chartered — двe од најважните банки за трговија меѓу Истокот и Западот — изгубија околу 10% од вредноста на своите акции веднаш по најавата на царините. Иако делумно закрепнаа, нестабилноста останува.

„Она што навистина загрижува е тоа што царините не се насочени само кон Кина или конкретни индустрии. Ова е системски пристап кон ограничување на глобалната трговија“, изјави за BBC еден искусен аналитичар.

Иако Србија не е прв таргет на американските мерки, таа сепак се наоѓа на удар на последиците. Извозно ориентираните компании, особено оние кои работат за европски или американски пазари, може да се соочат со откажани нарачки, повисоки трошоци и намалена конкурентност.

Во изјава за медиумите, економисти блиски до Владата на Србија изразија надеж дека „преку дипломатски канали ќе се најде решение“ и дека Трамп ќе разбере дека „балканските економии не се закана, туку можност“.

Но, самиот Трамп има поинаков став: „Понекогаш мора да се земе лек, иако е горчлив“, рече тој на прес-конференција во Вашингтон.

Глобалните економски шокови не се новост, но она што овојпат ги загрижува аналитичарите е темпото и обемот на промените. Слични трговски конфликти се случија и во 1930-тите, пред Големата депресија, а последниот голем глобален пад беше во 2008 година, по финансиската криза.

Иако е рано да се зборува за „нов 2008“, економистите се согласуваат дека шансите за рецесија во САД, Обединетото Кралство и Европската унија се значително повисоки отколку пред неколку месеци.

Исто така, владите можеби ќе се соочат со поскапо задолжување. Британија, на пример, би можела да плати дополнителни 5–6 милијарди фунти годишно за камати, поради намалена доверба на инвеститорите во државните обврзници.

Заклучок: економија на крстопат
Светот сè уште не е во рецесија, но сигналите што доаѓаат од Вашингтон, Лондон и Волстрит се јасни: ако продолжи трендот на заострување на трговските политики, можеме да очекуваме глобален економски пресврт. Дали ќе се спречи или не — ќе зависи од политичката волја, економската визија и способноста на државите да соработуваат, наместо да се затвораат зад трговски ѕидови.