Skip to content
Полека се формираат контурите на потенцијален и одржлив мировен договор за Украина, и покрај контроверзниот пристап на американскиот претседател Доналд Трамп. Според информации од американски, украински и европски функционери, постои пат кон разумно решение кое би овозможило стабилна и суверена Украина, поддржана со силни меѓународни безбедносни гаранции, интегрирана во Европската унија и поткрепена со значителни американски и европски инвестиции. За овие елементи се разговарало и за време на посетата на украинскиот претседател Володимир Зеленски на Лондон, каде што се сретна со лидерите на Велика Британија, Франција и Германија, пишува The Washington Post.
Контроверзната улога на Трамп
Иако договорот изгледа сè поблизок, наклоноста на Трамп кон рускиот агресор и неговиот притисок врз Зеленски може да го поткопаат процесот. Дополнителна тежина внесува и новата Стратегија за национална безбедност на САД, објавена минатата недела, во која се сугерира дека Трамп сака подеднакво дистанциран однос и кон демократска Европа и кон автократска Русија, со наводна цел да се намали ризикот од конфликт меѓу Москва и европските држави. Ваквата изедначеност сериозно ги загрижува европските партнери.
И покрај овие слабости, мировните напори на Трамп имаат извесен потенцијал. Преговорите ги водат бизнисмените Џеред Кушнер и Стив Виткоф, а не професионални дипломати, но тие, според изворите, разбираат дека вистинската заштита на Украина може да се обезбеди само преку обврзувачки безбедносни гаранции и економски напредок. Сепак, свесни се и дека договорот ќе пропадне доколку Зеленски не може да го објасни и одбрани пред украинското општество, храбро, но исцрпено од војната.
Три документи и седум клучни точки
Според украински функционер, преговарачкиот пакет се состои од три документи: мировен план, безбедносни гаранции и план за економско заздравување. Иако разговорите продолжуваат и Киев со европските партнери подготвува заеднички амандмани, веќе се познати седумте главни елементи.
1. Забрзан прием на Украина во Европската унија
Украина би можела да стане членка на ЕУ уште во 2027 година. Иако дел од земјите-членки имаат резерви, администрацијата на Трамп верува дека може да го надмине отпорот, особено од Унгарија. Членството би отворило простор за инвестиции и трговија, но и ќе ја принуди Украина на поодлучна борба против корупцијата, еден од клучните проблеми во државните претпријатија. Во основа, војната се водеше токму околу тоа дали Украина може да стане дел од европското семејство, идеја што Кремљ жестоко ја одбива.
2. Американски безбедносни гаранции „слични на членот 5“
Вашингтон би ѝ понудил на Украина гаранции инспирирани од членот 5 на НАТО. Киев инсистира договорот да биде формално потпишан од САД и ратификуван во Конгресот, додека Европа би склучила одделни билатерални договори. Иако новата американска стратегија создава дилеми околу иднината на НАТО, Трамповиот тим уверува дека поддршката за украинската разузнавачка безбедност нема да престане.
3. Зачуван украински суверенитет без руско вето
Украина би го задржала својот целосен суверенитет без право на руски вето-механизам. Во преговорите се разгледува и бројноста на украинската армија, со можност за зголемување од предложените 600.000 на 800.000 војници, сила што ја одразува реалната потреба по завршување на војната. Киев одбива какви било уставни ограничувања што ги бара Москва.
4. Демилитаризирана зона по целата линија на примирјето
Планирана е демилитаризирана зона од Донецк до Запорожје и Херсон, со дополнителна тампон-зона зад неа од која би било повлечено тешкото вооружување. Надзорот би бил строг, споредлив со оној во зоната меѓу Северна и Јужна Кореја.
5. Територијални отстапки и „размена на територии“
Иако особено чувствителни, отстапките се сметаат за неизбежни. Москва бара Украина да се откаже од околу 25% од Донецк кој сè уште е под украинска контрола. Трамповиот тим тврди дека Украина би го изгубила тој простор во следните шест месеци, па отстапката сега би спасила животи. Зеленски, пак, нагласува дека нема „право“ да отстапува територии и како можен модел се наведува корејскиот, обете страни задржуваат право на целината на државната територија.
6. Судбината на нуклеарната централа Запорожје
Најголемата нуклеарна централа во Европа би престанала да биде под руска окупација. Се разгледува можноста управувањето да го преземат САД, што украинските извори го гледаат како „фактор на одвраќање“, присуство што Русија би го сметала за директен ризик при секој нов напад.
7. Економска обнова на Украина и на Русија
Трамп сака обемни инвестиции за украинското закрепнување. Еден извор на средства би била замрзнатата руска имотна вредност во Европа од над 200 милијарди долари, од кои 100 милијарди веќе се предложени како итни репарации за Украина. Американските вложувања, преку Украинскиот развоен фонд со учество на BlackRock и Светска банка, би можеле да достигнат до 400 милијарди долари. Паралелно, Трамп сака планови за обнова и за Русија, уверувајќи дека економски развиени земји поретко влегуваат во војни, теза што историјата не ја потврдува секогаш.
Ќе биде ли договорот доволно привлечен за Украина?
Преговорите се одвиваат во најсложениот момент за Киев, кога се бара компромис кој ги вклучува безбедносните гаранции, економското закрепнување и територијалните прашања. Успехот ќе зависи од тоа дали тимот на Трамп ќе успее да понуди доволно силен и привлечен пакет што Украина ќе може да го прифати, иако содржи горчливи отстапки. Во спротивно, конфликтот ќе продолжи.
Ако Трамп истрае на логиката „сега или никогаш“, сценариото на продолжена војна станува извесно. Како што самиот Трамп некогаш напиша: „Најлошото нешто што можете да го направите во бизнисот е да изгледате очајно да склучите договор. Тоа ја тера другата страна да почувствува крв, а тогаш сте мртви.“