Зошто САД не можат без кинеските „ретки минерали“

од Ајешеа Перера, Азија дигитален уредник – Сингапур

Трговската војна меѓу Кина и САД повторно се разгоре – овојпат поради ретките минерали, група елементи што се клучни за електрични автомобили, електроника и воена технологија.

Кина има речиси целосна контрола врз овие минерали и во последните месеци дополнително ги заостри правилата за нивниот извоз. Сега, секоја компанија во земјата мора да добие владина дозвола пред да ги извезе.

Овие мерки силно ја погодија американската индустрија, која зависи од увоз на овие материјали. Аналитичарите предупредуваат дека Пекинг ја користи својата доминација како клучен адут во преговорите со Вашингтон.

Што се „ретки минерали“ и зошто се важни?

Ретките минерали се група од 17 хемиски слични елементи кои се од суштинско значење за производството на високотехнолошки производи. Иако не се навистина „ретки“ во природата, тешко е да се најдат во чиста форма и процесот на нивно издвојување е скап и загадувачки.

Некои од најважните се:

• Неодимиум – се користи за производство на моќни магнети во звучници, хард дискови, електромотори и авионски турбини.
• Итриум и европиум – се користат во екрани и монитори поради нивната способност да создаваат живописни бои.

„Сè што може да се вклучи или исклучи – најверојатно содржи ретки минерали,“ објаснува Томас Круемер, директор на Ginger International Trade and Investment.

Овие елементи се клучни и за медицинска технологија (како ласерска хирургија и МРИ скенери) и за одбранбената индустрија, особено во производство на ракети, радари и воени авиони.

Кинеската доминација

Кина има монопол не само во ископувањето, туку и во рафинирањето – процесот на одвојување на ретките минерали од другите материјали.
Според Меѓународната енергетска агенција (IEA), земјата обезбедува околу 61% од светското производство и дури 92% од преработката.

Овој успех не е случаен. Од 1990-тите, Пекинг систематски инвестираше во секторот, намалувајќи трошоци преку пониски еколошки стандарди и евтина работна сила.

Познат е цитатот на поранешниот кинески лидер Денг Сјаопинг:

„Блискиот Исток има нафта, а Кина има ретки минерали.“

Како резултат, денес Кина ја контролира целата глобална синџирска вредност, од рударството до производството на готови производи како магнети и електрични мотори.

Како Кина ги ограничи извозите?

Откако Вашингтон воведе нови царини во април, Пекинг возврати со ограничувања на извозот на седум видови „тешки“ ретки минерали, кои се особено важни за воената индустрија.

Од тогаш, сите компании мораат да добијат специјални дозволи за извоз. Во октомври, Кина ги прошири мерките – сега и странските компании мора да добијат владина одобрување дури и за мали количини на извоз и да објаснат за што ќе се користат.

Центарот за стратешки и меѓународни студии (CSIS) предупредува дека САД немаат сопствен капацитет за обработка на тешки ретки минерали, што ја прави ситуацијата уште покритична.

Последици за САД

Според американскиот Геолошки институт, меѓу 2020 и 2023 година САД увезувале 70% од ретките минерали токму од Кина.

Ова ја става Америка во ранлива позиција. Министерството за финансии го нарече потегот на Кина „економска уцена“ и „обид за глобална контрола на синџирите на снабдување“.

Тешките ретки минерали се неопходни за производство на ракети, радари и авиони F-35, како и беспилотни летала „Predator“.

CSIS забележува дека Кина го зголемува сопственото производство на оружје пет до шест пати побрзо од САД, што уште повеќе ја нагласува заканата.

И покрај тоа, проблемот не се однесува само на одбраната. Американското производство во целина може да биде сериозно погодено:
„Производителите, особено во одбранбената и високотехнолошката индустрија, се соочуваат со можни доцнења и недостатоци,“ вели д-р Гевин Харпер од Универзитетот во Бирмингем.

Цените на критичните минерали веќе растат, што значи поскапи смартфони, електрични возила и оружје.

Може ли САД да се осамостојат?

Во моментов, САД имаат само една активна рудник за ретки минерали, но рудата сепак се испраќа во Кина за обработка, бидејќи нема сопствени постројки за одвојување на тешките елементи.

До 1980-тите, Америка беше најголем производител во светот, но постепено се повлече од пазарот бидејќи Кина стана поевтина и поефикасна.

Ова е и причината зошто претседателот Доналд Трамп настојува да потпише договор за минерали со Украина, како и зошто покажа интерес за Гренланд, кој има осми најголеми резерви на ретки минерали во светот.

Сепак, неговиот конфронтациски пристап и царинските војни со традиционалните сојузници би можеле да ја ограничат соработката.

„САД се соочуваат со двоен предизвик,“ вели д-р Харпер. „Го отуѓија Кина, единствениот монополски снабдувач, а во исто време ги раздразнија и пријателските држави со кои можеа да соработуваат.“

Заклучок

Контролата на Кина врз ретките минерали ѝ дава моќна економска и геополитичка алатка. САД се обидуваат да изградат алтернативни синџири на снабдување, но тоа бара години, големи инвестиции и високи трошоци.

До тогаш, останува фактот што го изрази уште Денг Сјаопинг пред повеќе од три децении:

„Блискиот Исток има нафта – а Кина има ретки минерали.“