Криза што „проголта“ пет премиери: Дали Франција е зрела за Шеста република?

Кога Шарл де Гол ја создаде Петтата република во 1958 година, целта беше јасна: стабилност. Моделот со силен претседател и јасно мнозинство во парламентот долго време изгледаше како францускиот одговор на политичката фрагментација. Денес, пукнатините се видливи. Додека Емануел Макрон се соочува со нова оставка на премиер – по само 26 дена на функција – Франција делува далеку од стабилна. За помалку од две години, кризата „изеде“ пет премиери, а се шпекулира и за шести пред крајот на годината.

Системот е дизајниран да произведе хипермоќен претседател со апсолутно мнозинство. Двокружните избори и темпирањето на парламентарните по претседателските избори го поттикнуваат токму тоа. Кога претседателската партија има јасна бројка, владата станува извршител на дневниот ред. Но во секоја друга конфигурација – кохабитација или заглавен парламент – следи парализа: партиите немаат институционален интерес за компромис, а секој обид за соработка се доживува со сомнеж.

Во последните 17 месеци, пет премиери се обидоа да изградат буџетски договор со најголемите партии; еден по еден, заклучија дека е безизлезно и се повлекуваа. Сегашниот пример – Себастиен Лекорну – поднесе оставка по помалку од еден месец, па беше повторно номиниран. И самиот призна: претседателските амбиции на клучни актери ја подриваат стабилноста. Најави дека идните министри ќе мора да се откажат од трката за 2027.

Во вакви услови, дел од политичарите гледаат кон системи со култура на коалиции. И самиот Макрон повика на „германски дух“ на компромис, посочувајќи на десно-левите коалициски договори во Берлин. Дури и Италија, некогаш синоним за политичка турбуленција, денес делува постојанo стабилна под коалицијата на Џорџа Мелони – благодарение на вежбаната култура на договори.

Но сигналите од Франција не охрабруваат: веднаш по оставката на Лекорну, лидерот на крајната десница Марин Ле Пен се закани дека ќе го сруши секој следен премиер.

Критичарите одамна тврдат дека Петтата република го сведува парламентот на „придружба“, а опозицијата ја турка кон стратегија „урни па гради“. Се наметнуваат идеи за пропорционален систем и институционални промени што би ја натерале политиката да производи компромис место ќорсокак.

Левичарскиот лидер Жан-Лик Меланшон во 2022 ја оживеа дебатата за „Шеста република“ – предлог брзо одбиен од естаблишментот како самопослужување. Но како што кризата се продлабочува, прашањето повторно звучи гласно: дали де Головата конструкција е превази­дена?

Без јасно мнозинство и без навика за коалициски договори, Франција влегува во долга сезона на институционална неизвесност. Доколку не се најде механизам за стабилно управување – преку политички пакт, изборни реформи или нов уставен аранжман – сценариото на премиер по премиер веројатно ќе продолжи.

Клучното прашање не е само „кој е следен“, туку дали системот може да произведе стабилност без апсолутни мнозинства – и ако не може, дали е време да се напише ново поглавје во француската републиканска историја.