Skip to content
Меѓународната организација Здружение за нови југословенски студии (NYSA) станува најголемата мрежа за идеолошка рехабилитација на социјалистичка Југославија.
За само три години, организацијата собра над 500 членови, главно во САД, Канада и Западна Европа. Нејзините членови веруваат дека „Југославија не е име на неуспех, туку на победа“.
NYSA се претставува како академски центар за проучување на југословенското минато, но критичарите укажуваат на нејзиниот селективен пристап кон историјата е очигледен во нејзините активности. Додека организацијата го нагласува антифашистичкото наследство, самоуправувањето, културните авангарди и улогата на Југославија во Движењето на неврзаните, недостасуваат сериозна анализа на прогоните на идеолошка основа по Втората светска војна. Оваа едностраност води кон „омекната“ реконструкција на социјалистичката ера, која ефикасно ги негира злосторствата на режимот и ја претвора науката во алатка за ревидирање на вистината.
Годишната академска конференција на Здружението за словенски, источноевропски и евроазиски студии, којашто се одржува овој викенд (ASEEES) собира над 2.500 научници од целиот свет во главниот град на САД овој месец. Членовите на NYSA, ќе работат на теми од „југословенското минато и постјугословенската реалност“ во текот на форумот.
Презентациите и панел дискусиите ќе дискутираат за „наследството на Националноослободителната борба, Движењето на неврзаните и југословенскиот геополитички „трет пат“, формите на солидарност во рамките на меѓународната левица, уметничките авангарди на 20 век, литературата и киното пред и по распадот на СФРЈ, како и војните во Југославија“.
„По неколку претходни обиди, решивме стратешки да ја користиме инфраструктурата на ASEEES за да ги поврземе истражувачите, студентите, културните активисти и пошироката југословенска заедница. Сакавме да создадеме организациско јадро кое ќе ги зајакне врските меѓу дијаспората и регионот. Така се роди идејата за NYSA“, рече коосновачот и копретседател на здружението, Бојана Видеканиќ, професорка на Универзитетот во Ватерло во Канада. Заедницата вклучува докторанти, постдокторски соработници, наставници, уметници, преведувачи, активисти и луѓе кои живеат во поранешна Југославија, во дијаспората или едноставно се длабоко заинтересирани за неојугословенски идеи без нужно да имаат семејни врски со регионот.
Покрај годишната конференција на ASEEES, NYSA развива локални ограноци – еден вид центри – во Виена, на универзитетите Стенфорд и Беркли во Калифорнија, како и во Торонто и Њујорк. Групите од Виена и Калифорнија се состануваат со години, неколку пати месечно, за читања, предавања, дискусии и проекции. Торонто започнува со програми посветени на „југофутуризмите“ кон крајот на 2024 година и во 2025 година, додека огранокот во Њујорк започнува во октомври со симпозиум на тема „Револуционерна Југославија: Партизанска уметност, архиви и кино“.
Видеканиќ нагласува дека соработките се појавуваат и надвор од академската заедница – особено во градовите со „големи југословенски дијаспори“. Во Северна Америка, таа ја наведува групата „Црвена дијаспора“ во Торонто, Босанскиот филмски фестивал во Њујорк, радио-емисијата „Без надеж, без страв“ во Хамилтон и музичката програма „Југославија рокс“ во Кливленд.
„Ова обновено внимание доаѓа по повеќе од три децении речиси целосно негирање, а понекогаш дури и намерно бришење, на социјалистичките идеи и материјалното наследство на Југославија“, вели Видеканиќ. Според неа, основата за новиот поглед на СФРЈ е обезбедена од „раните критички ставови на интелектуалците и културните личности“.
„Зборот „ново“ во името на здружението ја одразува нашата историска свест: ние не повикуваме на враќање, туку на критичко преиспитување од позицијата што ни ја дадоа трите децении оттогаш. Затоа NYSA е бескомпромисно ориентирана кон југословенската традиција“, нагласува таа. Според групата, ова е „креативна теоретска и практична посветеност што носи силна идеолошка критика и го поткопува политичкиот статус кво“.
Видеканиќ тука гледа промена на парадигмата: „од негативниот и често националистички дискурс од 1990-тите до пошироко и понијансирано разбирање на социјалистичката ера и распадот на федерацијата“.
Организацијата верува дека во последните децении, „националистичкиот ревизионизам“ во државите наследнички се манифестирал преку промени во учебниците, уништување на споменици и рехабилитација на соработниците.
Ѓорѓе Поповиќ, вонреден професор на Универзитетот во Калифорнија, Беркли, вели дека курсевите по босанско-хрватско-српски јазик и југословенска литература се полни со студенти, од кои повеќето немаат југословенски корени.
„Она што ги привлекува денес не е некоја темна романса за земја што се распаднала. Можеби беше така во 1990-тите. Но сега, додека нивниот сопствен свет се распаѓа – фаза по фаза. Во земја слична на нашата, Југославија стана симбол на критички и бунтовен дух и редок модел на интелектуална и политичка посветеност надвор од компромис“, верува тој.
Тој исто така го вели следново: „Југославија не е име на неуспех, туку на победа на политиката над многу помоќни непријатели – фашизмот, сталинизмот, империјализмот“.
