Запре протокот на руски гас во Европа преку Украина: Кои земји се најпогодени?

Протокот на руски гас во неколку европски земји беше запрен на Нова година откако Украина одби повторно да преговара за транзитниот договор поради војната со Москва.

Неподготвеноста на Украина да го обнови петгодишниот договор за транзит има за цел да и ги одземе приходите на Русија кои Москва може да ги искористи за финансирање на војната, но потегот најверојатно ќе создаде енергетска криза во Источна Европа, при што Придњестровје – отцепен молдавски регион – ќе се соочи со намалена топлинска енергија и со топла вода за домаќинствата.

„Тоа го става до конечен крај на она што некогаш беше доминација на Русија на енергетскиот пазар на ЕУ“, рече Џона Хал од Ал Џезира, известувајќи од главниот град на Украина, Киев. Пред инвазијата на Украина во 2022 година, Русија обезбедуваше околу 35 отсто од извозот на природен гас во Европа.

Со затворањето на најстарата руска рута за гас до Европа, функционална повеќе од 40 години, уделот на Русија се намали на помалку од 10 проценти. Друг гасовод што минува низ Турција сè уште доставува гас до земји како Унгарија.

Како ова исклучувањето на дотокот на гас за време на екот на зимската сезона ќе влијае на земјите, особено во Источна Европа и што би можело да се случи следно?

Зошто е прекинат протокот на руски гас во Европа преку Украина?

Рускиот енергетски гигант Газпром во средата соопшти дека испораката на гас во Европа е прекината во 8 часот по локално време (05:00 часот по Гринич), откако украинската државна компанија за нафта и гас Нафтогас одби да го обнови својот најнов петгодишен транзитен договор.

Во средата, министерот за енергетика на Украина, Герман Галушченко, во изјава рече: „Го запревме транзитот на руски гас. Ова е историски настан. Русија ги губи пазарите, ќе трпи финансиски загуби. Европа веќе донесе одлука да се откаже од рускиот гас“.

Најновиот договор првпат беше потпишан во 2020 година според кој на Украина и беа платени транспортни такси. Но, украинскиот претседател Володимир Зеленски предупреди дека Киев нема да го обнови транзитниот договор во услови на продолжување на војната.

Колку гас извезувала Русија во Европа?

Многу европски земји почнаа да ја намалуваат зависноста од рускиот гас по инвазијата на Москва на Украина во февруари 2022 година.

На својот врв, уделот на Москва во европскиот увоз на гас изнесуваше 35 отсто, но падна на околу 8 отсто.

Европската унија доби помалку од 14 милијарди кубни метри (bcm) гас од Русија преку Украина од 1 декември, што е помалку од 65 милијарди кубни метри годишно кога започна договорот во 2020 година.

Гасот се испраќа преку нафтоводот Уренгој-Помари-Ужгород од советско време од Сибир преку Судџа, град во руската област Курск, кој сега е под контрола на украинската војска. Гасот се движи преку Украина во Словачка. Таму гасоводот се дели на гранки кои го носат снабдувањето до Чешка и Австрија.

Од транзитниот договор финансиска корист покрај Русија имаше и Украина.

Украинските медиуми го цитираа Серхи Макохон, поранешен шеф на украинскиот оператор ГТС, кој процени дека Русија заработила значително поголема сума пари од транзитниот договор од Украина.

Макохон процени дека Русија заработува 5 милијарди долари годишно, бројка што ја објави и новинската агенција Ројтерс. Од друга страна, Украина добиваше годишно 800 милиони долари „но повеќето од овие пари се трошат на самиот транзит. [Украинската] каса добива 100-200 милиони долари во даноци и дивиденди“, беше цитиран Макохон од „Украинска правда“.

Блумберг процени дека заработката на Русија од договорот е уште поголема, на 6,5 милијарди долари годишно.

Ќе има ли недостиг на струја? Кој ќе биде засегнат од ова?

Австрија, Словачка и Молдавија се потпираа на транзитната рута за снабдување со електрична енергија.

