Зошто член 5 на НАТО не ни дозволува да ја браниме Украина

Во јавните најави за „гаранции слични на Член 5“ често се губи суштината: Член 5 е срцето на НАТО и важи само за членките на Алијансата. Неговата логика е едноставна, а политичката тежина огромна. Ако некоја членка биде нападната, тоа се смета за напад врз сите.

Потоа, Северноатлантскиот совет колективно одлучува дека клаузулата се активира, а секоја држава поединечно утврдува каков придонес ќе даде—од воена помош и распоредување сили, до разузнавачка поддршка и логистика. Иако многумина го замислуваат како автоматски прекинувач за војна, Член 5 во практика е политичка и правна рамка за заедничка одбрана, а не механичка команда. Историски, формално беше повикан само еднаш—по нападите на 11 септември 2001.

Во украинскиот контекст, клучниот факт е дека Украина не е членка на НАТО и затоа Член 5 не се применува. Поддршката што Украина ја добива—од воздухопловна одбрана до обука и санкции кон Русија—се темели на билатерални и коалициски договори и на политички одлуки на партнерите, но не и на обврската за колективна одбрана од Северноатлантскиот договор.

Оттука произлегува и идејата за „Член-5 без НАТО“: политичари предлагаат пакет гаранции што би личел на заедничка одбрана, но би бил изграден надвор од Алијансата.

Што би значело тоа во реалност? Веродостојните гаранции би морале јасно да го дефинираат потписникот (САД, европски држави или поширока коалиција), правниот статус (меѓународен договор што се ратификува, а не само изјава), обемот на заштитата (територија, воздушен простор, критична инфраструктура), тригерот (што точно се смета за „напад“ и кој го констатира) и рокот и обликот на реакцијата (од ПВО и снабдување со муниција до присуство на терен). Колку овие точки се поцврсти и појасни, толку таквите гаранции повеќе личат на практичен еквивалент на одвраќање; колку се попластични, толку повеќе се сведуваат на политичка порака со ограничена моќ.

За Москва, цврсти гаранции за Украина—и без формално членство—можат да изгледаат како де-факто проширување на НАТО. За Киев, пак, тие би имале смисла само ако ја намалат веројатноста од нова офанзива и ако вклучат брзи, автоматизирани мерки што ја компензираат разликата меѓу политичка волја и правна обврска. Тука е и чувствителната димензија на територијата: секоја формула што подразбира „замрзнување“ на линиите без јасен безбедносен чадор ризикува само нов, подолг конфликт под друго име.

Заклучокот, гледано трезвено, е едноставен: Член 5 останува златниот стандард на колективната одбрана, но неговата заштита се заслужува со членство. Сè што се нуди како „слично“ мора да го исполни тестот на правна сила, јасно дефинирани обврски и предвидлива, брза реакција. Инаку останува само звучен наслов—без „ситен фонт“ што ја гарантира безбедноста.