Skip to content
Американскиот претседател Доналд Трамп сака контрола врз Гренланд. Притоа, тој го сврте вниманието на геополитичката точка на глобално значење. Не за џабе се вмешани големите сили, пишува Дојче веле.
Во јули и август 2024 година, мразот на Арктичкото Море пукна под челикот на три тешки мразокршачи: Ксуелонг 2, Ји Ди и Жонг Шан Да Шуе Џи Ди. Трите брода тестираа непречена пловидба во Северното Море – што беше практично, но пред сè симболично: Кина е присутна на Арктикот и постојано, велат бродовите. Пораката беше јасна и не остана незабележана – руската државна новинска агенција РИА Новости објави напис во октомври 2024 година под наслов: „Арктикот станува кинески“, пишува Дојче веле (DW).
Кина долго време е активна на Арктикот, вели Мајкл Пол, од Берлинскиот Институт за наука и политика (SWP): „Од почетокот на 2000-тите, Кина беше многу ангажирана во регионот, особено во Исланд. Сепак, Пекинг тогаш се соочи со отпор од Данска и САД улога на подреден партнер на Кина, вклучително и на Арктикот“, оценува соговорникот на ДВ.
Кина, како и другите земји од регионот, се ангажира на Арктикот поради климатските промени кои се особено изразени во тој дел од светот. Глобалната просечна температура во 2024 година била за околу 1,5 степени Целзиусови повисока отколку во прединдустрискиот период. Сепак, според податоците на Институтот за поларни и морски истражувања Алфред Вегенер, Арктикот се загрева до четири пати побрзо од остатокот на планетата. Резултатот е забрзаното топење на мразот на Арктикот.
Ако сегашните прогнози се остварат, мразот би можел речиси целосно да се повлече во летните месеци помеѓу 2030 и 2040 година, отворајќи три нови бродски рути меѓу Пацификот и Атлантикот. Ова значително би ги скратило постоечките трговски патишта.
Три нови поморски патишта
Една од овие рути, таканаречениот Североисточен премин, кој минува блиску до рускиот брег, веќе се развива како трговска и транспортна рута за суровини меѓу Кина и Русија. „Тоа е особено важно за транспорт на гас од полуостровот Јамал, во западен Сибир, до Кина“, вели политикологот Клаус-Петер Залбах од Универзитетот во Оснабрик. Сепак, овој пасус не се користи многу. Тој вели дека моментално таму поминуваат само неколку десетици бродови годишно.
Уште помалку прооден е Северозападниот премин, кој минува покрај канадскиот брег. Се смета дека е значително потежок за навигација во споредба со Североисточниот премин. „Научната служба на Конгресот на САД се сомнева дека некогаш ќе стане економски исплатлива за комерцијална употреба“, вели Залбах. Исто така, политички гледано, овој пасус претставува предизвик за Русија и Кина. „Имено, тој минува низ области кои Канада ги смета за нејзини територијални води и го задржува правото да ја регулира пловидбата во тој дел од океанот“, објаснува тој.
Со оглед на брзото топење на мразот, се очекува во текот на летните месеци да се отвори таканаречената трансполарна морска рута. Оваа рута ја води најкратката рута помеѓу копнените маси на север, директно преку океанот, што ја олеснува навигацијата.
„На тој пат, Исланд може да игра значајна улога како логистички центар“, вели Салбах. „Кина веќе изгради огромна амбасада во Исланд, што укажува на силно кинеско присуство во иднина. Исланд, од друга страна, се стреми да ги зајакне врските со Европската унија, но и со Русија и Кина“, додава тој.
Трамп инсистира да го добие Гренланд
Американскиот претседател Доналд Трамп ја преиспитува можноста Гренланд да го стави под контрола на САД, проект што веќе се обиде да го постигне за време на неговиот прв мандат. Дополнително, овој проект е во согласност со општата американска политика од крајот на Втората светска војна.
Во реалноста, соработката на Кина и Русија на Северниот морски пат води до тоа двете земји да одредат кои други земји ќе можат да го користат во иднина, вели Мајкл Пол.
„Затоа е разбирливо дека Трамп може да реагира исклучително чувствително на оваа тема. Тој имаше слична реакција кога станува збор за Панамскиот канал, чии две главни пристаништа – на влезот и на излезот – претходно беа контролирани од кинески компании. Меѓутоа, сега овие пристаништа се продадени на американски конзорциум. Исто така, Јапонија и Јужна Кореја сакаат да го користат северниот поморски пат, но тие не сакаат или не сакаат да го објаснат кинескиот режим.
Богати наоѓалишта на суровини
Во исто време, топењето на мразот овозможува полесен пристап до огромните резерви на природни ресурси во регионот. Геолошкиот институт на Соединетите Американски Држави (USGS) уште во 2008 година процени дека околу 30 отсто од неоткриените резерви на природен гас во светот и 13 отсто од неоткриените резерви на нафта се наоѓаат на Арктикот.
Гренланд има значителни наоѓалишта на метали од ретки земји, клучни за производство на висока технологија, вклучувајќи паметни телефони, електрични мотори и батерии.
Покрај тоа, арктичкиот регион содржи и значителни количини на метали, дијаманти, јаглен и ураниум. „Сето ова дополнително ја интензивира трката за доминација над оваа област“, вели Клаус-Петер Заалбах.
Меѓутоа, експлоатацијата на овие ресурси носи со себе сериозни предизвици, предупредува Мајкл Пол. „Рударството се одвива во екстремни климатски услови и бара логистичка инфраструктура која, барем засега, практично не постои. Исто така, во некои делови на Арктикот, правата за користење ресурси сè уште не се целосно разјаснети, додава Пол.
Воена димензија
Арктикот е од големо значење и од воена перспектива. Бидејќи ја претставува најкратката рута меѓу Русија и Северна Америка, во случај на руски напад, проектили би поминале над оваа област. Во базата Тула, која беше преименувана во вселенска база Питуфик пред речиси две години, САД одржуваат систем за рано предупредување за можни ракетни напади од Русија или други региони. Покрај тоа, базата служи и како логистички центар за американски и НАТО авиони.
Сепак, САД и НАТО се повеќе ќе се соочуваат со военото присуство на Кина во овој регион. Во 2015 година, пет кинески воени бродови влегоа во американските територијални води кај Алјаска. Од 2021 година, кинеските воени бродови редовно патролираат во областа.
Во 2022 година, американската морнарица регистрираше флота од руски и кинески бродови на само 160 километри од островот Киска, кој припаѓа на Алјаска. Меѓу нив беше и разурнувачот 055 од класата Нанчанг, способен да носи до 112 крстаречки ракети или хиперсонични противбродски ракети.
„Северна Америка повеќе не е безбедна зона“, заклучува Мајкл Пол во својата студија.