Австрија го добиваше најголемиот дел од својот гас од Русија преку Украина, додека Словачка добиваше околу 3 милијарди кубни метри годишно преку оваа рута, што е приближно две третини од нејзината побарувачка.

Австрискиот енергетски регулатор Е-Контрол изјави дека е подготвен за прекин во снабдувањето и не треба да се соочува со проблеми.

Словачкиот премиер Роберт Фицо во средата рече дека прекинот на снабдувањето ќе ја чини источноевропската земја стотици милиони долари од транзитниот приход и повисока такса за увоз на друг гас.

Фицо тврди дека тоа ќе резултира со пораст на цените на бензинот низ Европа. Словачкото Министерство за економија соопшти дека земјата ќе мора да ги сноси трошоците во вредност од 177 милиони евра (184 милиони долари) за добивање гас преку алтернативни рути.

Веројатно најранлива е Молдавија. Русија испраќа околу 2 милијарди кубни метри гас преку Украина до прорускиот отцепен регион на Молдавија Придњестровје годишно од 2022 година. Приднестровје, која граничи со Украина, потоа продаваше електрична енергија, произведена со руски гас, на делови на Молдавија контролирани од владата.

Молдавија веќе прогласи вонредна состојба поради претстојниот недостиг на гас. Претседателката на Молдавија Маја Санду го обвини Гаспром дека не размислува за алтернативна рута и рече дека оваа зима во Молдавија ќе биде „сурова“ без руски гас.

Сепак, молдавскиот премиер Дорин Речеан рече дека Молдавија има диверзифицирани извори на снабдување со гас.

Во средата, Придњестровје, каде живеат 450.000 луѓе, го прекина снабдувањето со греење и топла вода за домаќинствата.

Самата Украина не користи руски транзитен гас, според Европската комисија, која додаде дека блокот се подготвил за прекинот.

Целосно запре протокот на руски гас во Европа?

Гасоводот што минува низ Украина беше една од последните функционални рути што се користеа за извоз на руски гас. Други гасоводи беа затворени во пресрет на војната во Украина во 2022 година, вклучително и гасоводот Јамал-Европа низ Белорусија и гасоводот Северен тек под Балтичкото Море кој испраќаше гас во Германија.

Русија сè уште го користи гасоводот Турски тек на дното на Црното Море за извоз на гас. Гасоводот има две линии, едната го храни домашниот пазар во Турција, додека другата ги снабдува клиентите од централна Европа, вклучувајќи ги Унгарија и Србија.

Сепак, Турскиот тек има ограничен годишен капацитет, кој изнесува 31,5 милијарди кубни метри за двете линии заедно.

Кои се алтернативните опции за Европа?

Европа се обидува да ја намали зависноста од рускиот гас, бидејќи купуваше течен природен гас (LNG) од Катар и САД, заедно со снабдувањето со гас од Норвешка.

„Европската гасна инфраструктура е доволно флексибилна за да обезбеди гас од неруско потекло за Централна и Источна Европа преку алтернативни рути. Тој е зајакнат со значителни нови капацитети за увоз на ЛНГ од 2022 година“, рече Ана-Каиса Итконен, портпарол на Европската комисија.

Големиот снабдувач на енергија во Словачка, СПП во изјавата во средата истакнаа дека се подготвени за транзицијата и дека ќе ги снабдува своите клиенти преку алтернативни рути, главно од Германија и Унгарија. Сепак, се додава дека ќе се соочи со дополнителни трошоци за транзитни такси.

Според австрискиот енергетски регулатор Е-Контрол, Словачка би можела да добие гас од Унгарија, приближно една третина од Австрија и преостанатото снабдување од Чешка и Полска. Чешката Република, исто така, рече дека може да и обезбеди на Словачка транзит и капацитети за складирање гас.

Енергетската компанија Енергоком од Придњестровје во вторникот објави соопштение во кое се вели дека Молдавија може да задоволи 38 отсто од своите потреби за енергија со домашно производство, вклучително и 10 отсто од обновлива енергија. Енергоком додаде дека Придњестровје ќе ги увезе преостанатите 62 отсто од соседна Романија.