Од каде земја со 5,5 милиони жители добива фонд од 1,8 трилиони долари?

Норвешка, со население од само 5,5 милиони луѓе, е дом на најголемиот суверен фонд за богатство во светот – вреден околу 1,8 трилиони американски долари. Овој фонд, познат како Глобален владин пензиски фонд, го управува „Норгес банк инвестмент менаџмент“ (NBIM) и е пример за транспарентност, дисциплина и долгорочна визија.

Потеклото на богатството: од Северното Море до глобалните берзи

Сè започнува во 1969 година, кога Норвешка открива огромни резерви на нафта и гас во Северното Море. Соочена со потенцијалните негативни ефекти од т.н. „ресурсна клетва“ – нестабилност, корупција и прекумерна зависност од фосилни горива – норвешката влада рано воведува строги регулативи и високи даноци на нафтениот сектор.

Во 1990 година, парламентот го основа Фондот за нафта со цел приходите да се зачуваат за идните генерации. Првото вложување беше направено во 1996 година, а со текот на времето фондот го прошири својот инвестициски мандат од обврзници кон акции, недвижности и обновлива енергија.

Стратегија на инвестиции: пасивна, но моќна

За разлика од многу други суверени фондови кои агресивно вложуваат во стратешки индустрии, норвешкиот фонд е речиси целосно пасивен. Тој го следи индексот FTSE Global All Cap, што значи дека има удели во над 8.700 компании од 44 земји – вклучувајќи околу 1,5% од сите акции котирани на светските берзи. Околу 70% од вредноста на фондот е во акции, а остатокот во обврзници и недвижности.

Фондот е структуриран така што секогаш мора да инвестира надвор од Норвешка, со што се избегнува „холандската болест“ – феномен каде прекумерното вливање на средства во домашната економија предизвикува инфлација и губење на конкурентност.

Етички стандарди: профит со совест

Од 2004 година, фондот работи според строги етички упатства одобрени од норвешкиот парламент. Инвестиции се забранети во компании кои се поврзуваат со сериозна корупција, повреди на човекови права, еколошка штета и производство на забрането оружје како нуклеарни и касетни бомби. До крајот на 2024 година, од портфолиото беа отстранети 67 компании, а уште 104 беа исклучени поради деловни активности спротивни на принципите на фондот.

Овој пристап е парадоксален имајќи предвид дека приходите доаѓаат од продажба на нафта и гас, но норвешката влада вложува значителни напори за да го претвори тоа богатство во одржлива корист.

Приноси и ограничувања

Фондот бележи просечен годишен принос од 7,45% во последните пет години до 2023 година, што е солидна бројка во глобален контекст. Владата, сепак, има ограничен пристап до средствата – максимум 3% од вредноста на фондот може да се искористи секоја година за буџетски потреби. Во 2024 година, тој износ покри околу 25% од државниот буџет.

Средствата од фондот поддржуваат еден од најразвиените системи за социјална држава во светот: бесплатно здравство и образование, субвенционирана грижа за деца и дарежливи социјални трансфери. Норвешка е постојано во врвот на индексот за човечки развој на ОН.

Предизвици и иднина

Во првиот квартал на 2025 година, фондот објави загуба од 0,6%, што изнесува околу 40 милијарди долари. Причината: нестабилности на пазарите, особено поради американската економска политика. Околу 40% од акционерските инвестиции се насочени кон САД, што предизвикува дебата во Норвешка за евентуално пренасочување кон европски пазари.

Покрај тоа, политичари од конзервативната опозиција предложија ревидирање на правилата со цел дозволување инвестиции во индустрија за нуклеарно оружје – предлог што засега останува контроверзен.

Исто така, во контекст на руската инвазија на Украина и профитот што Норвешка го остварува од продажба на гас во Европа, се појавија повици за зголемени трансфери од фондот за поддршка на Киев. Во 2024 година, владата предложи трансфер од 4,85 милијарди долари за таа намена.