Skip to content
Видеото со дрон над багери и камиони на делницата Гостивар – Букојчани за неколку часа заврши на сите портали: „пробиени 17 километри од автопатот“, „Коридорот 8 ја заобиколува Стража“, „интензивно се гради“. Во кадарот изгледа како голем чекор напред, но зад оваа бројка стои многу поголема приказна – за проект тежок 1,3 милијарди евра, за најскапата делница на Коридор 8 и за тоа како се трошат јавните пари за инфраструктура која треба да го промени патувањето од Скопје кон Охрид.
Делницата Гостивар – Букојчани е клучен сегмент на Коридор 8, бидејќи го заобиколува опасниот и честопати затворен планински превој Стража. На овој патен правец со години се бележат тешки сообраќајни несреќи, прекини на сообраќај поради судири, магла, снег и мраз. Во извештаите на МВР и АМСМ, Стража речиси редовно се споменува како проблематична точка – со намалена видливост, завеани делници и блокиран сообраќај.
Токму затоа политичкиот наратив е јасен: Коридорот 8 треба да донесе побезбедно и побрзо поврзување на Полошко со југозападот на земјата. Но зад јавната порака „пробиени 17 километри“ стои факт дека делницата Гостивар – Букојчани е долга нешто над 30 километри, па моменталниот прогрес е приближно половина траса, и тоа во фаза на земјени работи, а не готов автопат.
Коридорот 8 и делницата Гостивар – Букојчани не можат да се гледаат одвоено од големиот договор со „Бехтел и Енка“. Во март 2023 година државата потпиша договор вреден околу 1,3 милијарди евра за изградба на четири автопатски делници со вкупна должина од околу 110 километри: Тетово – Гостивар, Гостивар – Букојчани, Требеништа – Струга – Ќафасан и Прилеп – Битола. Првичните пресметки покажуваат дека само делницата Гостивар – Букојчани, долга околу 30,3 километри, се проценува на околу 560 милиони евра.
Ова ја прави оваа делница убедливо најскапа во пакетот – со просечна цена од околу 18 милиони евра по километар, значително над просекот од 12 милиони евра по километар проектиран за целиот проект. Објаснувањето на властите е дека теренот е тежок, со тунели, мостови и потпорни ѕидови, и дека делницата треба да ја надомести сложената геологија и вијадукти над клисурите кон Кичево.
Паралелно со градежните работи се движи и финансискиот метар. До крајот на 2024 година кон „Бехтел и Енка“ биле исплатени околу 261 милион евра, а во 2025 година државата продолжи со исплати од десетици милиони евра поединечно – само во првите месеци на годината неколку транши надминаа вкупно милијарди денари. Согласно објавените податоци, договорот се реализира од април 2023 година, а динамиката на исплата не секогаш се поклопува со видливиот напредок на терен, бидејќи значителен дел од првичните средства се насочуваат кон проектна документација, експропријација, подготвителни работи и аванси.
Нееднаквиот развој на делниците го отвора прашањето што точно значат „17 километри пробиени“ во поголемата слика на Коридорот 8. На Тетово – Гостивар, кој е долг 17,5 километри, изградбата формално стартуваше дури во 2025 година, со рок од околу две години. Делницата Требеништа – Струга – Ќафасан сè уште е во фаза на ревидирање на трасата, со аргумент дека треба да се заштити статусот на Охридското Езеро и околината, па таму нема видливи градежни активности. Паралелно, за Букојчани – Кичево постојат посебни процедури и тендери за надзор и изведба со други компании.
Покрај самите камени косини и насипи, на Коридорот 8 се градеа и закони за да го следат темпото на проектот. Со посебен закон за стратешки партнер и низа измени во други закони се обезбедија даночни ослободувања, скратени постапки и посебен режим на надзор. Во дел од јавноста и медиумите договорот беше означен како „скандалозен“, со забелешки дека се заобиколени класичните тендерски процедури и дека јавноста има ограничен увид во точните обврски, пенали и можните анекси.
Во економска смисла, 1,3 милијарди евра не се само бројка во договор. Тоа е проект чија вредност е околу осум проценти од годишниот бруто-домашен производ на државата, во земја која веќе има јавен долг над половина од БДП. Додека „Бехтел и Енка“ добиваат милионски суми, државата ќе мора да ги враќа кредитите и да го одржува автопатот во следните децении – најверојатно преку комбинација од буџетски средства и наплата на патарини.
Од перспектива на граѓаните, 17-те километри кои го заобиколуваат Стража носат и многу конкретни придобивки. Патувањето кон Охрид и Кичево би станало побезбедно, без ризик од лизгави свиоци, магла и блокирани колони. Но исто така ќе се промени и економската географија: дел од угостителските и услужните дејности кои живееја од сообраќајот преку превојот ќе бидат заобиколени, а новите наплатни станици и пристапни патишта ќе креираат нови „жешки точки“ за бизнис – но и нови трошоци за возачите.
Додека официјалните видеа и кластери од вести ја слават бројката од 17 километри, суштинското прашање останува колку километри, колку милиони и колку време ќе бидат потребни до првата целосна возачка тура по новиот автопат од Тетово до Охрид. Коридорот 8, барем по бројките, одамна е излезен од рамките на „обичен патен проект“ и прерасна во тест за тоа колку транспарентно, ефикасно и одговорно државата може да управува со најскапата инфраструктура во поновата историја.